TPKP 148: Dr. Nestor Castro | The Stories Behind the Filipino as a People
01:44.0
And we are now going live on Facebook. Let's see. There are a lot of people on Facebook.
01:56.0
They added a lot of steps. So, it's a little bit different.
02:02.0
Okay. You ready, Prof?
02:06.0
Alright. So, we're going live on Facebook now.
02:14.0
Okay. So, we'll just wait. I'll just share after getting the notification.
02:23.0
Okay. We are now on Facebook.
02:25.0
What's up, Facebook?
02:27.0
Let us just share our stream and please also share this stream. I am with the Powerful Professor Nestor Castro in the studio.
02:40.0
And I am very grateful and honored that he has accepted our invitation.
02:47.0
And like I said earlier, I've been looking forward to this episode for many...
02:53.0
Actually, Prof, you were recommended to me by Prof Shau Chua.
03:02.0
Who can I ask about this?
03:05.0
He became my student.
03:09.0
How are you? What kind of student is he?
03:11.0
Actually, he already had a name even before he became my student.
03:18.0
He's really famous.
03:19.0
Ah, really? So, also, I'm going to be working on having Prof Shau Chua again.
03:27.0
Because we had a good conversation during the pandemic.
03:33.0
But today, this afternoon, all eyes are on Prof Castro.
03:40.0
And join the conversation, comment, and share the stream.
03:47.0
Wait, I told him to share the stream.
03:51.0
Let's do OBV first, Prof, and then game. Rock and roll.
04:55.0
Welcome to the Powerful Comics Man Podcast!
05:07.0
Alright! Magandang hapon to everybody, to everyone.
05:14.0
We are now streaming on Facebook and YouTube.
05:18.0
And to everyone who's just listening on Spotify, like I said, I am very proud to have Prof Nestor Castro here in the studio.
05:32.0
And we're going to be talking to him.
05:34.0
So, without further ado, Prof.
05:39.0
Good afternoon to you too, Gerald.
05:41.0
And to everyone who's watching now, good afternoon to all of you.
05:47.0
So, Prof. Castro is, I would say, the leading anthropologist in the Philippines.
05:58.0
Actually, he's the only anthropologist I know.
06:04.0
And I'm glad that actually you get featured every now and then in shows.
06:13.0
So, like I said earlier, you were referred to me by Prof. Chua because I asked him some questions.
06:21.0
Actually, the best person to answer those questions is Prof. Castro.
06:25.0
We also have a lot of other anthropologists.
06:29.0
But a lot of them are a bit shy.
06:32.0
They don't want to appear on TV.
06:34.0
So, unlike me, I think it's important to engage the public through social media and mass media.
06:43.0
Actually, that is very true.
06:47.0
But can you give us an idea how many anthropologists are there in the country?
06:53.0
Maybe the active ones, maybe 150.
06:58.0
Is that a good number?
07:00.0
Better than before.
07:02.0
I remember when I was a student, there were 8 of us who graduated from BA Anthropology.
07:08.0
Actually, there were 8 of us in our batch, but only 3 of us graduated.
07:12.0
So, that's how few we are.
07:14.0
But the advantage is that we get to know each other.
07:18.0
Almost everyone gets to know each other.
07:20.0
So, we're a relatively small community.
07:23.0
So, if there are referrals, it's easy to say, this is his specialization.
07:31.0
But before we continue, let us just ask.
07:35.0
What's on your profile is also not just anthropologists, it's cultural anthropologists, right?
07:42.0
Yes. Anthropology is the study of human beings.
07:47.0
So, there are humans as biological beings, humans as social beings, and humans as cultural beings.
07:55.0
Social and cultural are different.
07:57.0
In the Philippines, it's already included, social and cultural.
08:01.0
But maybe if it's just cultural, it's already included.
08:05.0
But I'm not a biological anthropologist who studies human genetics, human evolution.
08:14.0
Although we all have a background there, but when it comes to specialization,
08:20.0
I'm more of a cultural anthropologist than a biological anthropologist.
08:26.0
I see. So, what are the topics that you're covering?
08:32.0
So, the overarching theme of a cultural anthropologist is the concept of culture.
08:37.0
Because only humans possess culture.
08:41.0
But cultures are different in different parts of the world.
08:45.0
And we want to explain why.
08:47.0
Why are Filipinos like this?
08:50.0
Why is the neighboring Indonesia and Malaysia not like that?
08:54.0
So, where do these practices originate?
08:58.0
And when did it change? How did it change? What is the direction?
09:03.0
So, for example, this has an applied aspect.
09:08.0
Because the government often blames the Filipinos because they are lazy.
09:15.0
They don't follow the law.
09:17.0
There are no attempts at explaining why they are like that.
09:21.0
Why is the behavior of Filipinos like that?
09:24.0
So, this is what an anthropologist studies.
09:28.0
What is different from a psychologist is that a psychologist looks at individual behavior.
09:35.0
We look at group or shared behavior of a group of people.
09:40.0
The whole society?
09:42.0
Society or sub-society.
09:44.0
So, it can be Filipinos as a whole, or Metro Manilans, or Quezon City residents.
09:53.0
Actually, just thinking about that, the scope, it's overwhelming.
10:00.0
Because there are a lot of us here in the Philippines.
10:02.0
Actually, that's always been one of the, I think, problems that have been said before.
10:09.0
Maybe before, now it's easier because we have technology.
10:16.0
But before, it was really hard.
10:19.0
You have to ride a boat.
10:21.0
So, in terms of scope, can you give us, I don't know, I don't even know where to start
10:29.0
on what I'm going to ask.
10:32.0
So, what's a good start to talk about this?
10:36.0
Of course, what we're looking at is the patterns of culture.
10:40.0
For example, how many Filipinos are we talking about now?
10:44.0
More than a hundred million, right?
10:46.0
Of course, they have different attitudes, different practices, different beliefs.
10:51.0
We can't capture all of that.
10:53.0
But you can see the patterns.
10:55.0
Like, typically, Filipinos are like this.
10:59.0
That's why a subset of Filipinos, for example, Filipino gays, their practices are like this.
11:06.0
Now, because the scope is wide, we can specialize.
11:12.0
For example, I specialize in Philippine culture, in Southeast Asian and Oceanian culture, the Pacific Islands.
11:21.0
So, I look at the similarities and differences in our neighboring countries.
11:27.0
But don't ask me why Americans, Germans, and Japanese are like that.
11:33.0
There are other anthropologists who do that.
11:37.0
So, maybe one of my questions would be, how far can you trace back?
11:47.0
So, we also have tools that we use from history.
11:51.0
So, there is also archival research, but there is also prehistory.
11:57.0
So, for example, archaeological evidences.
12:00.0
So, if you can get artifacts, of course, the artifacts itself, like stone tools, we don't talk about that.
12:09.0
But we have tools of how to interpret.
12:13.0
For example, where do they use this?
12:16.0
How do they do these things?
12:19.0
And then, we could generalize.
12:22.0
So, for example, you want to be more specific.
12:26.0
For example, we say that Filipinos have a colonial mentality.
12:31.0
We want things that are imported.
12:35.0
Many thought that it started during colonialism because of the colonial mentality.
12:42.0
When we were surrounded by Spanish and Americans.
12:45.0
But we can see in archaeological records, there are a lot of artifacts that came from outside the Philippines that reached the Philippines.
12:55.0
And they were highly valued during the pre-Hispanic times.
13:00.0
They were like prestige items.
13:03.0
They were not used functionally.
13:05.0
For example, Chinese porcelain.
13:08.0
The Chinese archaeologists were amazed that there were a lot of Chinese porcelain in the Philippines that was preserved.
13:17.0
In China, it's no longer there.
13:19.0
Because for them, it was used for utilitarian purposes.
13:23.0
For example, a plate to eat or a bowl for rice.
13:29.0
But for early Filipinos, it was kept aside for the spirits, not for everyday use.
13:38.0
That's why it was preserved.
13:40.0
So, we can now infer the belief systems of early Filipinos through the archaeological record.
13:48.0
And it also carries through today that the beautiful plates are displayed, right?
13:55.0
Some are there for special visits.
13:57.0
When you go abroad, you're famous because you're the only one who has that.
14:03.0
So, there's a continuity of belief systems up to the present.
14:09.0
But of course, the surface representation changes.
14:14.0
Another source of our evidences will be folklore.
14:19.0
Or stories, legends, superstitions that we think have no scientific basis.
14:27.0
But actually, it's a reflection of the feelings of the Filipinos in the early days.
14:33.0
There's a logical confusion in some of those beliefs.
14:40.0
Can you give us an example?
14:42.0
Okay. For example, we believe that the devils are fond of fairies and children.
14:51.0
So, we know that many people will say,
14:54.0
Hey, that's just a myth. It's not a real devil.
14:58.0
But we know that because of that belief,
15:02.0
in the early days, because the pre-Hispanic Filipinos believed in it,
15:08.0
fairies will be careful. They won't go out at night because they might be eaten by devils.
15:15.0
But the practical implication, because it's dark, they won't slip.
15:20.0
They won't get caught.
15:22.0
So, the belief in their situation as a fairy can be protected.
15:32.0
So, you're not explaining it as is. You need to look at what's behind these beliefs.
15:41.0
What are the needs that they were facing at that time?
15:46.0
Could it also be like...
15:49.0
Could it also be like...
15:51.0
I don't know if it's part of evolution, the way we create,
16:02.0
how we decide what we're going to do, our traditions.
16:08.0
Do you think it's also part of evolution?
16:10.0
Yes. I can say that the core of being Filipino is already there,
16:18.0
but the surface expression of it changes through time.
16:23.0
For example, the importance of family.
16:26.0
It's very basic in the Philippine society. It's even in our constitution.
16:31.0
But what was its manifestation in the past?
16:35.0
In the barangay societies, where a barangay or a community is related to each other.
16:44.0
Then in the present, we have political dynasties.
16:49.0
The manifestation changes, but the inner core is almost the same.
16:56.0
One of the things that we have discussed in this podcast is the thing they call the DATU mentality
17:07.0
especially in barangays and provinces.
17:12.0
Because here in Manila, I don't know if you would agree,
17:14.0
it's not very visible. It's more national here in Metro Manila.
17:19.0
Because I'm from the province.
17:21.0
Where are you from?
17:23.0
I'm from Rizal, Rizal, Laguna.
17:25.0
So, people from Rizal, Laguna.
17:27.0
It's in the middle of San Pablo and Nagcarlan.
17:31.0
Because Rizal, Laguna is not well-known.
17:33.0
But San Pablo City, people have heard of it.
17:39.0
Then Nagcarlan sometimes.
17:41.0
So, in the middle, Rizal, Laguna.
17:44.0
Anyway, in our neighboring towns, you can feel it.
17:52.0
Although before, I didn't know about the DATU mentality.
18:02.0
I suppose it's better if you explain it.
18:08.0
It's hard to generalize if we talk about the DATU mentality across the Philippines.
18:15.0
Because in the northern Philippines where I did most of my fieldwork, in Cordillera,
18:21.0
it's not like that.
18:24.0
Because it's a collective leadership, the Council of Elders.
18:27.0
So, there is no one DATU that is the boss chief of all.
18:31.0
But when it comes to, yes, from Central Luzon all the way to Mindanao, there are those who have chieftains
18:40.0
who are really respected and respected.
18:44.0
There is a so-called SACOP.
18:46.0
It has its own SACOP or followers.
18:49.0
So, people's loyalty is tied not to the territory but to the leader.
18:56.0
So, yes, there is a DATU system in many places in the Philippines and up to now, it persists.
19:04.0
Especially in Lumad, for example, in Mindanao.
19:09.0
But I just want to clarify that it's not universal in the whole Philippines.
19:16.0
In some groups that are egalitarian or have equality, there is no one leader who is left out.
19:25.0
But maybe what I can say there is that there is a truth up to now.
19:31.0
We are being watched by a leader.
19:34.0
And the leader should have a face.
19:38.0
Not a faceless leader.
19:40.0
Because there are societies that, for example, they say to Marxists,
19:49.0
let's not look at the leader, but that doesn't work for us.
19:55.0
In fact, even in the communist movement in the Philippines, leaders are being watched.
20:01.0
So, they should have a face because what they are doing is a reflection of their beliefs.
20:08.0
But in Marxism, Mao's face is always there.
20:13.0
No, because that's the Asian version of Marxism, which is a bit of a copy here in the Philippines.
20:21.0
Really? How is it a copy?
20:23.0
Because the Communist Party of the Philippines, I don't know where we're going.
20:28.0
But my master's thesis was on the communist movement in the Cordillera.
20:33.0
So, the CPP was formed in 1968 and they are being guided by Marxism, Leninism, Maoism, Mao Zedong.
20:45.0
So, China has a strong influence, especially in the formative stage of the Communist Party in the Philippines.
20:56.0
So, I know that there are people who went there.
21:03.0
Actually, those are the lost, we don't know or at least most people do not know what happened.
21:14.0
Because that was the height of the Cold War, right? We don't know.
21:19.0
Actually, I'm not a historian. Professor Xiaozhu should be the one to discuss this.
21:27.0
But in our history, there are a lot of things that are only documented or explained in public.
21:35.0
The mainstream history, the sub-stories of movements, it's like it's being covered up.
21:45.0
It's not just the recent history, but for example, the revolts of the American era.
21:51.0
We don't know that. We thought that the American era was so beautiful.
21:57.0
So, those things and especially the local histories, the stories of each town that you mentioned, Rizal.
22:07.0
So, it's not known by those who went there. And because it's not discussed in the national history, it's not passed on to the children.
22:17.0
So, even if the older generation knows, it will be cut off when it comes to the children because they did not study it in school.
22:25.0
Even for me, I just saw the other history on Wikipedia. There were guerrilla battles that happened there.
22:34.0
My mother is also from Laguna, Cabuyao, Laguna.
22:40.0
So, there was a movement in the 1930s, this is the Kilusang Sakdalista.
22:47.0
And one of my grandaunts was the leader of the Kilusang Sakdalista.
22:54.0
She was Salud Generala Algabre. She was the leader of the Sakdalistas in Cabuyao.
23:04.0
So, recently, I also researched her life.
23:09.0
But when I was young, even when I asked my mother, she said,
23:14.0
I studied in Tondon, I'm not very familiar there. I asked my aunt, she said, when she was still alive, those are writings.
23:24.0
So, this kind of history is erased. It's better if we go back.
23:31.0
So, the challenge, especially for the children, is as long as your grandparents are still alive,
23:39.0
interview them, record their stories. Then, later on, because others will say,
23:46.0
how can we trust that the stories are true?
23:49.0
So, there are also ways to triangulate the sources.
23:54.0
There are different sources, person A, person B, person C.
24:00.0
They say the same thing. So, most probably, the evidence that the story is true is stronger.
24:08.0
Yeah. Because it's hard to collaborate, especially if you're not from the same place.
24:15.0
So, it's a... Actually, I have a lot of questions.
24:20.0
Because, right? It's a...
24:23.0
Doon pa lang sa movement, kasi you said kanina, your thesis is about yung mga Sa Cordilleras. Ano bang tawag nila, yung mga kilusan?
24:40.0
Pinag-aralan ko NPA Sa Cordillera from 1971 until, if I'm not mistaken, until 1986. So, hindi ko na pinag-aralan yung post-EDSA revolution na NPA.
24:54.0
Kasi mas-controversial yun eh.
24:57.0
Would you give us an idea kung bakit sila nag... Paano nila nakuha yung mga ideology na yan? At sinong nagbigay sa kanila? At saka bakit sila nakumahaling sa mga ganun?
25:11.0
Siyempre, yung mga Taga Cordillera, meron talaga silang, to begin with, mga hinain sa gobyerno.
25:18.0
Dati kasi, lalong-lalo na nung panahon nung ni Marco Sr. bilang presidente, wala pa nung Cordillera Administrative Region.
25:29.0
So, ang mga probinsya ng Ifugao, Calinga-Apayao, Mountain Province, Benguet, tinitignan lang bilang resource areas ng Region 1 at Region 2.
25:41.0
What do you mean resource area?
25:43.0
Diyan ang gagaling ang ginto, diyan ang gagaling ang lumber, diyan ang hydropower, pero hindi yung mga taong nakikinaba.
25:51.0
So, meron talagang hinanakit sa ating pamahalaan yung mga Taga Cordillera nung kapanahon ng yun.
25:58.0
Tapos, later, pumasok naman ng mga NPA, by accident actually, nang galing sa Isabela, ang isang plato ng NPA, hinahabol ng military, this was 1971.
26:13.0
Naligaw sila, nakarating na pala sila sa Ifugao.
26:17.0
So, doon nagsimula. At nung una hindi yan pinapansin ng mga Ifugao, pero noong nagpadala na rin ng isang Ifugao cader na nanggaling sa Baguio.
26:33.0
So, syempre dahil alam niya ang kultura ng mga Ifugao, kinilala na rin siya at medyo dumami na rin.
26:41.0
Kaya lang, parang ang tingin noon ay hindi national yung struggle, kundi ito ang struggle ng mga katutubo laban sa ating pamahalaan.
26:53.0
Pero much much later, nung dumami ang mga issues sa Cordillera, pati ang pinakamalaki ang planong pagtatayo ng Chico River Dam sa Kalinga na magdi-displace ng 100,000 na Kalinga at Bontok para mag-pave the way sa establishment ng 4 hydroelectric dams along Chico River.
27:20.0
Pero syempre, 100,000 din na tao ang magpoprotesta. So, dito nasamantala ito ng NPA in the sense na meron tayong common na kaaway.
27:35.0
Nilalabanan namin ng gobyerno, nilalabanan nyo rin. So, mag-alyansa tayo laban sa gobyerno. At dahil doon, lumakas sila ng lumakas.
27:45.0
Q1. Pero right now? Kasi alam ko parang may autonomous na...
27:54.0
In fairness, kasi alam ko marami binabaliwala ngayon. Binabaliwala ang naging ambag ni President Cory Aquino. Ang unang unang pronouncement ni Cory noong 1986 nung siya ay manungkulan bilang presidente, number one, hindi na itutuloy ang Chico River Dam project.
28:20.0
So, yan ang kanyang number one. Ikalawa, nagkaroon ng bagong constitution tayo noong 1987. So, naka-incorporate na rin na magkakaroon ng dalawang autonomous regions sa Pilipinas.
28:34.0
Ang Cordillera Autonomous Region at ang Autonomous Region in Muslim Mindanao. Kaya lang magkakaroon ng plebisit kung kailan ito maitatayo at kung paano.
28:47.0
Q1. Ito yung sinasabi mong controversial? Kasi hanggang ngayon walang autonomous region sa Cordillera. Administrative region.
28:56.0
So, hiniwalay lang siya sa Ilocos at sa Cagayan Valley pero hindi pa rin siya autonomous. Parang, ano pa rin siya? Armed pa rin siya ng national government. Kasi hindi naging matagumpay yung plebisit kung saan ipagbobotohan ng mga taga Cordillera yung autonomous region.
29:19.0
Ngayon sa mga ibang lugar ng Pilipinas, of course, iba-iba ang story. So, kung paano nagkaroon ng NPA sa Cordillera may not be true sa Samar o sa Bicol na magandang pag-aralan din yung ngayon.
29:39.0
Kasi minsan, whether that's government or whether that's the educational system, ang isang danger mag-exaggerate, lahat yan tulisan, lahat yan imported ideology, lahat yan. Pero kung titignan natin at the micro level, mayroon palang iba-ibang dynamics ang mga grupong ito.
30:02.0
Siguro isang question ko about that is, kasi ang naisip ko sa mga ideology minsan, there's a tendency of parang religion.
30:19.0
Basta Christiano tayo, punta tayo sa magsisimba tayo kada linggo. Pero pag tinanong mo tungkol sa Biblia, hindi nila alam ano ba talaga yung gagawa natin dito. Basta pumunta ako dyan, mga ngumunyon, ganoon daw.
30:34.0
Tama yun. So ganoon talaga ang nangyari. May tangay-tangay na ideology ang isang kilusanan nang galing sa labas. Pero yung mga nasa loob, iba ang interpretation nila doon sa tangay-tangay na ideology.
30:49.0
So seemingly, ito siguro ang wonder ng Philippine culture. Kasi tayo maraming mga paniniwala na parang seemingly conflicting. Halimbawa, obserbahan mo yung nakasabit sa harap ng jeepney driver. May santonino doon, may rosario, pero may bagwa.
31:16.0
Ano yung bagwa? Yung sa Chinese na may salamin na may 8 angles. Tapos minsan may insenso pa. Tapos may God knows who does not pay pa. So paano niya napapagsalubong yung seemingly magkakaibang paniniwala.
31:37.0
O kaya, isa namang magulang na may sakitang anak, so dadaling niya sa hospital pero magkukonsulta rin siya sa albularyo. Tapos pupunta rin siya sa simbahan para magdasal, para iligtas ang kanyang anak.
31:53.0
So from an outsider's point of view, parang conflicting ano yan. Kaya sasabihin nga ng westerners, we have a split personality. Pero actually, ganun ang kulturang Pilipino. Ang termino namin sa anthropology dyan ay syncretism.
32:10.0
So nagsasalubong ang magkakaibang paniniwala and we create a new one. Ang pinakamodelo ko dyan ay yung halo-halo na dessert na iba-ibang ingredients. Pero pag pinagsama mo, hindi na yun ice cream, hindi na yun shaved ice lang.
32:31.0
Hindi na siya lechap lang basta. Meron ng bagong phenomenon na create. So ganyan ang mga Pilipino. Kaya may isang libro na ang title ay Culture Shock Philippines.
32:45.0
Sabi niya, maraming mga dayuhan na pumupunta sa Pilipinas, nalilito kasi maririnig niya mga kinakantang music sa radyo, western music. Tapos mga Filipinos naka American clothes. So parang wow, they're from California.
33:03.0
Tapos naging English. Pero pag nakipag-relate ka sa kanila, bakit ibang paniniwala? Bakit sila nagtatampo? Hindi naman kami ganyan. So kami frank sila, nagtatago.
33:16.0
So naku-confuse yung mga outsiders kasi actually, meron tayong hinihiram, meron din tayong nire-reject at meron na tayong iba na yung Pilipino sa mga pinaghiraman niya.
33:29.0
But don't you think parang that makes us parang easy? I don't want to say easy prey, pero parang madaling, it makes it a lot easier para maging madala sa isang mga fans.
33:45.0
Meron pros and cons ang ganitong klase ng kultura. Isang con ay madali tayong magtapon ng ating tradisyon. Kasi isang pang-anthropologist na nag-aral dyan, kinumpir niya of all places ay Algeria at saka Philippines.
34:11.0
Sa Algeria daw, merong sense of being ang mga tao. Ibig sabihin, pag pinanganak sila sa mundo, alam na nila sino sila at ano silang magiging sa hinaharap.
34:34.0
Tapos makikita daw yan sa mga bahay sa Algeria na mga mud houses na parang very traditional kasi parang tinakda na kung ano yung kapalaran.
34:46.0
Pero sa Philippines, sabi nila, hindi sense of being, sense of becoming. Pinapanganak ang mga bata na nameless. Kaya sa mga hospital, si baby boy, si baby girl. Paglaki nila, pangalan nila boy o si girly.
35:04.0
Tapos minsan pa nagpapalit ng pangalan. Halimbawa sa paniniwala sa Ilocos kung saan may malakas na lindol kamakailan. Sa mga Ilocano, pinapaniwala nila pag sakitin ng isang bata, palitan mo ang pangalan.
35:21.0
Kasi parang mawala yung kamalasang yun. So may bago ng pangalan. Kaya problema yan sa pagdating sa birth certificates. May mga ganyan. Tapos nagtataka sila yung mga foreign anthropologists, bakit dito ang mga bata tinatanong na,
35:38.0
Anak, paglaki mo, anong gusto mong maging? Samantalang sa ibang, doon nga sa Algeria, parang defined, we come from a family of doctors, you will be a doctor just like me.
35:53.0
So ganyan, yan ang negatibo. Negatibo kasi yung mga tradisyon, kasaysayan, madaling itapon. We live in the, ito isang pag-aaral ni Father Frank Lynch, isang Jesuit priest pero anthropologist din siya.
36:13.0
Ang konsepto ng time ng mga Pilipino, pinagpapahalagahan niya ang present, the recent past, at saka immediate future. Hindi niya pinagpapahalaga ng remote past at saka remote future.
36:31.0
What is remote past? Gaano kalayo yung remote past?
36:35.0
Siguro ibang henerasyon na. Hinerasyon ng aking mga magulang. Just a few decades lang?
36:43.0
Oo. Halimbawa, tulad ng, balik na naman tayong politika, panahon ng Marshall, maraming mga bata hindi na alam yan, move on na kayo, nakaraan na yan.
36:57.0
Parang nung hinerasyon ko, yan yung panahon ng hapon. Kasi kinikwento ng tatay ko yung mga karanasan niya nung panahon ng hapon. Parang yan na naman, yan na naman ng kwento.
37:09.0
So nakakalimutan natin yung, siguro sasabihin ng iba, ano ba kung kalimutan? May mga aral kasi dun sa mga karanasan nyo at ayaw nating maulit yung mga negatibong pangyayari nung panahon yun.
37:27.0
Since nabanggit mo na yung about Marshall, I have a question kasi that I ask. I'm trying to, kasi madaming nagtatanong nito e, tapos kahit ako hindi ko alam, tapos I'm sure iba't iba yung magiging sagot kung sino-sinong tao.
37:46.0
Kasi I invite people from different, kasi di naman yung political affiliation mo yung basihan ko sa pagkimbita. Gusto ko yung kung ano ka, like you, you're science and academic, yun yung basihan ko.
38:02.0
One lingering question na parang malabo yung sagot pa so far is, how despite everything that was said and done, na nakita, witnessed by the Filipinos with the Marcosis, paano siya nakabalik?
38:21.0
I can say na parang how did the Filipinos allow it to happen na nakabalik sila sa kapangyarihan?
38:30.0
Natanong na rin ako niya ng isang Japanese journalist noong after, immediately after, during the election campaign at immediately after, in-interview ako for a Japanese newspaper.
38:44.0
May mga random thoughts ako pero hindi ko sasabihin na yung this is the first reason, the second reason.
38:54.0
So tingin ko kombinasyon ng mga kadahilanan at unang-una ko nang sisisihin ang institution kung saan ako nanggagaling. Ibig sabihin educational system.
39:06.0
Kasi ako yung isang profesor sa Universidad ng Pilipinas so napapansin ko, hindi sa UP pero kasi kami sa College of Social Sciences and Philosophy, every summer meron kami kinoconduct na training program for social science teachers.
39:28.0
Nanggagaling sila sa iba't ibang lugar ng Pilipinas, mga nagtuturo ng makabayan, hekasy sa iba't ibang parte ng Pilipinas.
39:40.0
Tapos ang mga nababanggit nilang problema sa pagtuturo ng kasayusayan, hanggang panahon ng hapon lang natatalakay nila tapos, tapos na.
39:53.0
Kasi tapos na yung school year dahil sa dami ng kanilang tinalakay mula ng 1521, hindi na sila umabot sa very recent history tulad ng martial law.
40:06.0
Ang kadahilan ng doon kasi naman ang tinatalakay nila masyadong sequential at focus on events, focus on personalities, kailan nangyari ang ganito, sino ang pumatay kay ganyan, ganoon yung mga focus.
40:23.0
Sa tingin ko dapat ay thematic kasi merong mga pangyayari sa ating kasayusayan na halimbawa magugulat siguro ang nanonood na ang martial law ay hindi lang nung panahon ni Marcos.
40:37.0
Sana ang panahon din ng Kastila nagkaroon ng martial law. So yung mga ganoon o panahon din ng Amerikano, so pwedeng thematic na tumatalon ka sa mga periods na magkakahalintulad.
40:53.0
O ano ba panahon ng mga pananakop, paano nagsaksida mga Kastila at nagsaksida mga Amerikano. Hindi kailangan, teka Kastila muna, bago tayo pumunta sa Amerikano. Yun yung old school kasi na pag-aaral.
41:07.0
Pero ang tinitignan natin ngayon, ano ba yung lessons mula sa kasayusayan?
41:12.0
Kasi maraming mga estudyante sabihin nila, naku pag-graduate ko hindi ko naman magagamit yung napag-aralan kong yun, yung memorization. So kailangan focus on the lessons.
41:24.0
Secondly, marami rin sa mga teachers, bato-bato sa langit sa mga teachers, sila mismo hindi nila naranasan yung panahon yun dahil marami ng mga batang teachers.
41:40.0
At sila mismo hindi kumbinsido kung anong nangyari. Kaya minsan nga mali rin ang kanilang mga itinuturo o kaya mali ang ginagamit nilang mga sources.
41:52.0
So kinakailangan bigyan ng special na attention ng itong paksang ito. Lalo na itong September ay 50th anniversary ng Marshall. So napapanahon na bigyan ng pansin ito ng educational system.
42:07.0
Sige, sasabihin siguro ng DepEd, pag-aralan din natin yung mga positibong contribution ng Marshall. Yes, I totally agree.
42:17.0
So tignan natin yun pero bigyan mo ng time sa pag-aaral ng mga estudyante yung panahon ng Marshall.
42:26.0
Kasi napaka-crucial na pangyayari yun sa ating kasaysayan. Ako na lamang ang nabanggitin ko kasi parang ako na-erase ang aking...
42:40.0
Magre-reveal ako ng aking age nito na ayaw ko sanang gawin. 12 years old ako nang i-declare ang Marshall. Malaki sa buhay ko. So that's first year high school ako nyan. Until mag-graduate ako sa UP, 1980, panahon ng Marshall.
43:03.0
So anong nangyari? Parang binura yung aking personal na kasaysayan. Pag nag-me-meet kaming magkakaklase, magkabatch nung high school, wala kaming titignang photo album na naandun kami.
43:20.0
Kasi bawal ang student organizations, bawal ang student council, bawal ang student newspapers. So wala kaming album na magkakasama. Did we really exist?
43:34.0
Baka hindi. Baka putok sa buho kami kasi wala kaming ebidensya na kami mga estudyante nung panahon yun. May mga litrato kami nung nagpapasyalan bilang barkada pero walang class picture.
43:47.0
Bakit pagbabawal ng class picture? Kasi any grouping of three people was considered illegal assembly during the early days of Marshall Law.
43:59.0
Tatandaan ko, so high school kami nun, first year. Magkukwentuhan kaming magbabarkada. Mabot na kami ng lima, may lalapit na sa iyong security guard.
44:11.0
Bawal yan, magiwahiwalay kayo. Yan ang hindi alam ng marami. So binura. Wala na kaming babalik-balikan at hindi na maibabalik yun.
44:24.0
Tapos ang aming pamumuhay, halimbawa isipin mo panahon siya ng mga dance fever. Ang mga parties namin nun ay ginagawa sa hapon kasi may curfew sa gabi.
44:42.0
So uwian na kaagad. Unimaginable sa mga millennials and generations na siguro sa hapon sila nagsasayawan. Hindi na sila mahilig magsasayaw ngayon.
44:56.0
Tapos yung mga pinapakabisa sa iyong mga mas mas importante pa yung kantang Bagong Silang kesa sa Lupang Hinirang. Kakabisaduhin at papagalitan ka kung hindi mo kabisado yan.
45:13.0
So ito yung mga dinanas namin na hindi na mga naisusulat, hindi na ipapasa. So maraming kabataan ngayon hindi nila na-appreciate na ang maraming freedoms nila ngayon na tinatamasa ay produkto ng EDSA Revolution.
45:30.0
So binanggit yung isa, yung kadahilanan, yung fault ng educational system. Pero pangalawa, meron din conscious attempt ang Marcos family na talagang matagal na yan.
45:45.0
Mga 1990s napapansin ko na yan na meron ng mga nasa internet na mga kwento tungkol sa buhay ng mga Marcos. Yung alternative view. Pero noon parang hindi mo pinapansin. Pero ngayon ito na ang lumalaganap na parang ito na ngayon ang major stories.
46:06.0
Kasi dati, parang mga late 90s to early 2000s parang imposible. It's unimaginable na parang talaga makakapalik pa.
46:20.0
Back then parang si Imelda nagsisimula ng tumanda. Alam ko kasi dati tumakbo pa siya noong early 90s kalabanin na Ramos. Parang nakita ko pa siya. Yung ginagawa ko sa ermita noon nakita ko siya naglalakad siya doon.
46:36.0
Parang bawas yung dating siya. Siyempre tumanda na rin siya nawala na rin yung ganda niya dati noong inner heyday. And pagdating ng 2000s hindi ko na nababalitaan. Si Bongbong di naman masyadong nagpapakitang gilas.
46:59.0
Ngayon, biglang what? Talagang yung kanilang groundwork ay unti-unti, systematic, coordinated. Meron yun at ngayon kasi ay tiktok generation.
47:13.0
So ang source ng maraming mga disinformation ay nasa tiktok at partly sa youtube. So yun ang napapanood. Tapos yung kabila hindi ginagawa kasi supposedly yun ang ginamitkan term.
47:35.0
Tapos na sila? Hindi na sila problema? Bakit pa natin kailangang harapin? Which brings me to my third point. Actually fault din ng mga Aquinos na tingin nila nung nag-succeed na sila sa EDSA revolution, tapos na ang labanan.
47:52.0
Sa katunay ang number one call ni Cory ay national reconciliation. Kaya nga pinaupo niya rin sa cabinet niya, si Enrique. So dahil hindi, tapos na yan, hindi na makakabalik ang mga Marcoses.
48:10.0
Halimbawa, hindi tulad sa Nazi Germany na after matalo ang mga Nazis, merong denazification. Bawal ang swastika, bawal ang mga muka ni Hitler.
48:28.0
Pero sa atin, ang dami pa rin mga Marcos Avenues, Marcos Universities, kahit anong panahon ng mga Aquinos. So pinabayaan yun. Therefore, syempre sa susunod na henerasyon, e kung naan dyan pa yan, ibig sabihin baka mabuti naman silang tao.
48:45.0
So yan yung third fault, yung pagiging kampante ng mga those in government na tapos na ang laban dahil sa napatalsik na nga ang Marcoses.
49:00.0
Pang-apat, yung binanggit ko kanina na mag-say ang memorya ng mga Pilipino at hindi na importante yung mga events sa past. Sa katunayan nga yung pinag-usapan natin kanina, yung pinost ko itong tungkol dito sa ating podcast, may nag-comment sa Twitter ko na move on ka na.
49:22.0
Kasi nakita nila yung letrato ko na may hawak tungkol sa declaration ng Marshall Law. Akala nila yun lang ang tatalakayin natin. Sa totoo ng kultura ang ating tatalakayin ngayon. Side kwento na lang ang usapin ng Marshall Law.
49:37.0
But this is also culture. Kaya I thought that you would be one of the best people to ask this because you can bring in an anthropological view on this. Although syempre when people saw na meron kang yung photos mo and people who know you will know na parang meron kang affiliations na decided na.
50:02.0
Actually yung interest ko sa politics stems from my interest in anthropology. Kaya yan ang naging paksa ko sa cultural anthropology, communist movement in the Cordillera.
50:16.0
And sabihin ko lang sa mga tagapakinig, I was very critical of the communist movement noong panahong yun. Tapos baka sabihin kasi naku ano ka siguro komunista. Tapos ang dissertation ko naman was on the politics of ethnic identity in Calinga.
50:37.0
So yung tinitignan ko yung politics from the point of view of the people below. Yung ano yung pananaw nila sa mga bagay-bagay na ito which is part of culture. Hindi yung ideology, constitution, government.
50:55.0
Yun ay mga interest ng isang political scientist. Ang anthropologist ang tinitignan sa punto de vista ng kultura, papano mo tinitignan ang mga bagay-bagay na yan?
51:08.0
Kasi hindi nagmamatch, bakit ang dami natin ang gagandang batas. Sa totoo lang magagandang mga batas ng Pilipinas, eh bakit hindi pa rin sinusunod?
51:18.0
Siyempre ang sasabihin lang ng mga taong gobyerno ay pasaway ang mga Pilipino. Pero bakit ba sila pasaway? Pag sinagot natin yun, cultural na yun at hindi na simpleng political.
51:31.0
So, I just wanna go back dun sa kaninang nasabi. Ako kasi nag-aral din ako, nag-high school, tapos nag-CBK, history, high school.
51:48.0
Yung nakikita ko talagang gap, na-mention ko na rin kanina, is yung Cold War era. Wala akong alam halos. So, from Magellan tapos hanggang revolution, Philippine revolution.
52:04.0
Yung World War 1, wala akong masyadong alam. Basta nagkaroon ng Commonwealth, si Manuel Quezon. Tapos yung World War 2 na.
52:18.0
After that, ang alam ko nun lang, nag-crash yung aeroplano ni Magsaysay, si Jos Dado makapagal, hindi ko na alam kung ano. Tapos ed sa revolution na. Nag-martial law. Pero yun lang sinabi, nag-martial law.
52:34.0
Tapos nag-ed sa revolution. So, I think it's a very ano eh. Yun ang gusto kong kung may oras lang ako, re-research ko yan. Kasi the Cold War is a very interesting phase in world history.
52:51.0
Yung mga kapit-bahay natin, mga naging komunista. Nagkaroon ng Vietnam War. Yung Cambodia, naging communist, nag-separate ang Korea.
53:04.0
And other communist, yung China, yung naging prominent si Mao Zedong. A lot of globally significant things happened during that time. And hindi ko alam kung anong ginagawa ng Pilipinas during that time.
53:23.0
Marami sa pinagsimula ng student activism ay nung panahong yun, laban sa Philippine involvement in the Vietnam War. So masasabihin ang mga estudyante, bakit tayo magpapadala ng troops sa Vietnam?
53:38.0
Hindi natin niyang gera. So yun yung mga unang-unang student activists ng mga 1960s. Pero later nag-radicalize sila nang nag-radicalize dahil na nga sa papano rin nakipag-deal sa kanilang gobyerno tulad ng violent dispersals, ina-arrest.
53:57.0
Tapos syempre, very pro-American ang ating gobyerno. So yun, hindi masyadong tinalakay yun. So maraming gaps, hindi lang yung period na yan.
54:09.0
Sa katunayan, yung binanggit mo na nagsimula kay Magellan, dapat i-push earlier pa. Teka, wala ba tayong kultura? Wala ba tayong bansa bago dumating ang mga Kastila?
54:21.0
At hindi ko masasabing dahil walang sources. Meron din pero hindi na-incorporate sa mga textbooks. So yun, siguro napapanahon na punuan yung mga gaps na yun.
54:37.0
Pero hanapin din natin anong silbi nun sa mga tao sa ngayon. Ganoon naman sa lahat. Halimbawa, kahit anumang subject, kahit hindi history, halimbawa nag-aral ka ng chemistry, mga formula-formula na ganyan.
54:55.0
Dapat laging i-relate, san ko ba itong magagamit sa hinaharap? Pag ang mga estudyante hindi nila alam ang connection nun sa practical na aspeto ng kanilang buhay, wala yan. Tatapon nila.
55:07.0
So doon ko sinasabi yung mga themes. Pagvalue ng human rights ay isang universal na theme.
55:16.0
So pag alam mo na may mga panahon na dinisregard ang human rights ng mga tao, alam mo na hindi yung karapat dapat.
55:25.0
So yun ang hanapin natin ang mga tema sa ating kasaysayan. Hindi na yung siguro sino yung pinakabatang general, sino yung huling sumuko, hindi na yung mga ganoon.
55:39.0
Hindi naman sa pambabastos doon sa legacy nila, but there's so much more than that. Actually, parang pambabastos nga yan sa legacy nila.
55:51.0
Actually, yan yung old school at hindi lang sa atin yun. Talagang ganoon ang dating tradisyon.
55:57.0
Pero marami na nga yung challenges ng bagong panahon. Ano mo makikita ang gender relations sa ating kasaysayan? Hindi rin na-emphasize yan.
56:10.0
Except siguro Capriela Silang, Corrie Aquino. Pero ano ba ang relasyon ng lalakit-babain ng panahon yun?
56:18.0
Meron na bang mga badeng bago dumating ang kastila? Hindi natin mang alam yung mga bagay na yun. Kasi noon hindi siya importante. Pero ngayon alam natin importante ang mga issue to.
56:30.0
Siguro, I would also ask, although related yun sa number 4 yung makakalimutin tayo. May sinabi si Lekuan Uhen na ang mga Filipinos ay too forgiving.
56:55.0
At sabi niya mukhang nag-i-stem yun sa ating Catholic tradition na ay patawarin na natin siya. So dahil doon, walang mga justice na nangyayari. Walang pagsinghil sa mga naganap na pangyayari.
57:14.0
So siguro, oo nga, would you think, sa bagay, Catholic tradition din. And yun nga, forgive them for they know not what they're doing.
57:27.0
The sins of the father is not the sins of the son. And also, nung siguro related din talaga, kahit ako nararamdaman ko yun, wala akong masyadong pakialam.
57:46.0
Even me, I would even say, kasi ako dumaki ako sa probinsya. One of my earliest memories is the EDSA revolution.
58:02.0
Kasi, not even the TV broadcast, kasi during that time merong mga nagpaparada ng mga daming sasakyan, nagko-convoy. Pabalik-balik sila dun sa, tapos nagbawangwang, tapos sa kalsada may mga nag-aala ng flag.
58:18.0
So ano nangyayari? Sinabi, ah EDSA pala, EDSA. Ano kaya yun? Pero all throughout my school years, elementary, lalo na, bagong panalo lang e.
58:32.0
That was 86, so kaka-kinder ko palang noon. Wow, bata ka pa talaga. So basically, nagsimula yun. So ako talaga, alam ko yung mga sinasabi about all the Marcoses.
58:49.0
But still, sa aming kasi hindi ko alam, pero as far as I know, yung mga atrocities na sinasabi about Marcos were not really felt in our place.
59:03.0
Or at least wala akong alam na balita. So I get na parang may mga atrocities na ginawa, pero the weight for me is probably not as heavy to people who experienced it.
59:18.0
Maganda yung point na yan kasi dadagdag ako ng fifth. At siguro dito ako talaga meron ding konting kontribusyon o kasalanan depending on how you want to look at it.
59:30.0
Kasi noong nagsasalita na ako quite recently, una akong nagsalita in public noong 2016 noong pagdilibing kay Marcos, salibingin ng mga bayani. So meron akong public na pagsasalita sa isang rally sa loob ng UP.
59:50.0
Doon ko sinabi yung aking naging karanasan. I became a political prisoner noong 1983. I was tortured during that time.
60:01.0
Maraming mga dati kong estudyante nagugulat, sir hindi nyo naman yan kinikwento sa klase.
60:08.0
So which is true kasi after noong karanasan yun, I would rather not talk about it kasi masakit na balikan mo.
60:20.0
So marami sa mga former political detainees, human rights victims, marami pero not all na nahimik sila kasi they would rather live a peaceful life.
60:34.0
Pero sa akin lang, nabalikan niya noong, teka ba't nililibing ito bilang bayani? Yan nga yung kadahilanan bakit ako nakulong.
60:44.0
Kasi talagang siya ang nakapirma sa pag-issue ng arrest sa akin.
60:51.0
So doon ako nagsalita. Tapos ito na noong panahon ng eleksyon dahil nga andyan ang threat pero ngayon reality na nang pagbabalik ng Marcos Esamal na kanyang naging vocal ako about my experience.
61:06.0
Pero yung pananahimik namin for a long time from 1983 until 2016, merong iba mga nagsasalita eh naka-contribute sa environment na wala palang nagkikriticize eh.
61:24.0
Tapos noong bago mag-eleksyon nag-post ako that was March. March of this year nag-post ako sa TikTok ng aking karanasan noong panahon ng martial law.
61:41.0
So may mga nag-comment o bakit ka ngayon nagsasalita kasi dahil ang may eleksyon ay kampanya yan ng mga dilawan, mga pink lawan. Eh kaya ako nag-post March 9 was the anniversary of my incarceration.
61:58.0
Kasi yun yung aking karanasan. Tapos later noong nag-post ako ng mga pictures kasi my case was well documented. Nasa mga dyaryo, may mga litrato.
62:12.0
Noong nagpo-post na ako so ang comment na ng iba, eh isa ka lang na nagkaroon ng ganyang karanasan. So ibig sabihin ano ka, unusual ka, either hindi totoo yan o wala, exception ka to the rule.
62:30.0
Bakit sa amin wala namang ganyan. Eh sa pag-alam ko kasi marami sa older generation, older than me, either patay na o matatanda, hindi naman marunong mag-TikTok.
62:43.0
So wala silang venues na magkwento ng kanilang mga karanasan. So again balik ako dun sa challenge sa mga kabataanan, i-document nyo ang ganitong stories bago mamatay, tumanda, maging ulyanin yung mga matatanda na at makalimutan ng kanila mga istorya, positivo man o negativo.
63:06.0
I could also add siguro na document your own stories. Kasi para pag kayo naman yung in the same position, eto merong kaming ebedensya.
63:19.0
Although yung iba kasi natatakot pa kasi hindi ko papangalana na meron ako sinasabihan na isang kamag-anak na pwede ba i-sulat mo rin yung kwento kasi halos kapareho ng aking karanasan.
63:36.0
Pero hanggang ngayon hindi siya handa kasi itutroll ka, ibabash ka sa mga ipopost. Actually yung pinost ko sa TikTok ang daming mga masasakit na comments.
63:52.0
Merong nagsasabi na buti nga buhay ka pa, dapat pinatay ka na lang. So na-imagine ko na yung mga artistang binabash siguro ganito rin ang mga natatanggap nilang mensahe.
64:05.0
So kailangan malakas ang loob mo rin.
64:08.0
Hindi ko napanood yung TikTok na yun actually pero nakita ko yun. Would you like to share what happened here?
64:18.0
So I posted it March 9, 2022 bago mag-election. March 9 kasi anniversary kung kailan ako inaresto sa Baguio. Sa Baguio ako na-arrest. Nakulong ako hanggang December 7.
64:37.0
Ang events ay 1983. Sinasabi nung iba, hindi na yung martial law kasi nilift ang martial law 1980. Pero nagpatuloy 1981.
64:52.0
Nagpatuloy actually ang martial law decrease until 1986 nung sila patalsikin.
65:00.0
So pinost ko sa TikTok. Sinasabi ko lang ako ay si Professor Nestor Castro. Itong karanasan ko nung panahon ng martial law.
65:11.0
So umabot yun ng mga 1.7 million views pero ang daming negative comments. Tapos later tinanggal yan dahil sa mass reporting ng mga supporters ni kasalukuyang President Marcos na fake news daw.
65:39.0
Actually nag-consult ako sa isang abogado kung pwede ko bang i-demanda ang TikTok. Pero ang sinasabi, nako may sariling rules ang TikTok. Mahirap yan.
65:52.0
Pero still nagsi-circulate sa mga nag-share sa Facebook yung aking karanasan.
66:01.0
May I ask bakit ka na-arrest? Would you like to?
66:07.0
Open book naman yun. Kaya March 1983 yun ang nangyari. Nung February 1983, nagkaroon ng plano sa Baguio. Kasi noon ako based sa Baguio.
66:20.0
Nakagraduate ko ng UP noong 1980, bumase na ako sa Baguio from 1981 until 1983. At bilang isang anthropologist, ang aking mga pinag-aaralan ay ang mga katutubong Pilipino na consistent sa aking mga pinag-aaralan noon pa.
66:39.0
So noong February 1983, nagkaroon ng plano para sa isang Grand Kanyaw sa Baguio. Wala pa noon panagbinga. Ang tawag pa noon Grand Kanyaw.
66:52.0
Kunsaan magkakaroon ng celebrations, kanyaw ng mga igorot. Ngayon ang mga igorot students in Baguio nagprotesta na this is a bastardization of our culture.
67:07.0
Na ang kanyaw ay isang sagradong ritual, hindi pwedeng basta-basta gamitin for tourist purposes.
67:14.0
So nagrally along Session Road yung mga igorot students noong February. Tapos sila ay violently dispersed ng local police.
67:24.0
Bakit? Kasi martial daw, bawal ang mga rally. Hindi ako kasama doon kasi hindi naman ako igorot. Pero kasama ako ng iba pang mga estudyante na nagprotesta against the violent dispersal.
67:39.0
So noong March 9, 1983, nasa harap ako ng Baguio Central University, nagdi-distribute ng leaflets na inisyo ng alyansa ng mga mag-aaral sa Baguio na pinuprotesta yung violent dispersal.
67:53.0
So habang andun, nilapitan ako ng isang polis. Ano yan? Pinakita ko naman. Pero sabay hulihin ako. Tumakbo na ako.
68:05.0
So patakbo ako sa Baguio Market. May pumatid sakin kasi may sumisigaw, magnanakaw, magnanakaw. So dadabda pa ako.
68:14.0
So dinala ako sa Baguio City Hall. Pinag-piano. Pictures left and right. Pero walang case laban sa akin. Nirelease din ako.
68:25.0
I stand corrected. March 7 yun. Dahil nirelease din ako. March 9, ni-raid na yung bahay kung saan nakatira yung aking girlfriend during that time sa Baguio din. Dinadalaw ko siya dun.
68:44.0
Dun na. Ni-raid yung bahay. Dalawa kaming na andun. Sabi dadalin ka lang sa Camp Dangua for questioning. Sabi ko I want to contact my lawyer.
68:56.0
Sabi hindi. Invitation lang naman ito. Pero yung invitation yun nagtagal hanggang December.
69:02.0
Walang warrant. Nine months. Parang nabuntis lang naman ako. Walang warrant of arrest. Walang search warrant. So illegal detention ang nangyari.
69:14.0
Nauna pa actually ang mother ko na nag-demanda through the assistance of the Free Legal Assistance Group or FLAG, nag-demanda for illegal detention. Pero yun na nga. Lumabas na siguro March 27, lumabas na yung ka-utosan ni President Marcos na
69:39.0
ang taong yan ay under Presidential Commitment Order at ibig sabihin nun wala siyang any rights. Deprived siya of his rights. Ngayon yung PCO, si Nine ni Marcos ay January 16, 1981.
70:02.0
The day before, ilift niya ang martial law. Sabi sabihin, strategy, nilift ang martial law pero tuloy yung batas. So kaya sinasabi kong si Marcos ang nagpakulong sakin.
70:16.0
Tapos doon din ako tinorture ng mga sundalo sa pangunguna ng isang Philippine Constabulary Lieutenant. Tapos meron din akong karanasan doon na one week akong nasa solitary confinement.
70:36.0
Wala akong kasama doon. Doon ako kumakain. Doon ako natutulog. Doon din ako dumudumi, umiihi pero walang toilet doon.
70:46.0
In fairness, siguro smaller ng konti sa kwartong ito. Tapos meron din bars. So makikita mo pa yung liwanag sa labas. Pero hindi ka pwedeng lumabas.
71:07.0
Tapatang kasi ng mga prisoners na mag-sunshine. Yung ibang mga preso sama-samang nagbe-breakfast. So ako nasa loob lang. So ipapatapong ko na lang doon sa baso na aking iniinuman. Doon yung ihi ko.
71:21.0
Ipapatapong ko na lang sa labas. So ganoon yun. I have mixed feelings. Siyempre may physical torture, may mental torture at long lasting yung effects.
71:45.0
Noong na-release na ako, siguro for a year, tuwing naglalakad ako sa karsada at may biglang tumitigil na sasakyan sa tabi ko, nanginginig na ako.
71:57.0
So may mga ganyang trauma. So negative talaga yun. Ang positive, how do I fight boredom inside myself?
72:08.0
So masasabi kong one of my most productive years. So nagdodrawing ako, naggumagawa ako, ilustrate mo na ako pero huwag mo kong hindi magaganda siya talagang parang trying hard ng mga drawings.
72:24.0
Tapos binasa ko ang biblia from front to back covers, gumagawa ako ng mga tula. So yun, naging productive. At yun ay para actually isa sa mga tula ay pinamagatang kong pakikiba kasabor yung, kasi yun ang kalaban mo, yung boredom sa loob ng sel.
72:49.0
Do you still have those artworks?
72:51.0
Yes. Mayroon akong ginawang isang crossword puzzle na pinadala ko sa isang news magazine at kinover nila yun. Nakasulat, Nestor Castro Camp Dangwa Benguet.
73:04.0
Hindi na nilagay na political prisoner. So na-publish yung puzzle. Tapos pati yung answers. Tapos nagreview ako ng mga libro ko sa anthropology.
73:17.0
Tapos later nung wala na ako sa solitary confinement, pinapayagan akong lumabas doon sa sel para dumumi pero wala pa rin toilet doon sa stockade.
73:30.0
Medyo sa gubat-gubat sa likod ng kulungan. Napansin ko dahil ito ay Benguet, limestone cliff siya. Tapos may nakikita akong mga fossils, mga marine fossils tulad ng mga shells. Pero taas-taas na ng Benguet.
73:49.0
So pinapaliwanag ko sa mga sundalo na paano nangyari yun kasi may background ako sa archaeology. Tapos yun I develop friendship with many of my guards.
74:01.0
Tapos sinasabi rin nila alam mo kami kahit kami hindi rin kami sangayon sa nangyayari sa ating bansa kaya lang sumusunod kami.
74:10.0
So I still have connections with some of them. Kaya masasabi kong meron din magandang idinulot kasi siguro ang pwedeng naging efekto sakin either nabaliw na lang ako, wala na akong pakialam sa mundo o kaya nag-radicalize na lang ako at namundok na lang ako at lumaban.
74:31.0
It could have been a lot worse kumbaga. Pero yun naging more flexible ako nakita ko yung halimbawa ito ang madalas kong sinasabi na kahit na sa hanay ng mga sundalo may mabubuti sa kanila so hindi dapat sila itrato ng mga kaaway.
74:50.0
Merong isang igorot na sundalo na pumapasok sa cell ko, nagigitara kami mga Bob Dylan so siya pa nagturo sa akin ng mag-gitara so yun talagang na-appreciate ko.
75:03.0
Hindi ito part ng sistema ng military regime kundi dapat mong i-distinguish na may mabuti, masamang sundalo, may mabuti, masamang NPA. Itong dapat mong tinitignan na lahat tayo ang mga tao.
75:22.0
So that's a unique perspective that you were able to get. Gano ulit ka tagal yung solitary confinement?
75:33.0
Yung solitary confinement ay mga one week lang.
75:36.0
And that was torture enough talagang?
75:40.0
Yung torture ay two occasions. Meron yung mag-squat ka from morning until evening and every time na siyempre mapapagod ka mag-squat.
75:52.0
Pag umupo ka, iuumpug ang ulo mo sa pader, pinaso ang dibdib ko ng sigarilyo, susuntukin. May isang time naman yung isang lieutenant lang yun yung nagtorture.
76:08.0
May isang time naman pinagtulong-tulungan ako, sergeant of the guards, pati mga ordinaryong sundalo, nakikibugbog kahit hindi naman ako kilala. Sabihin yan pala itsura ng isang NPA.
76:21.0
So yun ang isang accusation sa iyo?
76:24.0
Noong panahon ng martial law, basta kalaban ka ng gobyerno, tingin sa iyo, komunista. Sa totoo lang marami na tinawag ng mga komunista noon, mga pare. Diba di naman compatible ang communism sa christianity, paano nangyari yun?
76:41.0
Kasi lang binura ni Marcos ang legal opposition. So marami pumanig sa kaliwa dahil yun lang ang only method nila para ipaglaban yung kanilang mga karapatan.
76:56.0
From what I understand, di ko naman alam yung batas totally pero sa akin naman yung communism kasi is an ideology. And dito sa Pilipinas we enjoy certain amount of freedom, we can still believe whatever we want.
77:17.0
So being a communist, hindi naman talaga labag sa batas yun. But if you're going to act out para magiging insurrectionist ka...
77:27.0
Noong panahon ni Marcos Sr., labag sa batas yun. Ang nag-lift na hindi na kasalanan ang pagiging member ng Communist Party, panahon na ni Ramos.
77:42.0
So nagkaroon ng pagbabago. Sa ngayon, sabi nila, di naman masamang maging komunista pero masama na mag-take up ng arms.
77:55.0
Yun ang official na sinasabi ng gobyerno.
77:59.0
Actually yun din ang sinasabi ko dito. Kasi ideology yan.
78:05.0
Pero noong panahon ni Marcos Sr., they're one and the same. Kasi ang representation ng communism noong ay through the Communist Party only which has a military arm.
78:20.0
Kaya pag-miyembro ka ng Communist Party or sympathizer ka ay illegal yun.
78:26.0
So do you think that kind of mentality was carried through? Kaya easily parang red tagging mga ganoon?
78:34.0
Ibalagay ko, yes. Which is ironic. Kasi ang ating gobyerno, at least noong panahon ni Duterte, hindi ko alam sa panahon ni Marcos Jr., kamping-kampi sa China.
78:45.0
Kaya bakit di ba kaibigan sila ng komunista? So medyo ironic.
78:52.0
Ang term na red tagging, minsan tingin ko hindi naiintindihan ng mga tao. For me, correct me if I'm wrong.
79:04.0
Pero pag ni-red tag ka, ibig sabihin meron kang either naniniwala ka or either you're full-blown NPA or you believe the communist ideology.
79:16.0
Siguro pwede kang sabihin na red ka. Pero parang nagiging mali na tingin ko na connotation dun is parang kaaway ka ng gobyerno at gusto mo pabagsakan ng gobyerno.
79:35.0
At ang masakit nun, kasi sasabihin siyempre ng iba sa gobyerno, at least ang dating gobyerno, hindi ko alam sa ngayon.
79:49.0
Pag ni-red tag ka, wala naman masama dun. In-expose ka lang. Ipatunayan mo na hindi ka ganyan. Ang problema dahil nga may naniniwala na may kasalanan ka sa gobyerno, kinukuha nila sa kanilang kamay tulad ng recent na nangyari na may pamamaril sa Ateneo.
80:12.0
Hindi naman yung may kinalaman sa red tagging pero pag kinuha mo na sa kamay mo yung tingin mo hostisya, ay kaaway ito ng gobyerno, gagantihan ko ito, papatayin ko ito, yun ang delikado.
80:24.0
Nagiging violent ang recourse natin sa halip na sa pamagitan ng batas. So kung may suspecha ka palang komunista siya o laban siya sa gobyerno o NPA siya, kasuhan mo. Bakit kailangan basta bansagaan sa publiko pero wala ka naman ginagawa para patunayan o hindi patunayan.
80:46.0
So basically parang minamarkahan ka and nagiging madali para sa iba na parang excommunicated. Siguro that's a close analogy.
81:03.0
Actually makabagong version ng tinatawag na McCarthyism sa US. Sa US kasi noong panahon ng Cold War, merong witch hunting lalong lalo na sa Hollywood na maraming binabansaga ng mga komunista.
81:22.0
Pati si Charlie Chaplin binansagan dyan. So ang inaasahan ni Senator McCarthy noon dahil binansagan ka, lalabas ka sa publiko, hindi ako komunista, sakto na yan, galito ako sa komunista.
81:39.0
So hindi nilang habad nila na lahat kayo magbandwago na i-expose ang evils ng komunista. Pero baliktad nang nangyari marami sa academics, wala naman masama dyan, sa paniniwalang yan.
81:54.0
Malaya naman tayo kung anong papaniwalaan mo. Pero hindi naman ibig sabihin na ako'y kampi sa Soviet Union noong panahon yun.
82:05.0
I would also like to say, kasi ako naman hindi ako komunista talaga. Actually hindi talaga ako nanginimala sa marxism. I'm a libertarian.
82:23.0
Mas preferred ko yung capitalism. Pero siyempre, I acknowledge na pag hinaluan mo ng corruption yan, both sides can go to hell. I totally agree.
82:42.0
So yun yung isang tingin ko. Ngayon dun sa sinabi niyo, ang dati kasi sinasabi ko, wala naman mas hindi man labog sa batas maging komunista na magbaniwala sa communism.
83:04.0
Ba't hindi mo nalang aminin? Mayroon akong mga kilala na kasama ko sa labas, biglang sasabihin ko, I'm a communist.
83:18.0
Tapos pag sa Facebook, hindi naman nila. Ba't hindi mo nalang clear the air. Pero you have explained.
83:29.0
Balik tayo sa kultura. Mga Pilipino may kuyog mentality. Diba yung pag may magnanakaw, lahat, hahabol, makikigulpi, makikisuntok.
83:39.0
Tapos saka nalang maririnig, ay ano pala, nagkamali pala tayo, hindi pala siya. May ganoon tayo na behavior.
83:48.0
At ngayon, ang kuyog nangyayari sa social media. Pag may sinabing mali, makikitirahin siya lahat, ipuputdown siya lahat, may bandwagon.
84:02.0
So ganoon ang nangyayari sa mga narararicot amount of followers. Ang masama doon, masama na ang verbal abuse per se. Pero pag humantong pa sa physical abuse, yun ang delikado.
84:18.0
May dangers. Kunti naman tayong ingat sa pagbabansag, paghuhusga, bigyan natin ng benefit of the doubt.
84:32.0
Para din yung sabi mo ba't hindi aminin. Ganoon din kasi sa binagit ko kanina yung gender identity. E ba't ito bading naman pero ayaw unmeaning bading siya. Kayaan mo na may panahon para siya iproseso niya sa kanyang sarili, kung kailan niya gustong lumantad.
84:54.0
Pero huwag mong pilitin dahil pwedeng dahil doon ay magkaroon ng suicidal tendencies, pinapahiya ako sa publiko. So yun ang hindi natin natitignan yung mga potential repercussions.
85:11.0
Meron pa akong isang tanong na tinanong ko rin kay Shao Tso. Sana nakikinig siya. Papakita ko sa kanya. I'm sure makikinig yun. Papanoorin niya yun.
85:24.0
Isang nabanggit natin yung ideologies. I think kasi parang tapos yung datu mentality before. Do you think yung mga problema as a culture dito sa atin especially in the modern times, do you think may participation dyan?
85:51.0
Ang sinabi ko sa kanya dati is kaya tayo confused is wala tayong parang great philosopher na talagang parang si Confucius.
86:07.0
Ito yung nagset noong ancient times pa lang, nakaset na yung ano natin, yung ating philosophy as a people. And although sinabi ni prop meron naman daw tayo pero hindi natin kilala.
86:28.0
So parang kung meron man tayo hindi natin alam. So what do you think of that? Mahirap kasi mag-compare kasi yung mga great civilizations meron silang mahabang written tradition.
86:40.0
So halimbawa mga Greeks, nakasulat yung sinabi ng kanilang mga philosophers. Tayo for a very very long time oral tradition. So siguro yung tinutukoy ni Professor Xiao, so sa bawat lipunan meron din namang mga local philosopher doon.
87:02.0
Pero dahil ito ay largely oral, napapasa-pasa, nababago-bago, hindi cast in stone, nadadagdagan na, nababawasan na, hanggang nakakalimutan na.
87:18.0
Pero sa mga great philosophers na ina-identify natin sa great civilizations, ginagamit ko yung kategoriyang great civilization ng west kasi ang kanilang pamantayan dyan merong writing tradition.
87:34.0
So sa mga ganun kahit nakalimutan na yung taong yun kasi tanong mo naman sa mga Greeks, sino ba si Socrates, sasabihin lang nila ay sinulat yung ganito. Pero wala na silang masyado pang alam tungkol doon.
87:50.0
Pero at least yung mga sulatin nila, mga ideas nila, na ipapasa dahil nga merong written tradition. So isa yun sa mga kahinaan ng ating culture, quote-unquote yung kahinaan, dahil hindi na isusulat, nakakalimutan.
88:11.0
Wow. Ang isang binanggit ni Prof is yung si Emilio Jacinto, yung mga great kartilya.
88:21.0
At yung Kalayaan, siya ang editor ng Katipunan. And ang sinabi niya is meron daw tayong ibaang pananaw ng mga Pilipinos sa Kalayaan.
88:41.0
Ang Kalayaan sa West kasi is parang kung ano yung nakalagay sa Constitution. Parang sa US Constitution, hindi ko kabisado.
88:55.0
Anyway, basta. Pero sa atin, ang idea ng mga Pilipina daw ng Kalayaan is yung kaginhawahan. Kung maginhawa ang buhay mo, malaya ka. Which is may sense naman.
89:11.0
O nga naman, kung meron akong kakayahan para maging comfortable, meron akong kakayahan para gawin ng ibang bagay na labas dun sa daily needs ko. I can pursue happiness dahil maginhawa ang buhay ko.
89:28.0
So, ang isang problema rin sa atin sa academic system, educational system, gumagami tayo ng mga western concepts to understand our own society and culture na hindi nagtutugma, nagka-clash.
89:46.0
Meron ako naisulat ng artikulo rito na matagal na, hindi ko na maalala lahat. Pero yung clash ng mga social science concepts versus yung katutubo nating konsepto.
90:00.0
Isang very obvious na lang, ito yung biglang ko natandaan. Kasi isa sa mga unang-unang trabaho ko after graduating, nagtrabaho ako sa National Statistical Coordination Board. Ngayon ito na ang Philippine Statistics Authority.
90:18.0
So, na-assign ako dun sa ibang-ibang lugar ng Pilipinas kasi ako yung coordinator ng community-based child monitoring system. So, gumagawa kami ng indicators para pag-arala ng mga lipunan.
90:35.0
So, halimbawa na lang yung concept natin sa statistics na population density. Population density is total population over the land area.
90:49.0
Nung nasa tawi-tawi ako, meaningless yung concept na yun. Kasi may land area ang tawi-tawi, ang mga bahay nasa coast o nasa dagat. So, i-compute mo yung bilang ng tao over the land, walang kinalaman ang formula mo.
91:10.0
Kasi it's a land-based concept. E tayo a maritime society na mas ano sa atin yung pagkiling natin. Kaya nga mga Tagalog, Tagayilog, Subanen, Sabah, Tubig. So, hindi nagmamatch.
91:29.0
Again, ito madalas na ehemplo yung ating concept ng kapwa na walang English translation. Kasi sa mga Germanic languages, pati rin Romance languages, including English na Germanic language, merong self at iba yung other.
91:50.0
Pero tayo yung kapwa, another person who is just like you. Wala silang ganung konsepto yung kapwa-istudyante, kapwa-Pilipino, kapwa-tao.
92:05.0
How about fellowmen? It's different? Kasi ang fellow hindi mag-standalone. Hindi ka as a word. Halimbawa, makipagkapwa ka. Be a fellow, kaya tayo parang hindi proper English.
92:27.0
Sa atin, pinagpapahalagahan natin ang social relationships. Kasi hindi tayo individualists, tayo more collectivists. Ayon sa mga pag-aaralan ng mga social psychologists.
92:42.0
So, ibang parameters ang gagamitin mo kapag pinag-aaralan mo ang ating pagkatao. Hindi lang yung the individual, pero the individual in relation with others.
92:57.0
Yung isang question ko rin pala, especially in the last election. Balik lang tayo doon. Kitang-kita mo talaga yung mga pag-aaway. At saka yung, I don't know if it's a form of datu mentality.
93:19.0
Yung we based our politics based on the person. Kasi pag tinignan mo yung plataforma ni Lenny at Bongbong, education, mas magandang education. Parehas naman yun.
93:36.0
Hindi ako mag-agree na pareho ang kanilang platforma. Kasi yung Bongbong, unity period.
93:44.0
Datingin ko naman sa website.
93:49.0
Ngayon na lang na itong sonan niya may nilalabas yung platform. Pero during the campaign period, yan ang problema ng mga businessmen. Tataya ba kami dito? Hindi klaro anong kanyang programa.
94:05.0
Kasi ang justification niya, kasi iwas ako sa gulo. Hindi ko papatulan ng gulo. Kaya ang focus ko ay unity. So laging unity, unity, unity lang.
94:19.0
Pero hindi klaro anong patakaran niya sa taxation, patakaran niya sa China. Yung mga ganoon.
94:26.0
Ang based dun sa nabasa ko parang generalized. Sobrang generalized siya. Pero it's parang hindi ideological yung...
94:37.0
Maybe my point is, yung sinasabi mo, if you're just saying na okay, pagandahin natin ng education, anong pinagkaiba nun? Kung parehang dalawang tao sasabihin nila, pareha sa education or something else, economy, pagandahin natin.
94:58.0
Trabaho, magsasaka, magsasaka. Tapos wala kang significant na pagkakaiba. How do you plan to better the educational system? Kung gagawin ba natin na mas individualized yung curriculum or are we gonna stay with...
95:17.0
Mag-agree ako sa sinabi mo na ang politics natin ay personality oriented. Definitely yun. Parang sa atin kahit nga ang party politics, ang dami nating political parties, wala namang meaning.
95:34.0
Palipat-lipat lang naman yung mga politikos ng party. So hindi tulad ng mga ibang bansa. Alam mo, US na lang. So mayroong democrats, mayroong conservatives, republicans.
95:48.0
So, klaro yung dividing lines. Sa atin, blurred yun. Wala rin mga party programs. Ang pinagbabatayan lang natin yung personality. So doon mag-agree ako sa point na yun.
96:04.0
Pero yun ang mas malawak na appeal. Pero siyempre, huwag din nating baliwaliin na may intelligent voters din tayo. Meron din naman mga nagdi-discern. At hopefully, lumaki ng lumaki yung ganoon.
96:21.0
Kasi ang problema doon, let's say, ang difference. Let me just explain sa mga nanonood. Ang nakikita ko kasing difference dito is if you base your votes based on the ideology or yung policies.
96:39.0
Sometimes, let's say, medyo vague yung education. Let's say kunyari, confederal o okay. Mas klaro, abortion. Are you pro abortion or against it?
96:59.0
Let's say kung ako, against ako sa abortion. Tapos yung kandidato ko, hindi ko masyadong type. Ipabota ko pa rin siya kasi yun ang stand ko.
97:12.0
Kasi parang hindi dahil mas maganda ka, doon sa paniniwala ko, alam ko na yun yung parehas tayo. Yun ang basean ko para problema lang.
97:24.0
May tanong kasi yan sa mga candidates during the debate. Tapos meron silang stand tungkol sa abortion whether for or against.
97:32.0
Problema, hindi lumalahok si Bongbong sa mga debate. So wala siyang sinabi kung anong stand siya sa abortion.
97:39.0
Nakasama yata siya sa SMN-IDA. Hindi, kay Boy. Okay naman daw siya. Pero hindi mo kasi matitignan ng magkatapat yung mga kandidato. So hindi mo makikita where do they differ.
97:59.0
Pero I think it happens hindi lang kay Bongbong kahit kay Digong. Even all throughout our history I think that's how we do politics.
98:13.0
Napaka-importante talaga sa atin. Yung sinabi ko kanina merong face yung leader. So merong personality-centered talagang ating politics. Pero ako ang stand ko sa lahat ng kultura, ito siguro ang dapat i-clarify.
98:31.0
Okay, may two things akong gustong i-clarify. Yung first kasi napabanggit ko si Professor Xiao na aking estudyante. I-clarify ko lang na estudyante ko na siya sa Ph.D. level.
98:43.0
Kasi baka sabihin, ang tanda-tanda ko na pala, estudyante ko siya sa kinder. Second, gusto kong i-clarify, bagamat nagbibigay ako ng generalizations about Philippine culture,
98:56.0
dapat nating i-emphasize that all cultures change. Walang such a thing as a static culture. So kung ganito ang kulturang Pilipino ngayon na personality-oriented,
99:10.0
optimistic ako na pwede pa rin niyang matranscend. Pwede pa rin niyang mabago. Mabagal man ang pagbabago, pasensya na lang, gaya tayo, gaya hintay-hintay.
99:20.0
Pero huwag tayong mawala ng pag-asa na pwede pa rin magbago ang ating sistema ng politika.
99:28.0
What could be the factors that could change it?
99:33.0
Okay. Ako, again, ang gagamitin kong hat ko ay education. Siyempre, ang ibang siguro makakapanaya mo na nagagaling sa ibang disiplina, iba maaari nilang sagot.
99:50.0
Pero since I'm a member of the academe, nakikita ko yung important role ng academe, lalong-lalo na sa basic education.
99:59.0
Sabihin, elementary. Kasi formative years yan. Matagal ko nang sinasabi na kanina pa pala na hindi dapat memorization kundi critical thinking.
100:13.0
Pati na sa elementary years. Kasi pag hinahabol mo pa sa kuleyo, wala na eh.
100:21.0
Nabuuna sa kanilang utak ang papano mag-isip, papano mag-sure. Dapat ng formative years.
100:31.0
Meron ako dati nung, ito hindi ko pa nare-resolve kasi honestly, ang karanasan ko pa naman sa pagtuturo ay sa kuleyo.
100:40.0
Sa tingin ko, mas mahirap magturo sa elementary.
100:44.0
Ako, halimbawa, sa theories ng papano nagkaroon ng tao sa Pilipinas, di ba may iba-ibang theories.
100:55.0
Halimbawa, yung isa sa mga makalumang textbooks mula pa kay H. Oatley Bayer na merong waves of migration na dumating sa Pilipinas.
101:05.0
Ngayon alam na nating walang batayan yan. At merong mga ibang teorya.
101:11.0
Pero hindi natin masasabi alin yung definitive na explanation.
101:19.0
Ngayon sa kuleyo, ganoon ang approach na ito ang iba't ibang teorya na nag-i-explain ng papano nagkaroon ng tao sa Pilipinas.
101:28.0
Ang argument ko, sana sa elementary pa lang, ganoon ang approach.
101:34.0
Merong iba't ibang pananaw o teorya na nagpapariwanag pano nagkaroon ng tao sa Pilipinas.
101:42.0
Tapos, anong batayan ng bawat teorya?
101:46.0
Ay, ito gumamit ng genetic evidence. Ay, ito gumamit ng archaeological evidence.
101:50.0
Ito gumamit ng linguistic evidence.
101:53.0
So, binabati mo yun sa mga estudyante.
101:56.0
Tapos, sila ang nag-iisip ano kaya ang tama at mali.
101:59.0
Ano ang mas katumbas ng aking pinapaniwalaan.
102:03.0
Ngayon, may mga ibang educators na nagtuturo sa elementary level.
102:09.0
Sabi nila, sa college kaya yan.
102:12.0
Pero pagbata pa, kailangan iisa lang ang truth.
102:16.0
Ako hindi nag-aagree.
102:18.0
Kasi pag ganoon ang stand nila na may iisang truth,
102:21.0
pagdating nila ng kuleyo, ganoon lagi ang pananaw nila.
102:25.0
May isa lang katotohanan sa syensya.
102:28.0
E, alam naman natin kahit syensya, may new discoveries.
102:33.0
Kahit sa religion, di ba?
102:36.0
Ang Vatican, ang laki ng pagbabago ngayon.
102:40.0
Inaaminan niya ang kanyang mga kasalanan sa nakaraan
102:44.0
na unthinkable in the past.
102:46.0
Mga nuances kailangan.
102:48.0
Tama yan. Good word. Nuances dapat ang pagtuturo ng kasaysayan.
102:53.0
Especially kasaysayan, kasi there's nothing more nuanced than history.
103:00.0
So hindi lang siya dahil, ay kasi ganito si Bonifacio, period.
103:03.0
Yes, kasi madaming points of view from the victors and the losers.
103:09.0
And every participant, let's say yung guerra ng World War II,
103:14.0
kunyari, the millions who fought,
103:17.0
each soldier has their own view of what happened.
103:22.0
And they can tell that story just as many times as they are.
103:26.0
Kung ma-develop yung critical thinking at a very early age,
103:29.0
ganoon ang approach mo.
103:31.0
May nabasa ka sa social media,
103:34.0
hindi mo basta i-absorb.
103:37.0
Susuriin ko kung totoo yan.
103:39.0
Ano kaya ang batayan niya?
103:41.0
O isesearch ko nga sa references niya.
103:43.0
Meron ka na kasing ganong knack for investigating
103:48.0
na hindi na-develop.
103:53.0
Kasi sa atin ngayon, bato-bato sa langit,
103:56.0
may makita ka sa social media,
103:58.0
medyo nag-agree ka, si-share mo,
104:01.0
tapos marirealize mo,
104:03.0
ay, fake news pala, sorry, sorry.
104:05.0
Guti nga kung mag-sorry pa.
104:11.0
Ah, ganun ba? Okay.
104:13.0
Pero hindi niya take down.
104:14.0
Ang problema, na-share na yun ang na-share.
104:21.0
Ako recently, meron akong sa aking Facebook page.
104:25.0
Pakitignan pala ang Prof. Nestor Castro.
104:31.0
So, meron akong pinost tungkol sa pangyayaring ngayon sa Saba.
104:36.0
Nagkakagulo kasi ang Malaysian Parliament,
104:39.0
dahil nag-decision ang Paris Arbitration Court
104:43.0
na dapat bayaran ng Malaysia
104:45.0
ang ears ng dating Sultan ng Sulu
104:50.0
dahil sila ang original na may-ari ng Saba.
104:54.0
So, yun lang ang pinost ko.
104:56.0
Tapos merong nag-comment na,
104:59.0
please check your data.
105:02.0
It is not the Sultan of Malaysia.
105:05.0
Tapos sinagot ko,
105:07.0
wala namang sinabi Sultan of Malaysia.
105:10.0
May sinasabi ko.
105:11.0
Tapos sinabi, ay, ay, sorry.
105:13.0
Before posting, tignan mo muna.
105:18.0
Validate mo muna.
105:20.0
Actually, yung dating kuyog mentality,
105:28.0
Sa komunidad lang na yun
105:30.0
o sa marketplace lang na yun.
105:32.0
Pero ngayon sa social media,
105:34.0
malawak na yung scope ng kuyog.
105:37.0
It's talagang exponential yung nilaki.
105:42.0
Kasi dati, albawa,
105:44.0
nakita, albawa, umutot ka sa tropa.
105:48.0
At yung tropa mo lang, yung naka-amoy lang
105:50.0
at saka nakarinig lang yung
105:52.0
magsasabing umutot ka.
105:55.0
Pero yung ngayon,
105:58.0
kung naka-video,
106:00.0
hanggang tawi-tawi, hanggang
106:03.0
lahat may internet.
106:05.0
Saka kasi yung nakakaambag yung anonymity.
106:10.0
Halimbawa nalang sa Twitter,
106:12.0
siyempre, mga alter,
106:16.0
siyempre ang mga accounts.
106:19.0
Dahil hindi sila kilala who they are,
106:22.0
kayang-kaya nilang mag-brutal ng salita.
106:25.0
Pero pag face-to-face naman,
106:28.0
hindi nila yung gagawin.
106:29.0
Oo nga. It makes it,
106:31.0
yung quote ni Mike Tyson,
106:34.0
parang, I'm gonna watch it.
106:38.0
Pero basta parang, to the effect na parang
106:40.0
it made it way too easy for people
106:43.0
to speak, to talk shit without getting punched in the face.
106:49.0
So, ngayon, how are you,
106:51.0
as an anthropologist,
106:53.0
how are you keeping up with the change of time na parang ngayon?
106:58.0
And it's so fast, parang just five years ago.
107:02.0
So, what are the challenges of the modern times?
107:05.0
Something that I really appreciate as an educator,
107:09.0
eh meron pa akong,
107:11.0
I have to qualify that.
107:14.0
I appreciate, prior to the pandemic,
107:17.0
kasi pandemic, medyo binago yung sistema natin,
107:21.0
in touch ka pa rin sa mga bata,
107:24.0
at least millennials, pati generation Z.
107:28.0
So, it keeps you in touch with how they think,
107:32.0
what is their behavior,
107:34.0
at therefore, kailangan mong mag-adjust.
107:39.0
Alam ko merong, again, bato-bato sa langit,
107:42.0
merong mga faculty members na I don't have to adjust to them.
107:46.0
Ako, magtuturo, bahala sila kung gusto nilang matuto.
107:50.0
Pero ako, hindi naman sa pagmamayibang,
107:53.0
and I'm sure maraming ganyan din na mga faculty members,
107:58.0
kailangan mong unawain where your students are coming from.
108:03.0
Halimbawa, ibang-iba ng kabataan niya,
108:05.0
napaka-easy ng attention span.
108:09.0
Kung nagmo-monologue ka sa klase,
108:12.0
nakong bored na-bored na yan.
108:14.0
So, kaya dapat alam mo rin ang lenguwahe nila.
108:18.0
Unless magaling kang mag-monologue,
108:20.0
which is not everyone.
108:23.0
Hindi lahat ng mga professors ay good speakers.
108:29.0
Matatlalino sila, no doubt,
108:34.0
Tapos kung alam mo yung kanilang lenguwahe,
108:37.0
kaya mong sakyan sila.
108:40.0
Kung alam mo kung ano yung kanilang mga likes and dislikes,
108:44.0
hindi naman sa nakikiuso ka lang,
108:46.0
pero yan ang entry point mo to connect.
108:49.0
Yung pakikipagkapwa nga.
108:52.0
Ang matatandaan ko dyan dati,
108:54.0
halatang halata nung sinasabi ko pa noon.
108:58.0
But this was a long time ago.
109:00.0
May nabanggit ako na pagdidisco.
109:03.0
Natawa yung mga estudyante.
109:05.0
O kaya parang sirang plaka.
109:08.0
Sir, what's that?
109:11.0
Hindi naman sila nakakita ngayon ng plaka
109:15.0
unless connector ka ng vinyl records.
109:19.0
So, dapat din pati ang lenguwahe
109:22.0
na uunawaan mo at nagagamit mo
109:24.0
para maka-connect.
109:26.0
Parang korrupted na MP3 file.
109:29.0
That's a good suggestion.
109:32.0
Kasi ano lang eh, it may be highly symbolic lang
109:37.0
pero alam mo kung papakinggan ko ba tong taong ito o hindi.
109:42.0
Kasi kung tingin ko ibang iba siya sakin,
109:47.0
This is another thing na naiisip ko.
109:52.0
Right now, we are entering,
109:57.0
ito, yung generation ko, mga millennial.
110:00.0
I am a pioneer millennial.
110:04.0
1981, 1981 ako pinanganak.
110:08.0
Yung ibang sources sabi, 1981 daw nagsimula yung millennials.
110:12.0
So, although mas okay pa kami
110:15.0
kasi naka-experience pa namin maglaro sa labas.
110:20.0
We had interaction, kompleto yung years namin.
110:28.0
Sa school, from elementary to high school,
110:32.0
walang interruption like what happened a few years ago.
110:35.0
Right now, parang three years of,
110:38.0
can you imagine losing three years of your elementary years?
110:42.0
That's unimaginable to me.
110:44.0
So, ngayon, but then again, we were also the first generation
110:51.0
who experienced technology, the internet.
110:55.0
And then fast, yung broadband na mabilis
111:01.0
and accessible nito mga gadgets na ito.
111:04.0
So, we have a slightly...
111:09.0
May advantages pero we have a slightly different
111:13.0
point of view ng...
111:16.0
Kasi may mga conveniences kami na na-avail
111:21.0
na hindi nakuha nung iba.
111:24.0
And now we are entering the age where
111:29.0
the responsibilities of a working society
111:32.0
will be passed upon us.
111:34.0
Parang okay pa, 41, pwede ka na maging presidente.
111:37.0
Tapos mga, eventually, within 2020s to 2030s,
111:43.0
maglalabasan dyan yung mga millennials
111:46.0
na mga politicians, diba?
111:48.0
So, it's a different...
111:51.0
And we are, madami, syempre,
111:54.0
madami sa mga politicians are
111:57.0
anak din ng mga politicians, diba?
112:00.0
Sorry for the word, but many of them are spoiled
112:03.0
and who just inherited the position, diba?
112:07.0
Na parang, oh, by default, dahil matagal na ako dito,
112:11.0
ikaw man, ikaw...
112:13.0
And you don't know if the qualities,
112:16.0
let's say the patriarch or the matriarch
112:19.0
who became the prominent political figure,
112:24.0
magaling naman, let's say, respetable, diba?
112:27.0
If he or she were able to pass the...
112:31.0
Diba? Na ganun pa rin.
112:33.0
Kasi that doesn't mean na yung anak mo
112:37.0
would be the same as you, diba?
112:39.0
So, we have this insanely...
112:45.0
Actually, mas malalapa yan yung mga susunod,
112:48.0
yung mga Gen Z, kasi they were born into...
112:52.0
Nung mga 5 years old sila, may internet na, diba?
112:58.0
May internet na, may...
113:01.0
Everything smartphones.
113:03.0
Yes, so ngayon, paano?
113:07.0
Yung mga spoiled brats na who rarely...
113:13.0
A lot of people in my generation
113:17.0
are very disconnected to the world, diba?
113:19.0
Yung iba nga, parang...
113:21.0
And also, yung media na sinasabi,
113:24.0
wag ka nang mag-anak dahil magugunaw ng mundo,
113:26.0
may mga ganun na narratives.
113:28.0
And ngayon, mayroon pang mga...
113:30.0
A lot of us are depressed, diba?
113:35.0
So, how do you think do we proceed?
113:40.0
Okay, meron akong dalawang comments.
113:43.0
First, yung binanggit mo yung mga
113:45.0
spoiled politicians na anak-anak
113:49.0
o descendant ng mga matriarchs
113:53.0
or patriarchs ng kanilang family.
113:56.0
Gusto ko lang i-parallel sa studies
113:59.0
sa dynasties in China.
114:02.0
Noong time ng mga emperor,
114:04.0
laging yung founder ng dynasty was a good one
114:08.0
at laging nagpipail in comparison
114:11.0
ang mga sumusunod na emperor or king
114:14.0
hanggang bumagsak yung dynasty.
114:17.0
Pati sa Rome, diba?
114:19.0
Pero, yeah, it's well documented.
114:22.0
So, hindi ibig sabihin na kung meron siyang
114:25.0
great father, ganun din yung great son.
114:28.0
So, yun yung first comment ko.
114:30.0
Better yet, lumitawang leaders
114:33.0
hindi lang from one dynastic family.
114:36.0
Yun tungkol sa changing generations
114:41.0
from boomers, ex-millennials, etc.
114:46.0
to zillennials or gen z.
114:49.0
May dalawang attitude kasi ang mga educators.
114:54.0
Yung iba, hindi ako kasama dito sa
114:57.0
first school of thought,
114:59.0
laging ay dapat turuan natin sila
115:02.0
how it was before.
115:05.0
Kailangan nilang magbasa ng buong mga libro,
115:09.0
hindi lang umasa sa mga video, ganyan-ganyan.
115:12.0
Kasi, ano na nga sila, puro ganyan na lang sila,
115:17.0
puro laro, online games, ganyan-ganyan.
115:19.0
So, may, parang ang tingin nila,
115:22.0
ibalik pa rin sa dati.
115:24.0
Ako, na andun sa school of thought na
115:27.0
iba na talaga ang kasalukuyang generasyon
115:29.0
at magbabago pa ang generasyon na susunod sa kanila.
115:33.0
So, tungkulin nating unawain sila.
115:35.0
Hindi na natin maibabalik yung so-called romantic past.
115:40.0
Pero, papano ka nalang mag-instill
115:45.0
ng, halimbawa, good values, critical thinking,
115:49.0
in those changed situations,
115:53.0
ganoon na lang, ganoon ang aking pananaw dyan.
115:57.0
I had experience before,
116:00.0
teaching in one private school.
116:03.0
I think it doesn't exist anymore,
116:05.0
pero I won't name the school anymore.
116:07.0
Habang nagtuturo ko sa UPE,
116:09.0
nagkrarakit ako dito sa isang
116:11.0
exclusive na private school na ito.
116:14.0
Never heard school.
116:16.0
Mga mayayaman kasi ito eh.
116:19.0
Noong una, noong nagtuturo ako dun,
116:24.0
bothered ako na lahat sila,
116:27.0
nasa phone nila,
116:29.0
habang nagtuturo ako,
116:31.0
tapos nagla-laptop sila.
116:33.0
So, ang attitude ko,
116:35.0
hindi ako pinapakinggan,
116:37.0
doon nakatingin,
116:39.0
dapat ito ipagbawal.
116:41.0
Pero, noong pumunta ako sa likod,
116:43.0
pinilip ko anong ginagawa,
116:45.0
ba't chinecheck yung mga sinasabi ko?
116:49.0
Oo, kinoconfirm nila,
116:51.0
kung ganoon nga.
116:52.0
Pinapackcheck ka?
116:54.0
Oo, tapos yung ibang words na hindi ko,
116:57.0
kasi that was a Filipino class,
117:01.0
pero mga elite students ito.
117:03.0
So, merong chinecheck nila yung word,
117:06.0
what does it mean.
117:08.0
So, nakita ko na,
117:10.0
it's not all bad,
117:12.0
kung ganitong technological change,
117:14.0
bakit mo kailang ipagbawal?
117:17.0
Hindi, itabin nyo ang mga cellphones nyo
117:20.0
while you're in class,
117:22.0
sakto na yan, it can be used
117:24.0
to their advantage.
117:27.0
paano mo may ensure na useful nga,
117:31.0
na hindi yung naglalaro lang.
117:33.0
Tapos, kasi yung older generation,
117:36.0
tulad ng generasyon ko,
117:39.0
one task at a time.
117:42.0
Pero ngayon, ang mga bata,
117:45.0
So, kahit naglalaro per se,
117:47.0
hindi ibig sabihin hindi nakikinig.
117:50.0
Questionable na yung mga pananaw na yun.
117:54.0
So, dapat tanggapin natin
117:56.0
yung mga pagbabago,
117:58.0
pero yung ano bang mga,
118:00.0
ako dahil nasa social science,
118:03.0
culture ang pinag-aaralan ko,
118:05.0
ano bang mga values
118:06.0
ang importante pa rin in a modern setting.
118:11.0
back tayo sa Philippine culture,
118:14.0
wala tayong national consensus
118:17.0
on what to throw away
118:19.0
and what to maintain.
118:21.0
Kanya-kanya tayo ng pagtingin.
118:23.0
Sabihin natin, ay, pasena yan.
118:26.0
Wag na nating paniwalaan yan.
118:29.0
Hindi, ito, importante pa ito,
118:31.0
bayanihan, gamitin pa rin natin yan.
118:34.0
Kanya-kanyang pananaw,
118:36.0
walang pagkakaisa.
118:38.0
Ako siguro, dito yung
118:40.0
present administration,
118:42.0
dahil ang slogan nila, pagkakaisa.
118:44.0
Magkaisa sa anong core values
118:47.0
ang kailangan pa rin
118:49.0
ma-instill sa younger generation?
118:52.0
Do you think the government,
118:56.0
or especially the educational system,
119:02.0
maging priority din yung
119:04.0
philosophical literacy?
119:07.0
About philosophy, diba?
119:10.0
yun ang isang kulang sa...
119:13.0
Yes, kasi usapin yan ng thinking.
119:16.0
How to think, yun.
119:18.0
How to think well.
119:20.0
Yan ang mga importante.
119:24.0
the more you think about that,
119:29.0
recently ko lang napagtanto na parang,
119:33.0
Diba? Dati yung philosophy,
119:34.0
ah, philosophical ka.
119:38.0
dati rin philosophy,
119:39.0
kinakabisa mo yung mga
119:41.0
philosophical classics.
119:43.0
And also parang,
119:45.0
yun, yung classics na parang,
119:48.0
hindi ko na realize na philosophy
119:51.0
is an everyday thing.
119:52.0
Parang you can apply it.
119:54.0
You don't really need...
119:57.0
You can do philosophy
119:59.0
Yung mga reasoning, logic.
120:02.0
Kung mahilig kang mag-isip,
120:04.0
you are doing philosophical work.
120:07.0
You don't need to...
120:09.0
Kasi dati na-realize ko,
120:10.0
may mga philosophy pala ako na
120:12.0
I figured out on my own
120:15.0
although may nabasa,
120:17.0
pag nabasa ko yung works
120:19.0
ng mga philosophers,
120:20.0
parang, ah, yun pala yung
120:26.0
It's, kumbaga, parang logical.
120:29.0
And sometimes you observe,
120:30.0
you experiential na mga bagay.
120:35.0
if you can, parang,
120:42.0
what's the word I'm looking for?
120:44.0
Kumbaga, kung kaya mong
120:45.0
pagsamasamahin yung mga
120:47.0
yung mga ideas mo.
120:50.0
Makakatulong yun.
120:52.0
You can also be useful to others
120:55.0
na pwede kang mag-advise ng matino.
120:58.0
Yeah, kasi, siguro,
121:00.0
ito hindi lang sa discipline ng philosophy.
121:03.0
Maraming tinuturo sa eskwelahan.
121:06.0
Hindi mo alam yung
121:09.0
yung applied component nun.
121:12.0
Ako, atandaan ko, halimbawa,
121:15.0
ah, isang hate na hate ko nun
121:19.0
Pero, after graduation,
121:21.0
na-appreciate ko.
121:22.0
Nabanggit ko kanina yung statistics.
121:24.0
Kasi dyan yung magmuntik-muntikan
121:29.0
ano itong tinuturo na,
121:31.0
if you throw a dice,
121:32.0
what's the probability
121:34.0
na ganito ang lalabas?
121:35.0
Wala naman akong balak
121:37.0
maging, maging ano ito,
121:39.0
maging sugarol, ganyan, ano.
121:42.0
Pero, binanggit ko sa iyo,
121:43.0
yung unang-una kong trabaho,
121:45.0
ay sa National Statistical Coordination Board,
121:49.0
shit, kailangan kailangan ako ito.
121:51.0
Yung mga mortality, morbidity,
121:53.0
mga ganyan, mga ganyan.
121:55.0
So, basta malapit sa
121:58.0
sa iyo, at saka,
122:00.0
alam mong magagamit mo,
122:02.0
pag-aaralan at pag-aaralan mo eh.
122:04.0
Pero, pagtingin mo,
122:06.0
di ko namang kakailanganin yan
122:07.0
pag-graduate ko.
122:09.0
So, hindi mo na,
122:11.0
hindi mo na sineseryoso.
122:13.0
Habol mo na lang mataas na grado.
122:15.0
Siguro, yung pagtingin sa
122:18.0
educational system na parang
122:20.0
grado-based, diba?
122:22.0
Naku, hanggang ngayon, ganyan.
122:24.0
Yung grado, yun ang magdedetermine sa'yo
122:26.0
kung matalino ka o hindi.
122:28.0
Which is, paano kaya?
122:30.0
Kasi, I've been trying to
122:33.0
come up with a system
122:35.0
that would not be,
122:37.0
would be different, di ba?
122:39.0
Pero, sino kayong mag-iisip?
122:41.0
Kailangan bang mag-meeting of the minds
122:43.0
ng lahat ng matatalino sa Pilipinas?
122:45.0
May mga ibang schools
122:47.0
outside of the Philippines na
122:49.0
hindi grade-based
122:53.0
pamantayan nila.
122:55.0
Ako sa mga classes ko,
122:57.0
sinasabi ko, sa totoo lang, hindi ako
122:59.0
naniniwala dyan sa grado-grado.
123:01.0
Kasi, meron lang portion ng inyong
123:03.0
katalinuhan na sinusukat.
123:05.0
Pero, hindi lahat.
123:07.0
Sometimes, people don't
123:09.0
give, don't care.
123:11.0
Ako kasi ganun ako.
123:15.0
I did not strive,
123:19.0
top ng ano namin,
123:21.0
yung mga top section,
123:23.0
third year. Tapos,
123:25.0
lahat dun sila dun, stress na stress na
123:27.0
gusto nila tumaas lagi yung grades.
123:29.0
Ako walang pakialam, pero
123:31.0
nakasama ako dun for some reason.
123:33.0
Tapos, pagdabadating
123:35.0
yung ano, every quarter,
123:37.0
kasi nag, they hand out parang
123:43.0
First honor, second honor, hindi ko na maalala eh.
123:45.0
May isa pang ano pa eh,
123:49.0
So, may card yun. Dalawa lang
123:51.0
kaming wala. So, isa ako
123:53.0
dun. And I don't care.
123:57.0
Pero, malaki ng pagbabago ngayon.
123:59.0
Ngayon talagang grade conscious
124:01.0
ang maraming estudyante.
124:03.0
O, siguro dati pa.
124:05.0
Ako lang siguro.
124:09.0
Unusual ka siguro.
124:11.0
Pero, kasi nga, bakit sila grade conscious?
124:13.0
Kasi, yun ngang systems of
124:15.0
rewards and punishment,
124:17.0
nare-reward sila for it.
124:19.0
Mataas ang grade mo,
124:21.0
therefore, mas malaking
124:23.0
chance na ikaw ay ma-employ you
124:25.0
kesa sa mababa ang grado.
124:27.0
Eh, hindi lang naman yun
124:31.0
And also siguro yun sa parents, di ba?
124:33.0
Iyaan naman na pagmamalaki ka.
124:35.0
O, yun sinabi mong merong mga
124:37.0
certificate, awards,
124:39.0
pupunta sila sa harapan,
124:43.0
Yung mga gano'n nagre-reinforce ng
124:45.0
ganitong klase ng thinking
124:47.0
na, uy, napaka-importante
124:49.0
pala ng mataas na grado.
124:53.0
ma-reinforce yung good behavior.
124:57.0
O, na ang grade ay isa lang
124:59.0
indicator. Ang importante don
125:03.0
halimbawa palabasa,
125:07.0
at hindi lang nangungopia.
125:09.0
Yung mga gano'n.
125:11.0
Nabablur yun eh.
125:13.0
Nakikita na yung
125:17.0
top grade. Eh pero
125:19.0
alam natin, mahirap sukatin kasi
125:21.0
ang lahat sa educational
125:23.0
system. Siyempre kung
125:25.0
halimbawa kung mga
125:27.0
objective yung mga exams,
125:29.0
so ang nasusukat
125:31.0
to yung pagmemorya
125:33.0
kesa sa mga essay
125:35.0
na admittedly mas mahirap mag-check.
125:39.0
I think ko hindi ko kaya maging teacher
125:41.0
eh kasi magbabasa ko ng essay.
125:43.0
Ako gusto ko lagi ng mag
125:45.0
formulate ng essay questions.
125:47.0
Mga tanong na how, mga why.
125:49.0
Pero pag ang dalaki ng
125:51.0
classes, ang daming
125:53.0
students per class.
125:55.0
Teka, teka, babawasan ko essay questions ko
125:57.0
kasi ako rin ang mamomroblema
126:01.0
Oral recitation na lang no? O podcast?
126:03.0
Ganito na lang. Diba? At least
126:07.0
ang made-develop nila. Yung pagsasalita
126:13.0
Diba? Actually maganda yun.
126:15.0
Basahin nyo na lang. Siguro depende
126:23.0
kursa sa engineering,
126:25.0
mga hard sciences,
126:27.0
napaka-importante pa rin yung
126:29.0
mga pagmemorya. O medicine,
126:31.0
mga ganyan. O law.
126:33.0
Dahil sa law, kailangan mo makabisa
126:35.0
yung mga nakaraang
126:41.0
Tsaka kung anong
126:43.0
article na yan. Diba? So dito yan.
126:45.0
Makakita. Diba? Basta doon
126:47.0
na lang alam. Hindi pwedeng ganun e. Diba? Parang
126:49.0
anong batas yan? Basta doon.
126:57.0
being a member of the
126:59.0
academy, do you know any
127:05.0
change the system? Laging may
127:07.0
clamor for change. Unfortunately,
127:11.0
and very structured
127:13.0
ang ating educational system.
127:17.0
kahit sabihin ng iba na
127:19.0
ay sa UP napaka-liberal ninyo.
127:21.0
Hindi. Sumusunod din kami syempre
127:23.0
sa policies na sineset
127:25.0
ng university, ng
127:27.0
university president, ng
127:29.0
chancellor. So hindi kami pwedeng mag-define
127:31.0
kasi may sanctions
127:35.0
lalo pa sa nagtuturo
127:37.0
sa mga private schools
127:39.0
na mahigpit. Kailangan mag-render
127:41.0
ng ganditong number of hours.
127:47.0
clamor here and there
127:49.0
pero kailangan baguhin
127:51.0
mo structurally.
127:53.0
Kaya yun ang challenge sana sa
127:55.0
isang secretary of education.
127:59.0
thinking outside of
128:01.0
the box ang pananaw
128:03.0
sa papaano natin
128:05.0
i-overhold ang ating educational
128:09.0
ang isang, for me personally,
128:13.0
matanda na ako nung
128:15.0
nalaman ko to eh.
128:17.0
That there are different kinds of
128:19.0
intelligences. Diba?
128:21.0
Meron palang, kasi dalawa lang
128:23.0
pagkainan diba? Pero if you can
128:25.0
instill that to a child
128:27.0
on set palang, on the get-go
128:31.0
yung intelligence
128:33.0
mo pala. Kasi hindi ko alam yung pagiging
128:37.0
kang mag-drawing.
128:39.0
It's an art. It's a form of
128:43.0
Na hindi kulinya. Diba?
128:49.0
intelligence. Or sa sports.
128:51.0
Or just being able to
128:53.0
articulate things, right?
128:55.0
So yung kinesthetic, yung sa sports
128:57.0
nga. Diba? Or dealing with
128:59.0
people. Yung kabaga
129:01.0
social intelligence.
129:03.0
O kaya yung pagiging
129:05.0
may nadagdag doon eh.
129:07.0
Introspect. Basta
129:09.0
something like that. Na lahat
129:11.0
kailangan ng ating society.
129:13.0
Hindi pwedeng paboran yung isang
129:15.0
klase lang ng intelligence over others.
129:17.0
And also, imagine
129:19.0
the amount of students
129:21.0
who would realize
129:23.0
na parang, let's say,
129:25.0
I don't know ah. I'm gonna use
129:29.0
Diba? A lot of people
129:31.0
are saying that he's stupid.
129:33.0
I'm sorry for the word. Parang yung sinang ginagamit.
129:35.0
Diba? Pero if you're
129:37.0
gonna base siguro sa mga
129:43.0
Pero if you're gonna
129:47.0
sa pagiging atleta niya.
129:49.0
Diba? He's a genius.
129:51.0
At saka sa pagiging makataon
129:55.0
Diba? Yun. Kumbaga,
129:59.0
kumbaga, but people
130:01.0
hindi nare-respecta si Pacquiao.
130:03.0
Merong parang ginagamit
130:05.0
iisang sukatan lang eh.
130:07.0
Yun ang laging problema. Merong isang sukatan
130:09.0
lang sa intelligence
130:11.0
o sa lahat, mga bagay-bagay.
130:15.0
can you imagine how many
130:21.0
Tingin nila, bobo sila.
130:23.0
Kasi bakit? Ba't hindi ko to
130:25.0
magawa? Ba't hindi ko masundan?
130:27.0
Pero yun pala, nage-excel sila sa
130:35.0
Balik na lang, siguro,
130:43.0
anthropology again? Diba?
130:45.0
Can you just share a few more
130:47.0
things about anthropology
130:49.0
sa kultura ng mga Pilipino?
130:51.0
So, yung mga pinag-uusapan
130:53.0
natin, actually, eh, very
130:55.0
relevant lahat sa anthropology.
130:57.0
Kanina yung pinag-uusapan natin
130:59.0
intelligences, eh,
131:01.0
baka pananaw natin. Teka,
131:03.0
philosophy yan, walang kinalaman na sa anthropology
131:05.0
diyan. Pero yung pinaka-base
131:09.0
intelligence in a Philippine
131:11.0
setting, yun ang kailangan
131:13.0
nating ma-define. Kasi,
131:15.0
yun yung kultural. Kasi
131:17.0
laging tinitignan na
131:19.0
ah, everything is
131:21.0
universal across different
131:23.0
societies and cultures. Tignan
131:25.0
natin yung what is unique for
131:27.0
us, what is applicable for us,
131:29.0
what is workable
131:31.0
in other societies, but
131:33.0
is not for the Philippines.
131:35.0
And I really believe
131:39.0
sa Philippine culture, na ano naman
131:41.0
tayo, medyo selective naman
131:43.0
tayo. Kanina sinabi ko
131:45.0
na nanghihiram tayo here and there.
131:47.0
Pero yung paghihiram natin
131:49.0
hindi blind borrowing,
131:51.0
kundi selective borrowing. At least
131:53.0
evidences of the past.
131:55.0
Sana ganun pa rin sa
131:57.0
present at sa future.
132:01.0
pinag-uusapan natin ng mga
132:03.0
pagkaing Pilipino,
132:05.0
ang dami-dami influence ng Chino.
132:07.0
Diba? Lumpiang Shanghai,
132:13.0
Hiniram natin siyan sa kulturang
132:15.0
Chino, pero hindi
132:17.0
natin hiniram yung pagcha chopsticks.
132:21.0
kang hinihiram, merong kang hindi
132:23.0
hinihiram. So, yung ating
132:25.0
mga ancestors, merong ganun
132:27.0
tool. Pagtingin nila,
132:29.0
magagamit namin to
132:33.0
aginhawaan, yung termino na ginamit
132:35.0
ni Professor Xiao,
132:37.0
hihiramin namin. Pero kung
132:39.0
hihiramin namin, hindi namin
132:41.0
yung kailangan, itatapo namin.
132:43.0
Pwede merong ibang
132:45.0
mag-eksperimento bilang fad
132:47.0
na hiramin natin, pero eventually
132:49.0
nag-we wither away.
132:51.0
So, ganun ang kulturang Pilipino.
132:53.0
Banggitin ko lang
132:55.0
bakit hindi natin hiniram yung
132:57.0
chopsticks. Although,
132:59.0
yung ibang nagpapaka-K-pop,
133:01.0
magcha chopsticks sila.
133:05.0
kani natin ay hindi sticky rice.
133:09.0
rice natin, para sa kakanin.
133:13.0
So, hindi mo macha chopsticks
133:15.0
yung buhaghag na kanin.
133:17.0
Na ginagawa ng ilang
133:19.0
so-called Japanese restaurants,
133:21.0
pero hindi mo naman machopsticks
133:23.0
chopsticks. Eventually,
133:25.0
waiter, po, ano nga, spoon.
133:29.0
papano tayo kumain? Halimbawa,
133:31.0
sinigang, sinasabaw
133:35.0
Hindi mo yung machochopsticks.
133:39.0
nabubura yung pagka-Pilipino
133:41.0
dahil sa may hiniram kang
133:43.0
dayuhang mga konsepto
133:45.0
tulad ng dayuhang pagkain.
133:49.0
kumakain na tayo ng pasta,
133:53.0
maraming Pilipino naghahanap pa rin
133:55.0
ang kanin. Eh, merienda lang yan.
134:01.0
So, naandun pa rin sa core
134:03.0
ng pagiging Pilipino. At yung core
134:07.0
pumipili ng ano pa
134:09.0
ang hihiramin ko
134:11.0
sa ngayong may interaction na tayo
134:13.0
sa Korean culture,
134:15.0
ano ang hihiramin
134:19.0
Dati rin mga telenovelas, mga ganyan.
134:21.0
So, mapapansin natin kahit
134:25.0
tayong mga hiniram na western
134:27.0
songs, kung ano yung
134:29.0
uso sa Europe, hindi automatically
134:33.0
hindi necessarily yun ang top hits
134:35.0
sa Pilipinas. Meron
134:39.0
hindi ma-spelling na anong hinahanap
134:41.0
ng mga Pilipino na
134:43.0
type of temple, type
134:47.0
So, hindi naman nabubura
134:49.0
yung kulturang Pilipino
134:51.0
with cultural borrowing.
134:55.0
ang aking pananaw.
134:59.0
kasi siyempre ang tingin
135:01.0
ng ating mga educators, pati
135:03.0
ng ating government technocrats,
135:05.0
dapat mag-globalize
135:07.0
tayo, mag-internationalize
135:09.0
tayo. I don't have any problem
135:11.0
with it. Pero huwag nating
135:13.0
kalimutan where we are coming
135:15.0
from at para saan
135:17.0
ang interaction natin sa labas.
135:19.0
Anong mga pangangailangan ng
135:21.0
Pilipinas ang ating tinutugunan?
135:27.0
If there are any
135:29.0
people, especially
135:31.0
Filipinos na interesado
135:33.0
sa anthropology, what are the
135:37.0
things about Pinoy anthropology that
135:39.0
you would like to share
135:41.0
to those curious?
135:51.0
ng maraming Pilipinang anthropology.
135:53.0
First of all, ilang
135:55.0
mga eskwelahan lang kasi sa
135:57.0
Pilipinas ang nago-offer ng anthropology
136:01.0
full-blown course.
136:03.0
Ito yung UP Diliman,
136:05.0
UP Baguio, UP Mindanao,
136:07.0
University of San Carlos in Cebu,
136:09.0
Xavier University
136:11.0
in Cagayan de Oro,
136:13.0
Siliman University in
136:17.0
Ateneo de Manila University.
136:21.0
ang liit lang nung
136:25.0
Although, anthropology as a subject
136:27.0
is offered in many
136:29.0
courses. Halimbawa, sa pagkaalam ko
136:33.0
importante ang anthropology na subject
136:35.0
kasi they have to deal with patients,
136:37.0
paano mo iintindihin
136:41.0
na halimbawa, ikaw ay
136:45.0
Filipino nurse ka
136:51.0
your patient is South
136:55.0
institution is owned by a German
136:57.0
company. So, in a multicultural
137:03.0
halimbawa, Filipino
137:05.0
culture, eh baka na
137:09.0
Pero wala palang
137:11.0
ganong paniniwala yung
137:15.0
So, paano mo inuunawa yung
137:17.0
iba na meron mga ibang
137:19.0
paniniwala. So, sa ibang
137:21.0
disciplines, medyo
137:23.0
pamilyar na sila rin sa anthropology.
137:25.0
Ngayon, ano yung mga
137:27.0
naging ilang contributions
137:31.0
sa Philippine society?
137:33.0
Ang isa, pero medyo
137:35.0
controversial pa rin, ay
137:37.0
ang pag-expose doon sa
137:45.0
Marcos Senior Government
137:47.0
na nadeskubre nila ang
137:49.0
isang stone-age tribe sa Mindanao
137:51.0
na tinawag nilang tasaday.
137:53.0
Pero napatunayan
137:55.0
ng anthropological community, hindi lang
137:57.0
sa Pilipinas kundi pati sa
138:01.0
it was not a stone-age
138:03.0
tribe. It was a hoax.
138:09.0
everything was stage-managed.
138:11.0
Pati yung mga tao,
138:13.0
pinick-up from different tribes.
138:15.0
Pero ang bagong thinking na dyan,
138:19.0
a subgroup of the Manobo
138:23.0
na ang tawag sa sarili ay
138:25.0
tasaday Manobo. Pero
138:27.0
definitely hindi sila stone-age
138:29.0
kasi they had metal tools.
138:31.0
Definitely hindi sila isolated
138:35.0
of the world. So,
138:39.0
yung pagiging primitibo nila.
138:43.0
dahil doon kasi nakakuha
138:47.0
Pilipinas dahil sa
138:49.0
mga scientific studies
138:53.0
May politika behind it.
138:55.0
So, that was the motive behind
139:01.0
motive. Hindi ko sasabihin
139:03.0
na one or the other
139:05.0
kasi ang justification ng iba
139:09.0
the exposition of the tasaday
139:11.0
na protect namin sila.
139:13.0
Hindi siya pwedeng pasukin na
139:17.0
hindi sila pwedeng pasukin
139:19.0
ng mga logging companies. So, naging
139:21.0
protected area na yung
139:23.0
tasaday territory.
139:25.0
If that's the motive, then that's good.
139:27.0
Pero yung in-exaggerate,
139:31.0
sa syensya, walang bulahan.
139:33.0
A hoax is a hoax.
139:35.0
Sabihin yung katotohanan.
139:37.0
Kung ang habol mo pala i-protectahan,
139:39.0
hindi sabihin natin
139:41.0
itong grupong ito ay
139:45.0
kanilang kapaligiran ay medyo
139:47.0
nakakalbo na dahil pumapasok ang
139:51.0
illegal loggers.
139:53.0
Yun ang patatampo kay natin.
139:55.0
Kahit ang mga damit nila
139:57.0
made of grass, mga ganyan.
139:59.0
Walang katotohanan.
140:05.0
the anthropologist
140:11.0
it was a reserve
140:13.0
na hindi mo basta-basta
140:17.0
Pero, later, merong
140:19.0
nauna na ang mga
140:21.0
journalists na nakapuslit,
140:23.0
walang military clearance,
140:29.0
hindi naman nakagrass skirts.
140:33.0
mula noon, nagkaroon na ng
140:35.0
Anthropological Inquiry.
140:37.0
Ang nagpasimula ay yung
140:39.0
aming Anthropological Association,
140:41.0
this is the Ugnayang
140:43.0
Pagpangagham Tao, or UGAT,
140:47.0
nag-hold ng isang
140:49.0
International Conference on the
140:51.0
Tasaday. Tapos, pinresent
140:53.0
ang iba't ibang studies.
140:57.0
yung archaeological studies.
140:59.0
Kung totoo silang cave dwellers,
141:01.0
dapat sa loob ng
141:03.0
kuweba, naipon doon
141:05.0
ang kanilang mga kalat
141:07.0
noong panahon pa, pero wala.
141:09.0
Malinis yung kuweba.
141:11.0
So, igsabihin, mukhang recent
141:13.0
lang sila pinatira doon.
141:15.0
Secondly, yung kanilang lengguhae,
141:17.0
linguistic studies naman,
141:19.0
tinignan na very, very
141:23.0
intelligible sa nearby
141:25.0
Manobo languages.
141:27.0
So, imposibleng walang contact, kasi para
141:29.0
maghiwalay ang dalawang
141:31.0
kuweka. Ano yan eh?
141:33.0
Thousands of years ang pinag-uusapan.
141:37.0
mga studies to show na
141:39.0
merong hanky-panky
141:41.0
doon na nangyari.
141:43.0
So, the claim ba
141:45.0
with the Tasaday thing is
141:47.0
parang there's a
141:49.0
secluded group of
141:51.0
indigenous people that nobody knew
141:53.0
about? Yes, nobody knew about
141:55.0
and continues to use
141:59.0
Na ang mga palakul nila
142:01.0
ayari sa bato. Kasi
142:03.0
prior to the Tasaday
142:05.0
quote-unquote discovery in
142:09.0
earlier than that, 1960s
142:11.0
naka-discover pa sa
142:13.0
Papua New Guinea ng mga tribe
142:15.0
na gumagamit pa ng stone
142:17.0
access. Talaga? So, parang
142:19.0
nainggit lang yan?
142:23.0
scientific discoveries
142:25.0
attract funding.
142:29.0
Pag napatunayan mo, ay,
142:31.0
merong pa palang matandang
142:33.0
tao sa Pilipinas.
142:35.0
Pag-aralan natin. So,
142:37.0
merong magpopore in ang mga
142:41.0
funding support sa
142:47.0
anthropological news that you would
142:49.0
really excite you na parang,
142:51.0
ah, may ganito pala?
142:55.0
yung, of course, yung
142:57.0
latest discovery,
142:59.0
again, in archaeology,
143:03.0
kapag binabanggit ko ang archaeology,
143:05.0
kasi sa anthropology
143:09.0
ang, meron kaming four-field
143:11.0
approach, which is
143:13.0
anthropology is made up
143:17.0
biological anthropology, minensyon ko na yan,
143:19.0
ah, social-cultural
143:21.0
anthropology, tapos merong
143:23.0
special branches kami,
143:25.0
archaeology and linguistic
143:27.0
anthropology. So, ang
143:29.0
tingin namin sa archaeology
143:31.0
as an inherent part of anthropology.
143:35.0
ibang schools of thought kasi, ah,
143:37.0
tulad sa Europe, nahiwalay
143:39.0
ang archaeology from anthropology.
143:41.0
Anyway, ibang debate yun.
143:45.0
sa, alam natin dati
143:47.0
na ang tabon man,
143:49.0
matandang tao sa Pilipinas,
143:51.0
pero ang new discovery ay ang
143:53.0
tinatawag na Luzon
143:55.0
man, or Cagayan man,
144:03.0
ah, Peñablanca Caves
144:07.0
So, mas matanda pa
144:09.0
to kesa sa tabon man,
144:11.0
at, kasi ang tabon
144:13.0
man, Homo sapiens,
144:15.0
katulad na natin, ah, ito
144:17.0
Homo luzonensis, so,
144:19.0
ibang lahi ng tao,
144:21.0
hindi modern humans.
144:27.0
Homo luzonensis, maliliit, diba?
144:29.0
Ah, unfortunately,
144:31.0
dahil ang evidentia ay
144:35.0
Ah, hindi pa natin buong-buong
144:39.0
So, isang toe lang, isang toe lang talaga?
144:43.0
Ah, meron naman kasing mga pamamaraan
144:51.0
human osteology, yung pag-aaral
144:53.0
ng bones. Ang mga bones kasi meron
144:57.0
ah, proportions.
144:59.0
Halimbawa, pag nakuha mo yung
145:03.0
ito yung biggest bone in our
145:05.0
body, makukumpute mo na
145:07.0
ganong katangkad yung tao.
145:09.0
May mga ganong formula.
145:11.0
Binanggit ko na kanina, warning, hindi yan
145:13.0
specialization. Pero,
145:17.0
sa pagkakaanam ko na
145:19.0
kailangan pa rin ng more research
145:23.0
Would you know, ah, no?
145:25.0
Namiya ko na yung tatanong.
145:37.0
most Filipinos would
145:45.0
an idea about is yung pre-colonial
145:49.0
to me kasi, parang
145:51.0
in my generation, ang
145:53.0
dating sakin is, it was
145:55.0
stolen from us. Na parang,
145:57.0
it was, ah, yung mga,
145:59.0
ang na-imagine ko, parang yung mga documents
146:01.0
sinunog. Ewan ko kung
146:03.0
nagtatunay na nangyari yan, pero,
146:05.0
diba? It was deliberately
146:09.0
nga and kept away from us
146:11.0
para, no? Do you think that's true or
146:15.0
meron akong doubt
146:17.0
whether that's indeed true.
146:23.0
ng focus sa pre-colonial period
146:25.0
was deliberate. Halimbawa na lang, ah,
146:27.0
mag-uusap tayo ng,
146:29.0
ah, bato-bato sa langit.
146:31.0
Intramuros. Alam natin
146:33.0
the Spanish Manila.
146:35.0
Pero alam natin,
146:37.0
doon din ang Maynila
146:39.0
ni Raja Sulaiman.
146:43.0
ang funding kasi sa
146:45.0
Intramuros, marami nang gagaling
146:47.0
sa Spanish government
146:49.0
na hindi yan magpupondo
146:51.0
na hukayan natin ang
146:53.0
Raja Sulaiman's Manila
146:55.0
na mas matanda pa.
146:57.0
Kasi ang interest nila, glory
146:59.0
ng colonial Spain.
147:01.0
So, nasa atin yung challenge
147:03.0
na hanapin natin yung
147:05.0
mas matandang Maynila
147:07.0
na nasa ilalim ng Intramuros.
147:11.0
iba kinikwento ng mga Kastila pagdating
147:13.0
nila, may mga palisades
147:15.0
doon si, si Raja Sulaiman,
147:19.0
Candula, pero hindi
147:21.0
natin yun hinuhukay dahil
147:25.0
for it. Nandun na. At wala sa
147:27.0
agenda ng mga ahensya
147:29.0
ng Pilipinas. At saka,
147:31.0
malay mo, nandun pala yun sa Manila
147:33.0
yung procedural, diba?
147:35.0
Sa katunayan, oh,
147:37.0
again, that's a good point.
147:39.0
Malaki ang ebidensya na
147:41.0
ang old Spanish churches
147:43.0
were built on top
147:47.0
grounds na ng mga early Filipinos.
147:49.0
Yan ang naging paraan ng mga Kastila
147:51.0
para madaling matanggap
147:53.0
ang kanilang reliyon.
147:55.0
Kinuconsider na ng mga
147:57.0
Pilipino, ng mga Indyo pa
147:59.0
ang katawagan noon na
148:01.0
mga lugar na yan kasi yan ang
148:03.0
tahanan ng mga anito. So,
148:05.0
kinakatakutan niya, hindi pinupuntahan.
148:07.0
Pero pinakita ng Kastila,
148:09.0
anong kapangyarihan ng ano ito?
148:11.0
Wawas sakin nila yan at itatayo
148:13.0
ang simbahan. Mas makapangyarihan
148:19.0
So, madaling ma-accept
148:21.0
ngayon ng mga Pilipino.
148:23.0
Merong iba pa na yung mga
148:27.0
mga bathala ay simpleng
148:35.0
naging Panginoong Diyos,
148:47.0
si San Isidro Labrador.
148:49.0
Madaling matanggap ng mga Pilipino.
148:53.0
kritisismo ng ilang mga protestante
148:59.0
ano daw, it was not
149:03.0
conversion to Catholicism
149:05.0
but paganization of
149:09.0
Ayokong basukin din yung
149:15.0
pinagsalubong, to their credit,
149:17.0
naging successful sila na
149:19.0
madaling matanggap.
149:23.0
says something about yung sinabi mo kanina
149:25.0
yung pagsalubong yun.
149:27.0
Parang, okay, okay tayo.
149:31.0
Kukunin ko lang to.
149:33.0
Naaalala ko dyan kanina yung
149:39.0
Chinese, Chinese-Filipino.
149:43.0
the most devout, one of the most
149:45.0
devout Catholics na kilala ko na
149:47.0
family. Pero pag pumasok ko sa bahay
149:49.0
nila, yung mga gold-plated
149:51.0
na mga, ang daming lang mga
149:55.0
Tapos mas, ano sya, fungsoy.
149:59.0
bahay nila, parang
150:01.0
di ko alam kung million ng ginastos nila
150:03.0
para magpapungsoy ng bahay.
150:05.0
Yan ang syncretism.
150:07.0
It's what? Parang
150:09.0
okay, pero diba hindi naman magka
150:11.0
ano yun, hindi naman magkatugma yung
150:13.0
Catholicism tsaka fungsoy.
150:15.0
Of course, sa pananaw ng outsider,
150:17.0
hindi ng practitioner. Kasi yung
150:19.0
practitioner, walang problema
150:21.0
to. O, diba? Basta
150:23.0
well, ganun talaga siguro.
150:31.0
balik tayo daw sa ano yung papel ng
150:33.0
anthropology, yung ipaliwanag
150:35.0
yung mga bagay-bagay na yan. O bakit?
150:37.0
Bakit sila ganun ang paniniwala?
150:41.0
contradictory ang kanilang
150:43.0
practices? Eh bakit
150:45.0
nasusunod pa rin nila yung ganun mga
150:47.0
tradisyon? So yun,
150:49.0
bigay kami ng mga explanation tungkol sa
150:51.0
mga bagay na ito. How about
150:55.0
dun sa mga Mindanao
150:57.0
cultures, were you able to
151:01.0
pero hindi singdami
151:07.0
At medyo mas matagal
151:09.0
na nabanggit ko nung time
151:11.0
na nasa National
151:13.0
Statistical Coordination Board ako
151:15.0
at pinadala ako sa Tawi-Tawi,
151:17.0
Baguindanao, Union
151:21.0
to time, Sulu and
151:23.0
Lanao. So may exposure ako
151:25.0
sa mga kulturang yun.
151:31.0
in constant learning din
151:33.0
sa mga ganitong kultura.
151:37.0
learning, of course,
151:39.0
akala natin, ay iba
151:41.0
sila kasi Muslim sila, tayo
151:43.0
Christiano. Nabura sa
151:45.0
memory ng mga Pilipino.
151:47.0
Teka, teka, bago dumating
151:49.0
ang Kastila, ang Maynila
151:51.0
ay Muslim. Marami
151:53.0
sa mga practices ng mga Tagalog
151:57.0
ethnic groups sa Luzon and
151:59.0
Visayas, nakuha natin sa
152:01.0
Islam. Halimbawa,
152:03.0
una muna, salamat.
152:05.0
Yun term na salamat
152:07.0
comes from salam.
152:09.0
Pangalawa, itong
152:15.0
ng iba, dala ng Christianismo.
152:19.0
Ang Judaism at ang Islam
152:21.0
ang may practice ng pagtutuli.
152:25.0
tinuli kasi Jew siya.
152:27.0
Ang mga Espanol,
152:33.0
Pilipino, sila ang tuli
152:35.0
dahil mga Muslim sila dati
152:37.0
at nagpatuloy ang tradisyon
152:39.0
kahit na naging mga Katoliko
152:41.0
na sila. Napansin
152:43.0
nga ng mga early Spanish
152:47.0
hanggang Pangasina
152:49.0
from Tawi-Tawi to Pangasinan
152:51.0
nagpa-practice ng pagtuli
152:53.0
at hindi lang pagtuli
152:55.0
merong pang female circumcision
152:59.0
nawala na sa maraming lugar sa Pilipinas
153:03.0
groups in Mindanao.
153:05.0
So, yung pagtuli
153:07.0
ay mula din sa Islam.
153:09.0
O kaya yung mga matatanda
153:11.0
pag sinasabing, panahon pa yan
153:13.0
ay Mahoma, hindi natin
153:15.0
iniisip Mahoma is the Tagalog
153:17.0
word for Muhammad.
153:21.0
naging panahon ni Limahong, later
153:23.0
naging panahon ni Yamashita, later
153:25.0
panahon ni Marcos.
153:27.0
Nagkakaiba lang tayo ng points of reference
153:31.0
periods yun. Mahoma is
153:35.0
Para pala siyang Jejomar
153:49.0
syllabic kasi ang ating
153:59.0
ibang lahi sila tingin natin
154:01.0
pero kung titignan mo
154:05.0
studies ang Spanish and
154:07.0
Dutch, nung panahon ng
154:09.0
Kastila, merong tinatawag
154:11.0
ng mga Moro raids
154:15.0
mga miyembro ng bangsa Moro
154:17.0
of course, noon tawag lang ay Moro
154:19.0
pupunta sila ng Visayas, pupunta
154:21.0
sila ng Luzon, merong
154:23.0
dinudukot ng mga
154:25.0
mga Tagalog, mga
154:27.0
Visaya, at dinadalas
154:29.0
yung Mindanao bilang mga slaves
154:31.0
kaya nga sa mga Maranao
154:33.0
pag sinabing Visaya, ibig sabihin
154:37.0
Ah talaga? Kasi doon
154:39.0
sila dati kumukuha ng mga alipin
154:43.0
mga dating alipin na to
154:45.0
were raised as Maranao
154:49.0
Merong isang famous
154:51.0
Yakan, Yakan is in Basilan
154:53.0
Chieftain, na actually
154:55.0
dating tagakabite
154:57.0
pero dahil hinahabol siya ng
154:59.0
mga Kastila, doon siya tumakas
155:01.0
at doon naging dato siya
155:03.0
So, kung babalikan
155:05.0
natin yun, eh magkakamag-anak
155:07.0
pala tayo, hindi kayo ibang
155:09.0
lahi, napaghiwalay
155:11.0
lang tayo dahil kami
155:13.0
nasakop, kayo hindi nasakop
155:15.0
kami kristyano, kayo
155:17.0
napanatili ang Islam
155:19.0
So, pag napatampok
155:21.0
natin yung mga yun
155:23.0
eh bakit tayo naggigera? Ba tayo
155:25.0
nag-aaway? Pareho pala tayo
155:33.0
kailangan talaga magsaliksik
155:35.0
ang mga tao sa history
155:39.0
matrace yung mga roots
155:41.0
na na-blur dahil
155:43.0
sinadya o hindi masinadya
155:45.0
nakalimutan yung iba
155:49.0
How about siguro
155:51.0
yung mythologies
155:53.0
naman? Anong mga
155:55.0
anong mga anthropological
155:57.0
sa Cordillera siguro
155:59.0
sandamakmak na mythology doon?
156:01.0
Mayama din ang ating mythologies
156:03.0
ang problema rin
156:05.0
hindi nakasulat sa marami
156:09.0
isa pang problema
156:11.0
kung i-co-compare mo sa Greek and Roman
156:13.0
mythology, hindi mo
156:15.0
makita ang relasyon
156:17.0
sa isa't isa. Yung halimbawa
156:19.0
alam mo si Zeus, asawa si ganito
156:23.0
yung mga nababanggit na ano, hindi mo alam
156:25.0
na mga mythological
156:27.0
creatures. Halimbawa, ano ang relasyon
156:31.0
sa kapre? Magkaibigan ba yan?
156:33.0
Magkalaban ba yan?
156:35.0
So, yun yung mga incomplete
156:39.0
pa rin i-research
156:43.0
kung pinag-aaralan halimbawa
156:45.0
sa mga eskwelahan yung
156:47.0
yun nga, Greek mythology
156:49.0
Roman mythology, tatandaan ko
156:51.0
nung nag-aaral ako, kakibisaduhin mo
156:53.0
pa yan, who is the god of thunder
156:55.0
bakit hindi pinag-aaralan
156:57.0
yung Philippine mythology
156:59.0
sa mga eskwelahan?
157:01.0
Hindi naman ang layunin natin maniwala
157:03.0
sa mga yun, kasi yun ang
157:05.0
fear nila, ay, maniniwala
157:07.0
ang bata sa aswang?
157:09.0
Hindi, dahil hindi naman din yun ang layunin natin
157:11.0
sa Greek mythology
157:13.0
na ginagawa ng mga
157:15.0
pelikula tulad ni Thor
157:19.0
layunin nun ay pag-aaralan natin
157:23.0
ng mga Filipino na
157:25.0
oops, literate din pala ang
157:27.0
mga Filipino noon
157:29.0
meron din silang
157:31.0
pagpapaliwanag sa mga bagay-bagay
157:33.0
at saka ano yung origin ng mga
157:37.0
So, yun ang isang
157:39.0
challenge din sa ating educational system
157:41.0
So, research, publication
157:43.0
then propagation
157:47.0
How about yung, dati kasi
157:49.0
yung isang nabasa ko
157:51.0
kasing libro about Jose Rizal
157:55.0
title is The First Filipino
157:57.0
diba, parang si Jose Rizal
157:59.0
daw yung unang nakafigure
158:01.0
out something along that line na parang
158:03.0
ah, yung mga tao pala
158:05.0
sa Pilipinas ay isang
158:07.0
people lang, isang
158:13.0
ang mga Visayas, Cebuano
158:21.0
collectively, we are one nation
158:23.0
and we are Filipino
158:25.0
So, siya yung nakaisip noon
158:29.0
nagsulat tungkol doon
158:31.0
kaya siya yung first Filipino
158:35.0
were we kaya noong
158:41.0
bago dumating ang mga Kastila
158:43.0
hindi naman, wala namang
158:45.0
concepto ng Pilipinas
158:47.0
ang mga naninirahan sa Pilipinas
158:49.0
noon, ano? Bakit kaya?
158:53.0
naman ang pagform
158:55.0
ng mga bansa, eh
158:57.0
dahil nasakop ito ng mga Espanyol
158:59.0
tinawag nila na Pilipinas
159:01.0
ang lahat ng yan, pero dati
159:03.0
merong iba't ibang chiefdoms
159:05.0
ano, ah, ito ang
159:07.0
sakop ni Lapu-Lapu
159:09.0
ito ang sakop ni ganitong
159:13.0
at marami dyan magkakalaban pa
159:15.0
usually, ito ang pinakamagkalapit nga
159:21.0
magkalaban pa, ano?
159:23.0
Pero ganoon kasi ang kaiyusan ng
159:25.0
early Philippine societies talaga
159:29.0
yung mga malalayo
159:31.0
yun pa ang magkakampi, ano?
159:33.0
Halimbawa, Maynila at Brunei
159:37.0
O nga pala, ano?
159:41.0
your enemy is also
159:43.0
my enemy and therefore
159:45.0
we are friends. Ganyan ang
159:47.0
tinatawag ng mandala
159:49.0
system sa, ano eh, sa
159:53.0
societies na parang concentric
159:59.0
kung tatawagin natin
160:01.0
Watak-Watak, kasi ang framework
160:03.0
na natin, iisang bansa, eh wala pang
160:05.0
iisang bansa noon
160:07.0
ang medyo higher formation na
160:11.0
ay yung mga sultanate
160:13.0
at dalawa lang talaga
160:15.0
this is Sulu at saka
160:21.0
chiefdom din ng Tondo
160:23.0
saka Maguindanao, saka
160:25.0
affirming na yung Salanao kasi merong
160:27.0
royal houses pero magkakahiwalay
160:29.0
pa rin. Pero ang Sulu
160:31.0
sultanate, yun na ang, kaya nga hindi
160:33.0
nasakot ng Kastila eh kasi
160:35.0
parang estado na sila
160:37.0
tapat ng mga Kastila
160:39.0
So kasi yung maliliit
160:41.0
na chiefdoms o kadatuhan
160:43.0
mas madaling masakot kasi
160:45.0
i-divide and conquer mo lang eh mas
160:47.0
madali. Pero yung may mga sultanato
160:51.0
mahirap makipaglaban
160:53.0
ano, yung isa rin foreign
160:55.0
state. So in essence parang
160:57.0
meron silang, bansa na nila
160:59.0
meron silang identity na parang
161:01.0
Filipino tayo mga taga-Sulu
161:07.0
masisisi yung, there was a time
161:09.0
na maraming mga moros
161:11.0
hindi kami Pilipino kami moro
161:13.0
kasi nauna naman silang
161:15.0
maging bansa kaysa magkaroon ng
161:17.0
bansang Pilipinas
161:19.0
mas mahaba yung kanilang
161:21.0
kasaysayan sa pagkakaroon ng
161:25.0
ano na yan eh, syempre
161:29.0
revolution ng 1896, na itayo
161:31.0
na ang Philippine Republic ng 1898
161:35.0
nalagpasan na natin yung ganoong stage
161:37.0
na isa na nga tayong
161:39.0
bansa. Tama yung binanggit
161:41.0
mo na si Rizal ang
161:43.0
unang nagpalaganap
161:45.0
yung notion na lahat tayo
161:47.0
ay Pilipino kasi
161:49.0
ang mga Espanyol noon ang gamit nila
161:51.0
sa term na Filipino
161:53.0
tinutukoy nila mga Kastila
161:55.0
na pinanganak sa Pilipinas
161:57.0
yun ang tinatawag nilang mga
161:59.0
Filipino. Pero yung mga
162:01.0
iba pang naninirahan sa Pilipinas
162:03.0
na walang dugong Kastila
162:05.0
mga Indyo ang tawag nila
162:07.0
pero si Rizal sabi hindi
162:09.0
lahat tayo Filipino
162:17.0
to his, at marami kasi hindi
162:19.0
naunawaan kasi si
162:21.0
Bonifacio kasi ang framework niya
162:25.0
Espanya ang inang bayan
162:29.0
tapos gusto nating kumawala
162:31.0
dun sa dating inang bayan
162:33.0
kaya ang gusto niya
162:35.0
itayo ang kaharian ng
162:37.0
Katagalugan. Pero
162:39.0
kung babasahin natin si Bonifacio
162:41.0
sinasabi din niya
162:43.0
ang mga Kapampangan
162:45.0
mga Ilocano, mga Aita
162:47.0
ito lahat ay mga Tagalog
162:51.0
ayaw niya gamitin yung Filipino
162:53.0
kasi inappropriate ng mga
162:55.0
Kastila na para sa kanila yun
162:57.0
dito sila may konting
162:59.0
kaibahan ni Rizal. Si Rizal naman
163:01.0
eh tibawiin natin
163:03.0
ating gamitin yung termino
163:05.0
Filipino na tingin ko
163:11.0
angkinin ang isang identidad
163:15.0
inaangkin lang ng mga
163:17.0
dayuhan, eh ngayon ating identidad
163:25.0
for me personally
163:29.0
Rizal's works, kasi san damak makatanda
163:31.0
may times sinulat talaga eh
163:33.0
Sobrang makikita mo talaga kung bakit
163:35.0
pambansang bayani siya eh
163:37.0
makikita mo talaga
163:39.0
yung sinulat niya
163:43.0
hindi ko alam kung sa Hong Kong, letter niya yata
163:45.0
kay Blumentritt yun na parang
163:47.0
uuwi siya, alam niyang
163:49.0
papatayin siya diba
163:51.0
alam niya eh, alam niyang papatayin siya
163:53.0
talaga, tapos uuwi siya, tapos ang reasoning niya
163:55.0
is talagang, dahil makabayan siya
164:01.0
baka hindi ko kaya yun eh
164:03.0
diba? Kahit nga sa
164:05.0
anthropology, kasi kami
164:07.0
pag sinasabi namin who is the father of
164:09.0
Philippine anthropology
164:11.0
dati sinasabi namin si H. Oatley
164:13.0
Bayer, kasi isang
164:15.0
Amerikano na dinala
164:17.0
ang unang unang nagturo ng
164:19.0
anthropology as a subject sa UP
164:23.0
then in Manila noong
164:27.0
tapos tinayo ang department of anthropology
164:33.0
kay Bayer, si Rizal
164:35.0
si Rizal was a member
164:41.0
Ethnological Society
164:43.0
Ethnology eh cultural
164:45.0
anthropology yun, another name for
164:47.0
cultural anthropology
164:51.0
eh kinikilala din namin
164:55.0
pinakanauna rin sa
164:57.0
pag-aaral ng antropologiya
165:01.0
ang kanyang famous work dito
165:05.0
niya yung sa libro ni
165:07.0
Antonio de Morgana
165:09.0
Sucesos de las Islas Filipinas
165:13.0
mga 1600s na published yun
165:17.0
ng mga kastila about
165:19.0
the Philippines, si Rizal
165:23.0
tinutulig sa niya bakit mali ang
165:25.0
interpretation ng mga kastila
165:27.0
lalong-lalong nang na-appreciate namin
165:29.0
doon yung Philippine prehistory
165:31.0
so si Rizal meron siyang
165:33.0
marami siyang sinulat noon
165:37.0
kalaganap yung paggamit ng
165:39.0
baybayin, mga sinuunan
165:43.0
so nauna siyang antropologista
165:45.0
ang historian, sasabihin din
165:47.0
si Rizal din ang aming
165:49.0
ninuno. Pati comics nga eh
165:51.0
talagang genius siya
165:53.0
na andun kasi siya sa iba't ibang disiplina
165:57.0
yung famous work niya na
165:59.0
Indolence of the Filipino
166:01.0
I think it's an anthropological
166:03.0
kasi nai-explain niya eh
166:05.0
can you explain that? Ano bang
166:07.0
punto ni Rizal doon? Actually
166:09.0
maraming naku-confuse dahil sa
166:11.0
titlo nung sinulat
166:13.0
actually, ang tinutulig
166:15.0
sa ni Rizal, yung sinasabi ng
166:17.0
mga Kastila na tamad o
166:19.0
indolent ang mga Filipino
166:21.0
akala nung iba na hindi talaga nabasa
166:23.0
yung work, si Rizal sinasabi
166:25.0
niyang tamad ang mga Filipino
166:27.0
hindi, pinapaliwanag
166:31.0
natutulog yung mga Filipino
166:35.0
ang aga-aga, wala pang sunrise
166:37.0
pumunta na sa bukid
166:39.0
nagtatrabaho na, nagsasaka na
166:41.0
so nung pagtataas na yung
166:43.0
araw, balik sila sa
166:45.0
bahay kubo nila, nagpapahinga
166:47.0
nagsisiesta, eh mga
166:49.0
Kastila kagigising lang nung
166:51.0
may araw, akala na
166:53.0
ang tatamad naman ng mga Filipino
166:55.0
nakahiga, eh ano na, tanghaling
166:57.0
tapat, pinapaliwanag ni Rizal
166:59.0
bakit may ganitong
167:01.0
ugali ang mga Filipino
167:03.0
na ang kanilang behavior ay
167:05.0
atyundo sa seasons
167:07.0
agricultural cycle
167:09.0
so hindi mo dapat husgahan
167:11.0
batay din sa pamantayan
167:15.0
Diba, ang simple lang eh, no?
167:17.0
Ang simple lang nung concept of
167:19.0
tapos, there would be, I suppose
167:23.0
parang, a stereotype na
167:25.0
mga tamad, mga may ganyan
167:27.0
parang wala namang gano'n, no?
167:29.0
Sabihin mo yan sa mga
167:31.0
mga nasa karsada
167:37.0
may hirap sila para kumita
167:39.0
ng maghanap buhay
167:41.0
tapos sasabihin mong tamad
167:43.0
sakto na yan, maabilidad ang mga Filipino
167:45.0
may isang magtataka ka na
167:47.0
ang liit-liit ang kita, paano nabubuhay
167:49.0
itong mga ito, ano nga, no?
167:51.0
So, yung resiliency, abilidad
167:55.0
Tsaka yung, meron tayong mga kasabihan
167:57.0
na parang, uy, tulog ka, alas 8 na
167:59.0
parang, kumatin na ang dagat
168:01.0
parang gano'n, katin ang dagat
168:03.0
natutulog sa pansita
168:07.0
Minsan kasi yun nga, may mga
168:11.0
ng mga images, of course
168:13.0
ginamit ng mga Kastila for their
168:19.0
nung sino pang mga people in power
168:21.0
whether Amerikano yun o mga politiko
168:23.0
so yun yung mga dapat nating
168:29.0
ng mga ideya, kasi yung mga ideyan
168:31.0
yun happened in a certain
168:33.0
historical context
168:35.0
at hindi mo pwedeng sabihin
168:37.0
na gano'n pa rin ngayon
168:39.0
How about, you mentioned
168:41.0
the Filipino resiliency
168:43.0
parang, ngayon kasi parang may mga
168:47.0
may mga tumutulig sa
168:49.0
sa konsepto ng Filipino resiliency
168:53.0
what do you think of it?
168:55.0
Ang pinakamalapit siguro
168:57.0
ang translation ng resiliency sa
168:59.0
Filipino ay katataganan
169:01.0
pagiging matatag
169:03.0
naniniwala pa rin ako sa Filipino
169:05.0
resiliency, ang ibig sabihin
169:07.0
nito, ano mang crisis
169:09.0
na dinadaanan ng mga Pilipino
169:11.0
kaya pa rin nilang
169:13.0
mag-survive, alam natin
169:15.0
lagi tayong binabagyo
169:17.0
laging nililindol kanina na lang
169:21.0
volcanic eruptions
169:25.0
andyan pa ang mga cultural
169:27.0
or human-induced disasters
169:29.0
kapabayaan ng mga politiko
169:31.0
andyan, andami natin yan
169:33.0
and yet, survivors tayo
169:37.0
parehong experience natin sa
169:41.0
sinakop ng mga Kastila for
169:43.0
almost 300 years din
169:45.0
ang populasyon ng
169:49.0
South American Indians
169:51.0
o Native Americans sa South America
169:55.0
ng kanilang population
169:57.0
yung sinakop ng Kastila
169:59.0
lumaki ang ating population
170:01.0
bakit kaya magkaiba?
170:03.0
bakit tayo despite crisis
170:07.0
pangit na analogy na
170:09.0
parang ipis na patuloy
170:11.0
parang nabubuhay
170:13.0
kahit nuclear na
170:15.0
andyan yung resiliency nga natin
170:19.0
tapos ang pinaka
170:23.0
ay yung kawayan, na para tayong
170:25.0
kawayan na pag umiihip
170:27.0
ang hangin, yumuyuku tayo
170:29.0
pero babalik at babalik
170:33.0
tapos yung kawayan
170:35.0
balikan natin, simbolo to
170:37.0
ng yung kay malakas at
170:39.0
kay maganda, kawayan ang
170:41.0
pinanggalingan ng mga Pilipino
170:43.0
kaya nga yung folklore
170:45.0
or mythology, may kaugnayan
170:47.0
sa ating belief systems
170:53.0
yung mga pumupuna
170:55.0
sa Filipino resiliency
170:57.0
tingin ko hindi naman nila pinupuna
170:59.0
yung are Filipinos resilient
171:03.0
ang pinupuna nila
171:05.0
hindi na pwedeng laging excuse natin
171:09.0
nagkaroon na nga tayo ng disaster
171:11.0
dadanas na naman tayo ng disaster
171:13.0
dapat ma-overcome na
171:17.0
nagkaroon na tayo ng
171:19.0
masamang karanasan sa nakaraan
171:21.0
gusto na naman natin pasukin
171:23.0
dapat natuto na tayo dyan
171:25.0
dun din naman nag-aagree ako
171:29.0
ma-overcome natin
171:33.0
ginagamit ang resiliency
171:37.0
for incompetence
171:39.0
pero ganun pa man
171:41.0
ipaliwanag din natin bakit
171:43.0
ganun ang behavior ng mga Pilipino
171:45.0
at dito pumapasok ang anthropology
171:49.0
hindi natin sabihin ng mga
171:53.0
bawal nang tumira sa mga estero
171:55.0
kasi yan ang laging binabaha
171:57.0
dapat i-clear natin ang mga estero
171:59.0
so i-clear nila yan
172:05.0
balikan at balikan sila
172:07.0
yun ang kailangan
172:11.0
yung iba alam natin
172:13.0
itinatapon sila sa malayong lugar
172:15.0
pero wala namang trabaho dun
172:17.0
so alam natin na
172:19.0
iba yung konsepto nila
172:25.0
maalala ko nitong pandemic
172:27.0
laging sinasabi dapat may social distance
172:29.0
pati sa loob ng bahay
172:31.0
daw mag social distance
172:33.0
diyos ko ang diliit ng bahay
172:35.0
sa mga slum areas
172:37.0
kaya merong nakita kong meme
172:39.0
merong nasaki sa meme
172:43.0
imposible sa isang
172:45.0
pag hindi mo nauunawaan
172:47.0
yung where are people coming from
172:51.0
dapat mo tinitrace yung root
172:53.0
ng problem bago mag offer
172:59.0
nakaplancha sa kultura
173:01.0
or papasimplihin natin
173:03.0
yung kultura yung tunay na
173:05.0
nangyayari sa buhay ng isang Pilipino
173:11.0
I agree to everything you said
173:13.0
ang nakikita ko lang
173:21.0
I don't know if you can call it a campaign
173:25.0
Pilipino resiliency is bad
173:29.0
parang Pinoy pride
173:31.0
I get the cringy Pinoy pride
173:35.0
negative connotation about it
173:37.0
pero Pinoy pride, it's not a bad thing
173:39.0
what do you think about Pinoy pride?
173:47.0
marami na merong
173:51.0
pride sa kanilang identidad
173:53.0
at sa mga ganong pagkakataon
173:55.0
dapat natin patampukin
173:59.0
kasi merong kang tinutugunan
174:01.0
pero syempre kung
174:03.0
pride race na tayo na parang mga
174:07.0
hindi na dapat yun
174:11.0
sa panahon na merong iba na
174:13.0
nahihiya na Pilipino sila
174:15.0
sana naging Koreano na lang ako
174:17.0
mag-aaral na lang ako
174:19.0
ng ibang wika, mag-abroad na lang
174:21.0
ako kasi ayaw ko sa nangyayari dito
174:23.0
maraming ganyan to be honest
174:27.0
dapat patampukin natin yung
174:29.0
Pinoy pride sa mga ganitong
174:31.0
challenges. Ang isang
174:33.0
criticism about Pinoy pride kasi
174:35.0
is parang you're taking
174:37.0
credit for something na wala
174:39.0
ka nung participation. Isa pa yun e
174:41.0
parang just because ay nagawa niyan
174:43.0
kasama na ako dyan
174:45.0
may ganon ding aspeto e
174:49.0
that's the way it is
174:53.0
may nanalo halimbawa
174:55.0
Miss Universe wala kang
174:57.0
pakialam parang so what
175:03.0
nung taga ibang bansa ayaw ko dyan sa
175:05.0
Filipino. Mas malala naman yun
175:07.0
sa bagay. Yun yung sinasabi ko
175:13.0
nagugat kasi yan sa mga cringy posts
175:15.0
talaga na parang lahat na lang Pinoy pride
175:17.0
nagkaroon lang ng isang patak na dugo
175:19.0
yung isang example ko
175:21.0
parati dyan is ano e
175:27.0
yung sis Paul Stra
175:29.0
nagchampion sila e. Tapos
175:31.0
apparently, nalaman ko
175:33.0
kasi nakasakay ako sa umuwi
175:35.0
ang Laguna. Somewhere in Alaminos
175:37.0
ata or basta along the way
175:39.0
may nakita akong
175:41.0
yung banner na nakalagay
175:45.0
nakaharang sa kalsada, sa taas
175:49.0
Congratulations to my cousin
175:57.0
mag epal ka na tapos
175:59.0
cringy ka pa yung
176:01.0
kinokonekta mong pilit
176:03.0
yung sarili mo dun sa somebody
176:07.0
Unfortunately lang dun sa
176:11.0
maraming Pilipino proud
176:13.0
sa mga kapwa Pilipino
176:15.0
when they become successful
176:19.0
nung narito sila sa Pilipinas
176:21.0
hindi pinapansin yung mga yun
176:25.0
marami rin namang
176:27.0
magagaling sa Pilipinas. Singer
176:31.0
etc. etc. Pero hindi
176:33.0
nating kinikilala yung worth
176:35.0
nila. Pero dahil kinilala
176:37.0
ng ibang bansa, doon ka lang
176:39.0
pumapalakpak. So yun lang
176:41.0
yung negative side
176:45.0
na yun ng Pinoy pride. So
176:47.0
gusto kong i-broaden yung Pinoy
176:49.0
pride to mean na sino man
176:51.0
ang dapat purihin na
176:53.0
kapwa Pilipino whether narito sa
176:55.0
Pilipinas o dahil kinilala
176:57.0
na pinakaroon, eh dapat
176:59.0
nating parangalan. Yeah, that's
177:01.0
true. Mayroon pa
177:03.0
isang gusto ko itanong pala.
177:11.0
sakin. I just learned about it last year
177:13.0
around last year. Na parang ang isang
177:15.0
criticism daw sa mga
177:17.0
Pilipino naman sa US
177:19.0
pero siyempre Pilipino pa rin.
177:21.0
Ang criticism sa kanila is
177:23.0
they're great in what they do
177:27.0
competent, batalino
177:31.0
when they reach a certain
177:33.0
level of success
177:35.0
okay na sila doon
177:37.0
parang hindi na sila gustong
177:39.0
ayaw na. Nag-iisip ka parang
177:41.0
may billionaire ba na Pilipino sa US?
177:43.0
Parang wala akong kilala.
177:45.0
Instead of parang katulad nila Bill Gates
177:51.0
talagang hanggat makakataas ka
177:59.0
siguro magginhawa na nga.
178:01.0
Connectado to doon sa
178:03.0
kaginhawahan concept diba?
178:05.0
What do you think of that?
178:07.0
I don't want to speculate.
178:11.0
madaling makontento.
178:17.0
kasi maraming possibilities eh.
178:19.0
Hindi ako nag-aral sa
178:21.0
Filipinos in America.
178:23.0
Although I had many
178:25.0
Filipino-American students before na
178:27.0
nag-aral sa Pilipinas.
178:29.0
Pero dahil sa mga Filipinos
178:31.0
yung sense of family ay
178:33.0
napakalakas. At ang
178:35.0
family natin extended.
178:37.0
Hanggat kaya mong i-trace na kamag-anak
178:41.0
So kung medyo successful ka
178:43.0
ang dami mong aambunan.
178:45.0
Hindi lang talaga para sa sarili mo.
178:49.0
ng mga binanggit mong mga tao na
178:51.0
wala silang pakialam kahit
178:53.0
kamag-anak kita. I'll be successful
178:57.0
hindi ko kailangang magbahagi
179:01.0
ganito, kay aunt ganyan,
179:11.0
ang iyong material wealth
179:13.0
sa iba pang, yung iba pa
179:15.0
magpapa. To the credit of our
179:19.0
in diaspora, yung iba
179:21.0
popondohan pa nila yung
179:23.0
kanilang community sa Pilipinas.
179:25.0
Magpapatayo sila ng plaza,
179:27.0
this is supported by
179:29.0
Filipinos in Toronto,
179:31.0
mga ganyan. So yun ay
179:35.0
syempre hatak din
179:37.0
pababa, quote unquote,
179:39.0
sa kanilang material wealth.
179:41.0
Dahil gusto nilang mag-equalize.
179:43.0
So meron din kasing
179:45.0
sa value system ng mga
179:47.0
Pilipino, yan ang isa sa mga
179:51.0
pinagpapahalagahan natin,
179:53.0
yung pagkakapantay-pantay
179:57.0
Filipino family ang
180:01.0
Again, merong good side
180:03.0
at bad side nito. Sa
180:05.0
Filipino family, may concept kasi tayo
180:07.0
ng hating kapatid.
180:11.0
manga, dapat tigitigis
180:13.0
ng pisngi, walang lamangan.
180:15.0
May bagong damit si ate,
180:17.0
dapat bigyan si kuya rin. Hindi pwedeng
180:19.0
merong pinapaboran na
180:21.0
anak. Generally, of course
180:23.0
may mga exceptions dyan. May mga magsasabing
180:25.0
bakit may favorite
180:27.0
si tatay o sinanay.
180:29.0
Pero generally, gusto nating
180:35.0
So that paglaki natin, dahil
180:37.0
part yun ang ating learning or
180:39.0
socialization, paglabas natin sa
180:41.0
family, yun ang lagi nating
180:43.0
pinapanghawakan. Kaya
180:45.0
ang mga bayani natin
180:47.0
sa mga pelikula, yung mahirap,
180:49.0
na kalaban natin,
180:53.0
mata-pobre. So gusto
180:55.0
nating tumulong sa mga
180:57.0
naghihirap na katulad natin.
180:59.0
Ganyan yung nare-reproduce
181:01.0
natin lagi na ideals.
181:05.0
which is positive,
181:07.0
kasi pakikipagkapwa
181:09.0
nga napaka-importante
181:11.0
sa mga Pilipino.
181:15.0
nagsosolo na siya lang yung
181:23.0
ng kanyang ganansya.
181:25.0
Tingin natin negative
181:29.0
swapang, ganyan.
181:37.0
pag-raise within the family,
181:41.0
equality, egalitarianism.
181:47.0
of the family and steps into society,
181:49.0
nakikita niya yung
181:51.0
tensions. Halimbawa,
181:53.0
first day of the child in
181:55.0
school, nakita niya,
181:57.0
bakit yung classmate ko may bagong-bagong
181:59.0
puting sapatos, ako wala.
182:01.0
Ano gagawin ng classmates?
182:03.0
Binyaga natin. Tatapakan
182:09.0
Meron siyang, marami siyang
182:17.0
ano naman dyan, makikikano
182:19.0
rin naman kami dyan.
182:21.0
Later, yan yung nagiging
182:23.0
tong, mga ganyan.
182:27.0
yung sabihin ng iba,
182:29.0
yun yung kinanggalingan nung
182:31.0
talangka mentality.
182:33.0
Sa amin, ang tawag doon sa
182:35.0
hindi naman yung talangka mentality.
182:39.0
makikibahagi ka.
182:41.0
Halimbawa, yung farmer,
182:45.0
nakita from the farm.
182:47.0
Maglalakad siya, daladala
182:49.0
niya yung kunyari, mga
182:51.0
nyug niya or kamote. May iba,
182:53.0
parang, oh, pabahagi naman ng ganito.
182:55.0
May iba bibigyan.
182:57.0
Actually, good trait yun.
183:01.0
Ano pa ba yung term?
183:03.0
Halimbawa, sa mga paniniwala natin,
183:05.0
halimbawa, ito, naranasan ko to eh.
183:07.0
Yung nakapulot ako,
183:09.0
nung bata ako, nakapulot ako
183:11.0
ng maraming 1,000 peso bill.
183:13.0
Oo, parang siguro may
183:15.0
nilipad from the jeepney,
183:17.0
nasa karsada, walang pumupulot.
183:19.0
Tapos, nung kinikwento ko,
183:21.0
yung isang sa katulong namin,
183:23.0
sabi ko, anong gagawin ko dito?
183:25.0
Kasi parang yung katulong yung
183:27.0
o kasambahay, yung parang
183:33.0
ano yan, maibigay
183:35.0
sa iba. Hindi po
183:37.0
pwede mong sinasarili kasi
183:41.0
So, nagbibigay ka sa iba para ma-prevent
183:45.0
So, may mga ganong paniniwala
183:47.0
tayo na nagre-reinforce dun sa
183:49.0
pangangailangan for
183:53.0
Yung magbahaginan, mag-share
183:59.0
good side and downside siya.
184:01.0
Siguro, ang good
184:03.0
dapat, kung pare-pareho
184:05.0
kayo halimbawa na
184:09.0
social class na puro mga
184:13.0
dapat talaga magtulungan.
184:15.0
At dapat lahat makaahon.
184:17.0
Pero kung nag-uusap na tayo
184:19.0
ng magkakaiba na
184:23.0
society natin ngayon hindi homogenous.
184:25.0
Magkakaiba ng interest,
184:27.0
magkakaiba ng social classes.
184:29.0
So, kailangan makontextualize
184:31.0
yung sino ang dapat
184:33.0
matulungan, sino ang hindi, sino
184:35.0
ang dapat matuto sa sarili niyang
184:37.0
paa, yung mga ganun.
184:43.0
yung connection ng pagiging
184:49.0
na parang pagkakapantay-pantay,
184:53.0
parang manganganak siya
184:55.0
either ng bayanihan mentality
184:57.0
or talangka mentality.
184:59.0
Kasi magbabayanihan tayo,
185:01.0
tulong-tulong tayo, lalo na kung may sakon na.
185:05.0
iaangat natin sabay-sabay
185:07.0
ang sarili natin.
185:09.0
Pero pag may isa na maangat,
185:11.0
tapos hindi ka kasama,
185:13.0
Andyan na yung inggit.
185:17.0
Yun yung anthropological
185:19.0
connection siguro.
185:21.0
Mga ganitong beliefs and practices,
185:25.0
ang both sides. Ano yung
185:27.0
what's good in it,
185:29.0
what's problematic
185:31.0
in it, ano yung babaguhin
185:35.0
facet ng ganong belief system,
185:37.0
ano yung i-maintain natin,
185:39.0
ano yung i-improve natin.
185:41.0
Hindi lang i-take
185:53.0
Let's save the other
185:55.0
conversations for next time.
185:59.0
there's nothing more
186:03.0
keep on talking.
186:05.0
Pero I don't want to take
186:07.0
much more of your time.
186:09.0
But I really would like to thank you
186:11.0
in behalf of everybody who
186:13.0
had been watching and who will watch.
186:15.0
Nanonood pa rin ba sila?
186:19.0
yung iba kasi unti-unting pinapanood.
186:21.0
And also, I'm gonna clip out
186:23.0
some of the good parts.
186:27.0
targeting TikTok
186:31.0
Mga clip out. Titignan nila ko nasa.
186:33.0
Hopefully, it happens.
186:39.0
yung inexpect ko,
186:43.0
So, I'm very happy about this episode
186:47.0
the people who watch and will watch will
186:49.0
enjoy it as much as I did.
186:53.0
thank you once again.
186:55.0
And I really hope to see you,
186:59.0
some other time.
187:01.0
Actually, madami pa tayong pwede mapag-
187:05.0
Pop culture, mga movies,
187:13.0
Hindi ko alam kung saan ko
187:19.0
yun muna, everybody.
187:23.0
watch out for more
187:25.0
notice. Hopefully,
187:27.0
we can do this again
187:29.0
in the future. Would you like to
187:31.0
say anything before we go?
187:35.0
maraming salamat
187:37.0
kay Gerald for inviting me here.
187:39.0
And I also enjoyed
187:41.0
yung ating discussion. Nakalimutan ko nga
187:43.0
na tatlong oras na pala.
187:45.0
Akala ko 30 minutes pala.
187:47.0
Talaga. Thank you, thank you.
187:51.0
continue to follow
187:57.0
social media accounts.
187:59.0
Thank you. And with that,
188:03.0
magandang umaga,
188:05.0
Powerful Comics Man Podcast.
