UTANG MO SA SEAWEED FARMER, BAYARAN MO! WALA SILANG PAKE SA "GLOBAL PROBLEM"!
00:53.2
Negosyo mo yan eh, kung ano yung sabihin natin kasalanan ni Pedro,
00:56.4
mo ipatong kay Juan, ibig mo sabihin eh, si Pedro kasi hindi kinuha.
00:59.6
So wala silang pakialam, huwag natin pagsamantalahan.
01:03.2
Itong mga maliliit, puro kayo pangako eh.
01:06.2
Kayo ba ma'am, may business license pa kayo sa Cebu or mayor's permit or anything license dyan sa inyong lugar?
01:11.9
Mayroon naman akong business permit sir, sa ngayon hindi pa ako nag-renew.
01:16.2
May abogado ba kayo ma'am?
01:18.8
Kinonsulta mo pa sa abogado itong ginagawa mo?
01:21.0
Hindi po kayo ipapahamak ng inyong abogado pagdating sa mga gantong klase ng transaksyon?
01:26.3
Nagdadahilan po kayo ma'am, nagdadahilan kayo.
01:29.6
Pagkaroon kami ng transaksyon, mag-supply kami ng seaweed sa planta ni Ma'am Elinda Prolen Chem Corporation.
01:40.6
Ang binayad niya sa check pero walang laman.
01:44.1
Ang amount ng check yan ay 2.9 million.
01:50.7
So ngayon, kaya apektado ang mga farmers namin dahil wala ng pera.
01:54.9
So hindi na sila makatanim ng maayos.
01:58.9
Dahil wala na kami.
01:59.6
Ang pang-expand ang pera ay hindi nabayaran.
02:06.3
Gaano kahirap i-ani or i-farm itong mga seaweeds o karajina galing sa tawi-tawi?
02:13.2
Paano? Bumababa sila sa ilalim?
02:15.3
Oo, depende. May malalim, mayroon sa babaw.
02:19.5
Babaw sila, babag sa tubig.
02:21.7
Kaya sinabi ko sa mga buyer, kung wala kayong pera, huwag kayong magdali. Huwag niyo utangin ang tao.
02:29.6
Kasi bibitagin ko ang planta kasi ito napasubok. Nangutang siya. Namuhunan siya.
02:36.7
Ang karajina or red seaweeds, ine-export po yan.
02:40.8
Magandang produkto po yan para sa bansa po natin dahil galing sa atin dito, ine-export, binibili ng ibang bansa.
02:47.1
At pag nabili po yan, pera papasok sa ating bansa.
02:50.1
Tuloy pa rin kayo kahit na mahirap ang buhay ng pag-farm ng seaweeds na to?
02:54.1
Ang mga farmers, tuloy pa rin. Pero yung mga kami, wala pang pera na ngayon.
02:59.6
Na parang wala na kaming gana kasi hindi maka talagang maayos.
03:03.6
Tapos kayo na yung kung baga nangungutang muna sa bago para ipambayad sa kanila.
03:09.1
Kasi po sir, pag wala na kaming supportado sa farmers, ang farmers parang mahirapan na talaga.
03:16.9
Kasi ang mga farmers, umaasa sa inyo na sa tuwing nag-harvest, kinukuha ninyo, binabayaran nyo sila.
03:23.7
Ito, pag nakuha nyo na ito, dinadala nyo sa Cebu. Tama? Mula tawi-tawi, papuntang Cebu yan.
03:29.1
Sinong kumukuha? Sinong nagdadala?
03:31.8
Ilang tunelada yung mga seaweeds na kapareho ng ganyan? Ibabiyay sako-sako na yan? Saan yung binabiyay sa barko?
03:37.8
Doon sa barko, tapos doon sa Sambuanga to Cebu, huwin sa...
03:43.5
So parang ang biyahe, mula tawi-tawi, papuntang Sambuanga.
03:49.2
Sambuanga, tapos kay Roro, papuntang Cebu.
03:53.4
Medyo matrabaho ito dahil di na.
03:54.9
Ito, tunelada ito, 26,000 kilos yan.
03:59.1
Extance. O pagdating doon, kinukuha naman agad ng kumpanya sa inyo.
04:03.7
Itong kumpanya ang narareklamo ninyo, kinakala makuha na tayo silang ano? Anong pangalan ng kumpanya?
04:08.2
Linda Proilan Corporation.
04:09.5
Proilan Camp Corporation. Okay.
04:12.2
So, malimit to. Pagdala nyo sa inyo, ano? Bayad agad kayo? Or anong ginagawa? Cheque muna ang binabahay sa inyo?
04:18.3
Pag bayad ng cheque, sabi na ito, tapos mag-advise ang may-ari, yung si Linda, yung may-ari ng planta.
04:25.9
Sabi niya, 19 days bago nyo ipasok.
04:29.5
Kinukuha muna ang produkto ninyo.
04:31.2
O, kinukuha natin.
04:32.8
Mula tawa-tawa, papuntang Sambuanga, pabiyahe, papuntang Cebu. Tapos pagkakuha nila, sila na yung may pangangalaga ng produkto nyo, 26,000 kilos.
04:41.6
Tapos, bibigyan kayo ng cheque.
04:43.6
Yeah, pang-bayad.
04:44.4
Yung cheque na yun, sasabihin, huwag nyo muna i-deposit o abutin muna rin mga 19 days.
04:48.7
Parang inuutangan pa kayo. E, korporasyon, ang laki na. Tapos, nangungutang pa sila. Tapos, ganun bang ibig sabihin?
04:54.0
Tapos kayo naman, inuutang nyo pa sa banko.
04:55.9
Sa mga farmers, inuutang din. Kasi bakit hindi inuutang?
04:59.8
Pag mag-farming na sila, mag-seedling na sila, ipapatuyo-tuyo nila. Tapos, yung iba, ibenta nila.
05:07.0
Minsan, yung mga tulad namin magbibili, wala na kaming pera na short na sabi namin, utang-utangin namin pa, pag-uwiin namin sa ano, yung maiwan na.
05:15.7
Parang sa iba ba, kayo sa iba ba, parang, ayokong sabihin, parang inaabuso kayo?
05:21.2
Sinubukan nyo bang lumapit sa kumpanya para sabihin sa kanila, itong pinagagawa nyo, nahihirapan kayo?
05:25.9
Okay, dahil pera to eh, inuutang nyo pa, tapos inuutang naman lang sa inyo, tapos kinukuha ang produkto advance, tapos gaano katagal? Parang kanyang babayaran?
05:34.0
Isang taon na yan, higit isang taon na.
05:36.0
Pero hawak yung cheque?
05:37.0
Po sir, yung cheque to, yung purse pa, pag timbang, na-release niya. Pag sa huli, wala na, nagsabi-sabi lang siya.
05:42.5
Pero yung first cheque, nag-go naman?
05:45.3
Sinabi niya ba sa kanila, ma'am, tumalbog yung cheque?
05:48.3
Sabi niya wala pa ngayon pera kasi wala pa daw na, ano, ang sewage.
05:52.1
So naman, ang dalawang banda po nga gawin po natin dito, ano, sisiguraduhin natin na makuha na din ang panig ang may-ari po ng Freuland Chem Corporation.
06:01.4
Okay, si Erlinda Freuland, magandang umaga po sa inyo, Ma'am Erlinda.
06:06.3
Tanong, ano pong kalakaran? Pag nasupply na sa inyo, dinala na sa inyo, let's say 26,000 kilos na mga karajina, ipapulverize niyo, ano ginagawa niyo, ma'am?
06:16.4
Binabayaran niyo agad sila ng cheque or binibigan niyo sila ng cash o paano ang bayaran?
06:22.1
Yung supplier ko talaga, sir, wala yung cheque.
06:26.9
So yung supplier mong kilala mo, usapan na lang kayo wala ng cheque kasi may kontrata kayo noon, tama?
06:35.7
So dahil may kontrata siya, obligado siya magbibigay ng supply ng sewage, therefore obligaron kayo babayad kasi nakasulat sa kontrata siguro yun, ma'am, tama?
06:45.4
Pero dito, ma'am, kanila Aljabeer, ano nangyari dito? Dahil wala silang tinanggap mo, walang PO.
06:51.7
Pero hindi mo sila supplier, pero tinanggap mo, pero binayaran mo ng cheque, ma'am, tama?
06:57.3
Yung cheque na yun, ma'am, tumalbog, 2.7 million?
07:00.2
2.9 something, sir.
07:01.4
Oo, sige, 2.9 million, tama? Okay, almost 3 million na, sige, gawin na natin.
07:05.8
So, cheque na yun, inisyo mo ng April 2023, ma'am. Kaya hindi ako nangungulekta sa iyo, ma'am, ha? It's not my job to collect.
07:12.4
I'm here to investigate why, bakit, hindi mo pa nababayaran itong mga pobring galing tawi-tawi, mga small-time suppliers.
07:22.0
Inuutang pa sa bangko yung pera na yan para may mapaparating sa inyo.
07:26.0
Bagamat wala silang, kumaga, tinanggap mo naman, sana hindi mo tinanggap, crime po yan, ma'am, especially tumalbog na sinabi ng bangko, insufficiency of funds, BP22 po yan, ma'am.
07:37.5
Do you understand that?
07:39.2
So, ganun, hanggang ngayon, wala pa silang bayad. Kawawa naman yung mga nandun sa hulo, sa tawi-tawi, kasi sila inuutang nila, ma'am, kayo korporasyon po kayo, ma'am.
07:50.3
Pwede kayong idemanda lahat ng mga directors ninyo, simula sa presidente, ikaw may ari dyan.
07:55.7
The fault of one is the fault of all kung talagang didemandahin po kayo, ma'am, sa ginawa ninyong krimen.
08:00.4
Which is, basically, ito pong pagtalbog ng cheque po, ma'am, Batas Pambansa 22 po ito. Do you understand that?
08:07.5
May lawyer ba kayo, ma'am?
08:08.7
Meron naman, sir.
08:09.5
Anong sinabi ng lawyer sa inyo?
08:11.1
Hindi ito umabot dito sa ganito, sir, kasi meron naman akong partial payment sa kanila.
08:20.3
May 12 ba sinabi nyo? Magkano na lang ang balansin ninyo? Ma'am, kasi ako, hindi ako naniningil. I'm not a collector. I'm here to solve the problem kasi naawa po ako doon sa mga supplier na mga nagpa-farm din ng karadjina or red seaweed sa tawi-tawi, ma'am.
08:37.2
Ano po nangyari doon sa dineliver po nila? Na-export nyo na po, ma'am?
08:41.2
Hindi pa, sir. Nandito yung stock, sir, kasi na-cancel yung P.O.
08:45.3
Sino ang customer nyo, ma'am?
08:47.9
Well, kung local customer, ma'am, wala nang pakilala.
08:50.3
Wala nang pakialam dyan. Ang sinasabing to, peh, negosyo mo yan, eh. Kung ano yung kasalanan mo, kung ano yung sabihin natin kasalanan ni Pedro, huwag mong ipatong kay Juan.
08:58.7
Ibig mo sabihin, eh, si Pedro kasi hindi kinuha. So, wala silang pakialam.
09:02.8
The mere fact that you're in possession of their product, which means it's already in your facility, sa planta mo, abay, it's good, eh.
09:09.4
Nagbigay ka pa ng cheque, although nagbabayad ka dahan-dahan.
09:12.6
Ma'am, huwag natin pagsamantalahan.
09:14.9
Itong mga maliliit, kaya po sila nagpabitag, eh.
09:18.1
Kaya po ako tumatayo sa kanila.
09:19.6
Kasi malaki po kayo, eh. Corporation kayo, ma'am, eh.
09:22.5
You get what I'm saying, ma'am?
09:24.2
May abogado ba kayo, ma'am?
09:26.6
Hoy, anong sinabi ng abogado ninyo para dito sa ginawa mong medyo tumalbog ang cheque mo?
09:33.0
Anong in-advise sa inyong abogado para ayusin sila?
09:36.0
Kasi walang abogadong siraulo na mag-a-advise sa inyong mali.
09:39.5
Hindi ito dumating sa abogado.
09:42.8
Hindi naman yung 2.9, 1.8 naman lang yun, sir.
09:46.1
Sige, ma'am, sabihin natin 1.8 na lang.
09:48.4
Anong gagawin niyo po sa 1.8?
09:49.6
Kasi ito po, kawawa naman po sila, ma'am.
09:52.2
Okay. May representative sila na nagpunta dito.
09:55.8
So, sinabihan ko, moving forward, kasi yung global to ang problema last year,
10:02.4
kasi yung presyo na almost 200, bumagsak, binagsak hanggang nag-4550.
10:08.9
Kaya nga, nga, walang demand ka naga, sir.
10:13.3
Naintindihan ko po ang world market prices ang sinasabi nyo.
10:17.3
Ekonomiya po yan.
10:18.3
Para sa simpleng taong kaharap ko ngayon dito, kumakalamang sikmura nila, hindi na naintindihan yung world market.
10:24.9
Ikaw po yan, korporasyon ka.
10:26.6
Ikaw dapat may pera ka sa bahang ko, may pangutang ka para bayaran yung mga obligasyon mo.
10:30.9
Huwag mo silang parang kausapin, intindihin ang kalagayan mo habang nagugutom sila, kumakalamang sikmura.
10:37.0
Kayo naman, puro kayong ngak-ngak.
10:38.8
Pero, ang produkto sa sa inyo.
10:40.6
Ito tama itong ginagawa nyo.
10:42.1
Kailan nyo po itong mga pobring pumunta sa amin para makasingil sa inyo?
10:47.5
Ang kakausapin ko, sila po ba may pag-asa pang mabayaran?
10:52.0
Understanding, I'm seeing a problem dito.
10:55.3
I just want to solve.
10:56.5
Kinausap ka ba nito?
10:58.1
Anong sinabi sa iyo?
10:59.2
Sabi niya, abak ka sabi niya, makabayad ako sa inyo.
11:02.8
Pero walang tentative na schedule talaga.
11:06.6
Sabi ko, ano ma'am, magbayad ka ba o hindi?
11:08.9
Sabi niya, hindi, pag makabayad ngayon.
11:10.6
Okay, so yun ganito.
11:11.1
May video pa tayo.
11:13.2
Magbayad ako sa third week of April.
11:16.5
Yun ang sinabi ko.
11:17.5
Ma'am, ganito na lang, ma'am.
11:19.4
Bakit hindi mo nalang sulati na isulat mo nalang yan as promissory note?
11:24.4
Sa tulong ng iyong abugado na gumawa ng promissory note,
11:27.9
sabihin na babayaran sila sa takdang panahon, gawin nyo.
11:32.1
Pero bago sila magbabayad, mag-issue kayo ng check, eh.
11:34.8
Puro kayo pangako, eh.
11:36.5
Kayo ba, ma'am, may business license pa kayo sa Cebu?
11:38.9
Or mayor's permit or anything license dyan sa inyong lugar?
11:42.2
Meron naman akong business permit, sir.
11:44.2
Sa ngayon, hindi pa ako nag-renew.
11:46.2
So hindi ka nag-renew?
11:47.5
Hindi ka nag-renew, ma'am.
11:47.8
Therefore, kung hindi ka nag-renew, hindi, stop operations ka na, ibig mo sabihin?
11:51.2
On-going pa, sir.
11:52.6
Nag-submit na kami.
11:53.7
Ma'am, ito po ang sasabihin ko po sa inyo, na-research na po namin,
11:57.0
nakipag-ugnayan ang bitag po, BPLO, Mandawi, Cebu.
12:01.6
Ngayong taon, hindi pa raw kayo nakapag-submit ng renewal, business permit,
12:05.9
yung Freuland Chemical Corporation.
12:08.9
Pupuntahan daw kayo ng LGU, City Hall, planta ninyo upang masilip
12:13.8
at malaman ang status ninyo.
12:15.5
That's the business permit, ma'am.
12:17.0
Ang business permit, ma'am, ayusin nyo muna ito.
12:19.7
Mauta kayo, ma'am, nagbabayad ka ng kalahati.
12:22.0
Pagkatapos isang taon na, kawawang naman itong mga ito.
12:24.8
Ma'am, may tatanong po ako, medyo nahihiya akong tanungin.
12:27.8
Pwede ko bang tanungin sa inyo ito?
12:31.0
Nalulugin po ba kayo?
12:32.7
Yung gano'n lang nga, sir.
12:33.9
Ako, hand to mouth ako, sir.
12:36.3
Yung capital po, rolling lang.
12:39.8
So, nagkataon lang, sir, ever since nag-negosyo ako, wala akong utang.
12:43.9
Nung ano lang, nagkataon lang na.
12:46.4
Ngayong last year, kinansil yung P.O. ko.
12:49.3
Nandun ang capital ko.
12:50.8
Almost 30 million rin dito, sir.
12:53.4
Nalulugin na o nababang karote na.
12:55.2
Kaya siguro, kaya ganyan.
12:56.9
Napansin nyo po, nagmahinaho na po ako.
13:00.1
Naintindihan ko naman ang negosyo, ma'am.
13:01.5
Kaya lang, ma'am, obligasyon pa rin natin, ma'am.
13:04.0
Kasi itong mga tao na ito, inuutang nila ang pera nila.
13:06.9
Supplier po sila sa inyo.
13:08.2
Ang isang taong kumakalamang sikmura, magtatrabaho po sa atin yan.
13:12.9
Kinuha natin yung produkto nila.
13:14.5
Eh, pinolborize nyo na, prunases nyo pa yung karajina or seaweeds na yan para i-export yan.
13:20.3
Medyo hindi po nalang kasalanan kung nagkaroon po ng problema ang world market pagdating sa presyohan.
13:25.7
At sa kanila po, tapos ng trabaho nila, huwag natin silang isama doon sa problema sa mundo ng karajina.
13:32.3
At naintindihan po natin ang negosyo.
13:34.4
Kaya lang, hindi ko po kumaarok kung paano natin po, ma'am, ayusin itong mga ito.
13:39.4
Yun po ang aking pakiusap sana.
13:41.4
So ngayon, ma'am, mababayaran nyo pa ba sila? Hindi na?
13:43.8
Mababayaran ko man yun, sir. Kasi sabi ko naman na ngayon meron na akong order.
13:49.5
Sir, magbayad man ako, sir. Maggawa ako ng promisory, no.
13:53.4
Magbayad man ako. Hindi man ako nagpag-ano na.
13:57.5
Ngayon lang, meron ng order. Makabayad na ako, sir.
14:00.7
Okay. Kayo, naintindihan nyo ba?
14:03.1
Sa linya ng telepono, si Atty. Batas Mauricio. Atty. Batas Mauricio, magandang umaga po sa iyo.
14:08.2
Magandang umaga po.
14:10.3
Narinig mo ba, Atty.?
14:11.6
Opo. Ang unang po dyan gusto kong ipaliwanag.
14:13.8
Karapatan. Ito po ang mga panauhin mula sa Mindanao na maghabol doon sa mga may babayad sa kanila.
14:20.3
Karapatan nilang magsampan ang mga usapin sa hukuman.
14:22.8
Ganon din, karapatan nito pong sa aling Erlinda na ipagtanggol ang kanyang sarili na pagsasabing meron siyang nanakasagupa niya
14:29.7
ang isang pangyayaring madigat at nag-alis na kanya ng kakayahang magbayad.
14:33.6
Kaya lang po, ginawang bentul po, ito po yung pangangailangan sa ating mga mambabatas.
14:37.6
Bakit po? Isa po sa mga pinakamahirap, ginawang bentul po, na unawain sa batas ngayon,
14:43.8
nagdedeklara na yung isang tao na walang mga kakayahang magbayad, wala pong maliwanag.
14:48.9
Ang Korte Suprema po ang gumagawa niya.
14:51.5
Samantalang ang mga kongresista, ang mga senador na dapat sumisilip niya pero hindi po hila sinisilip.
14:57.8
Bakit po? Marahil wala pong pakinabang pagkapatas ng pagtulong sa mga negosyante na nawawala ng karapatan
15:05.1
o di kaya pagtulong sa mga mamamayan na hindi nababayaran ng kanilang karapatang matanggap na bayad.
15:11.0
Kailangan po dito kasi parehong naaabuso po.
15:13.8
Kaya ang mga sitwasyon dito ng mga manggagawa ng mga nagsusupply na gaya po dito ng mga panuuling sa Mindanao,
15:20.4
kailangan po natin ng isang tinig sa kongreso, ginawang bentul po, tatayo para maipaliwanag ang ganitong mga sitwasyon makagawa
15:27.6
ng mga bagong batas. Hindi po pinapansin niya ngayon, ginawang bentul po.
15:32.0
Iyon ang sinasabing in aid of legislation dahil may kahinaan, di masyado malinaw,
15:37.1
kinakailang ipasay mga ganitong klaseng batas. Kaya lang attorney, alam mo na ng sitwasyon ngayon sa ating bansa,
15:43.8
ay may mga problema dahil napupunta sa politika.
15:47.0
Ayun po yung asara.
15:48.3
Well, nangintindihan.
15:49.3
Kailangan po natin. Kailangan po natin magkakaroon ng mga tao sa kongreso na ipinaglalaban ang karapatan ng mga nga abuso, ginawang bentul po.
15:58.5
Kaya kung nakikinig sa atin, nanunod sa atin mga kongresman, itong ayusin nyo, hindi kayo purong nak-nak dyan.
16:03.8
Attorney, maraming salamat ha.
16:06.2
Maraming salamat po, magandang araw po sa inyo.
16:08.3
Erlinda, naintindihan mo ba ang sitwasyon mo?
16:11.0
Hindi kita pinagtapanggol, pero sinabi ng abogado natin,
16:13.8
may mga proseso na kapag ika'y medyo alangani na sa iyong negosyo, nahihirapan ka na, patutunayan mo lang na talaga naghihirap ka.
16:21.7
Sigurado naman siguro.
16:23.1
Pero sabi ni Atty. Batas Mauricio, may karapatan din itong humahablo sa'yo na patunayan mo rin sa kanila.
16:28.4
Ikaw patunayan mo talagang wala ka na ibabayad.
16:31.3
Willing naman ako sir, mag-awal ako ng promisory note.
16:34.5
Okay. Can I send them back to you na mag-issue ka ulit ng panibagong cheque and a promisory note to them?
16:40.4
Ako na lang ang titingin na parang goodness in your heart.
16:43.4
Na talagang totoo ang babayaran mo sila.
16:45.9
Gusto kitang tulungan at gusto ko rin silang tulungan. Gusto ko magkaayos kayo ha?
16:51.4
Okay. Kung hindi mo kayang isang bagsaka na cheque, kahit na tatlo, apat na cheque, hati-hatiin mo. Pupwede yun?
16:58.2
Okay ba sa inyo yun?
17:00.1
Willing sabi ka ako.
17:01.8
Usap tayo sa baba ha?
17:03.1
Para maayos na lang ito.
17:04.5
Ito po, nag-iisampampansang sumbungan.
17:06.9
Hindi pa po tapos ito pero gagawan po tayo lahat.
17:09.1
Gagawan po na ng solusyon pagdating sa mga ganitong klaseng problema.
17:13.1
Alagi, isang pampasang sumbungan, tulong at servisyo, may tatak po kami.
17:18.5
Ito po, hashtag ipabitag mo.
