00:60.0
Alam nyo, noon pa man ay ayaw na talaga sa akin ang kuya ko.
01:05.6
Hindi ko alam kung bakit mainit ang ulo niya sa akin.
01:09.2
E wala naman akong kasalanan sa kanya.
01:13.0
Sa larangan naman ng luho ay patas kaming dalawa.
01:17.0
At igit sa lahat, patas din ang pagmamahal na nakakamit namin sa aming mga magulang.
01:25.1
Minsan, naisip kong hindi kami magkakapatid.
01:30.0
Kaya baka aampun lamang ako.
01:32.5
Gawa ng hindi talaga kami magkasundunon.
01:35.8
At pinaparamdam niya sa akin na parang hindi ako parte ng pamilya.
01:42.8
Yung pag-aaway namin sa may biliran.
01:47.7
Dahil nga nasa kalagitnaan kami ng isang okasyon.
01:50.8
Na kung saan maraming kamag-anak namin ang naroon.
01:55.2
Reunion pa naman yun.
01:57.3
Wala na tuloy akong mukhang may haharap na.
01:59.6
Na para bang ako pa ang nagsimula ng gulo.
02:03.3
Pero itong si kuya naman ang biglang nanapak sa akin nun.
02:08.2
Dali-dali akong umalis nun at yun.
02:11.2
Umuwi na lamang ako sa amin.
02:14.8
Natatandaan ko pang taong 1994 yun.
02:18.7
Nasa edad labing siyam na taong gulang ako.
02:23.0
Matanda lamang sa akin ang kuya ko ng dalawang taon.
02:28.0
ang pag-alis at pag-uwi na lang
02:30.5
ay ikakapayapa ako, Sir Seth.
02:34.0
Kaso ilang araw ang nakalipas,
02:37.1
dumating sa akin ang balitang
02:38.8
nagkasakit si kuya.
02:44.0
Dahil ayon sa impormasyon ay hindi nakakatayo
02:46.8
at hindi ito nakapagsalita.
02:50.5
Ipinatingin naman ako sa doktor doon
02:52.3
kaso hindi naman matukoy kung anong sakit.
02:55.6
Kaya nga iniluwas ng takloban.
02:58.0
Pero ayon naman sa naging risulta.
03:02.0
Nastro kumano si kuya.
03:05.1
Umuwi sila ng lugar namin at doon ay nakita ko ang kuya ko
03:08.7
na nasa nakakaawang kalagayan.
03:13.8
nakatabingi ang ulo,
03:18.9
Kita ko sa mga magulang ko noon ang pagiging aligaga.
03:23.0
Kagad bumungad sa akin ang katagang
03:24.6
dapat hindi na lamang umano ako umuwi.
03:28.0
Nang sa ganon ay may nakasama ang kuya ko sa gabing iyon.
03:34.6
Nasa loob ng silid ito at posibleng binangungot at humantong sa pagka-atake.
03:41.1
Hindi na ako sumabat noon, Sir Seth.
03:44.6
Aminado akong parang sinisisi ako ng mga magulang ko.
03:49.3
Totoo naman kasi nga kahit hindi naman kami magkasundo ng kuya.
03:53.3
Nasa iisang silid lamang kami noon sa bakasyon.
03:56.9
At posibleng nagising ko.
03:58.0
At posibleng nagising ko siya noong binabangungot ito.
04:02.0
Galit ako kay kuya pero sa mga sandaling iyon.
04:05.6
Nabura ito at napalitan ng konsensya.
04:09.7
Kinakausap ko ito pero lumuluha lamang ang mga mata niya.
04:15.0
Parang may gusto itong sabihin na hindi niya mailabas-labas kasi nga parang napakatigas ng panganya.
04:25.4
Ilang araw bumalik na ang mga magulang namin sa saman.
04:28.0
Doon sila nagtatrabahong dalawa.
04:32.8
Balik kami lang talaga ang naiwan sa bahay kasama ng mga katiwala.
04:38.0
Ako ang napag-utusan noon na alagaan ng kapatid ko.
04:41.7
Painumin ng mga gamot sa tamang oras.
04:44.6
At lahat ng mga kinakailangan nito ay dapat kong asikasuin.
04:50.3
Wala namang problema sa pagkain kasi nga naroroon si Mang Isidro.
04:55.6
Ito ang katiwala sa bahay kasama ng katiwala.
04:58.0
Ito ang katiwala sa paning asawa na si Manang Rosa.
05:01.5
Hindi naman sa pagmamayabang.
05:04.3
Maikayang pamilya namin.
05:07.0
Ang mga magulang namin ay kapwa mga ahente ng lupa.
05:11.2
Mataas ang kanilang ranggo.
05:14.8
Sakto lang sa laki ang tahanan namin.
05:18.2
Nakakubli ito sa mataas na bakod pero malaki ang espasyo sa loob noon.
05:24.2
Isang palapag lang.
05:26.5
Bungalow at napapalibutan.
05:28.0
Ang mga magagandang halaman.
05:30.6
Iba't iba ito kasama na mga orchids.
05:34.3
Ang loob naman ng bahay ay may tatlong silid noon.
05:38.4
Ang dalawa dito ay sa amin ng kuya.
05:41.9
Habang ang isa naman sa mga magulang namin.
05:46.3
Ang mga katiwala ay may maliit na bahay sa likod.
05:50.1
Sa bandang dulo ito ng bakod kung saan may maliit na tarangkahan doon palabas ng bakuran.
05:57.0
Bukod sa gitna, may maliit na tarangkahan doon palabas ng bakuran.
05:58.0
Ang dalawa namin sa harap ay may isa pa sa likod.
06:00.8
At doon makikita ang maliit na nayon.
06:04.2
May mga bahay din doong marangya pero panakanaka lamang ito.
06:10.6
Sa kauna-unahang pagkakataon,
06:13.8
nagkasundo kami ni kuya.
06:16.2
Pero pakiramdam ko lang yun.
06:18.7
Gawa ng hirap siya kung magsalita.
06:22.3
Ang naririnig ko lamang sa kanya ay ang pagungul at pagkumpas ng mga daliri niya.
06:28.0
Sa loob ng isang linggong pag-aasikaso kay kuya,
06:33.6
may napansin akong mga insekto sa loob ng silid niya.
06:38.0
Hindi ko alam kung saan galing.
06:41.3
May maliliit na bubuyog,
06:46.6
at kung ano-ano pa.
06:50.3
May mga ipis pa nga noon ang kulay kayo manggih.
06:54.7
Naging sunod-sunod yun kung kaya dagdag abala para saan.
06:57.9
Pagkakataon ko siya sa akin.
07:00.5
Nililinis ko kasi ang silid ng kuya noon bago ko pa siya simula nga si Kasuin.
07:06.3
Hanggang sa isang gabi,
07:08.9
hindi ko alam kung bakit gusto kong silipin ang kapatid ko.
07:14.2
Bumangon ako noon,
07:16.2
kumuha ng pichel na may tubig at dinala ko ito sa silid niya.
07:21.2
Baka kasi nauuhaw yun at gising pa,
07:24.1
kaya dinalahan ko na lang.
07:25.2
Pagkapasok ko sa silid niya,
07:30.3
gulat na gulat ako, Sir Seth.
07:33.7
Nakikita ko ang kapatid kong natutulog pero
07:36.2
may kung anong gumagalaw sa bibig niya noon.
07:44.4
sa maniwala man kayo o sa hindi,
07:48.5
nakakita ako ng ipis.
07:51.8
Tapos sa tenga niya,
07:53.9
may naglalaglang.
07:55.2
May naglalagang doon
07:55.9
na parang mga uod.
08:00.7
Napatakip ako ng bibig noon.
08:03.1
Kung hindi ako nagkakamali.
08:06.4
Ang mga sapat pala na araw-araw kong nililinis sa silid niya
08:10.2
ay sa kapatid ko mismo ng gagaling.
08:16.3
Napadwal ako noon
08:17.2
dahil bukod doon,
08:19.8
may nakita akong parang garapata na lumabas sa ilong niya.
08:25.2
Napabahin pa ngayong kapatid ko pero
08:27.2
hindi ito nagising.
08:32.4
Mahabaging langit!
08:34.5
Ano kayong nangyari?
08:39.8
Dalidali akong lumabas ng silid noon.
08:43.2
Pinuntahan ko ang bahay ng katiwala.
08:46.7
Sinabi ko kay Mang Isidro at Manang Rosa ang nasilayan ko.
08:51.8
Dalidali namang tinungo ni Manang Rosa ang kapatid ko
08:55.0
pero si Mang Isidro ay nagpaiwan.
08:59.6
Ang sabi niya sa akin,
09:01.5
kung hindi siya nagkakamali,
09:04.3
hindi pagka-stroke ang sinapit ni Kuya Fidel.
09:08.7
Para bang lumalabas na binabarang iyon?
09:14.4
Napapaisip ako noon.
09:16.6
Posible nga dahil
09:17.6
alam ko talaga kung ano ang barang-barang na iyan.
09:22.0
Maging ang mga mangkukulam.
09:25.0
sa kwento lang pero
09:25.8
kung ano ang nakikita kong sinyalis dito kay Kuya,
09:35.1
Tinanong ko kung anong pwedeng gawin.
09:39.5
Dali natin sa bahay ng mga magulang ko.
09:42.6
Ang tatay ko, isang albularyo.
09:45.2
Makakatulong siya.
09:48.4
Kung naisip ko lang yung kagad na magkaroon siya ng sakit,
09:52.1
kaso hindi naman kasi mapagdududahan eh.
09:55.0
Ngayon palang lumabas iyan.
09:57.2
Wika ni Mang Isidro.
10:00.5
Agad-agad yun, Sir Seth.
10:03.1
Dinala namin kaagad si Kuya.
10:07.4
Sakay ng tricycle na pinapaupahan namin.
10:11.2
Yun ang ginamit namin patungo sa bahay nila Mang Isidro.
10:16.0
Madaling araw yun.
10:18.0
Ang Kuya ko ay para bang gulat na gulat.
10:21.5
Nga nga nga nga ang bibig na parang may gustong sabihin.
10:25.9
Awang-awa ako sa kanya.
10:28.8
Pinagtulungan lang namin itong buhati ni Mang Isidro.
10:32.9
Hindi na namin nadala pa yung wheelchair na ito.
10:36.6
Si Manang Rosa naman noon ay nagpaiwan
10:38.6
kasi walang makakabantay sa bahay namin.
10:42.8
Talamak din kasi ang kawatan sa lugar.
10:46.7
Hanggang sa makarating kami sa bahay nila Mang Isidro.
10:50.7
Sa buki dito banda na lugar.
10:52.6
At sa kauna-una ang pagkakataon.
10:56.5
Doon ko palang nakita ang tatay ng mamang yun.
11:01.7
Patpatin ito na para bang may sakit sa baga.
11:06.4
Itago na lamang natin ito sa pangalang Tatay Mulo.
11:12.6
Maliit lamang din ang bahay na kagaya ng karaniwang makikita natin sa tagong lugar.
11:19.2
Naroon-roon lamang ako sa labas.
11:20.8
Hindi ako nanonood sa kung anong ginagawa ng matanda sa kapatid ko.
11:26.8
Kasama ko sa labas noon si Mang Isidro.
11:34.6
at sinabi ng tatay ng katiwala namin na
11:38.2
tinamaan umano ng malakas na parusang kapatid ko.
11:43.7
At ang nagparusa umano
11:45.5
ay malapit lang sa buhay namin.
11:49.8
Ayon sa pagkakataon,
11:50.8
ang pagtatawas niya,
11:53.2
matandang babae yun.
11:57.0
Nagpatuloy sa pagpapaliwanag si Tatay Mulo.
12:01.6
Medyo malalim na ang kataga pero
12:03.4
naihintindihan ko kahit papano.
12:08.0
Basta ang nabanggit niya noon ang parusa ng San Anton.
12:12.6
Pinasabay pa dito umano
12:20.8
kung may nakaalitan ba umano kami.
12:24.5
Sabi ko naman wala eh.
12:27.0
Kami ng kapatid ko ang nagalitan.
12:29.8
Na doon ito nangyari sa may biliran noong nagbabakasyo ng pamilya.
12:35.3
Nagtanong ulit si Tatay Mulo kung may kamag-anak ba umano kami sa palunpon.
12:43.1
Sa biliran namang talaga.
12:48.8
taga-biliran ang salarin.
12:50.8
Sa lalong madaling panahon ay kailangan makausap ang may gawa nito.
12:56.4
Hindi ko siya matatawag sa pamamagitan ng pagpako.
13:00.5
Kasi ang kapatid mo,
13:02.4
hindi halos maibuka ang bibig.
13:05.3
Kung tatawagin ko man, hindi din magsasalita ito sa oras na sumapi eh.
13:10.1
Wika namang gagamot.
13:13.4
Ipinaliwanag naman ni Mang Isidro ang mga sinasabi ng tatay niya.
13:19.2
ang pagpapakalaman.
13:20.8
Papako daw ay pagparusa din ito sa may salarin.
13:24.6
Pero kailangang gamitin ang katawan ng kapatid ko.
13:28.5
Pero hindi madali ang magparusa.
13:31.8
Kung hindi naman nalalaman ang dahilan.
13:35.8
Kailangan din kasi umanong makinig sa kabilang panig.
13:39.9
Kapag pinatay daw ng tatay niya ang salarin sa pamamagitan ng pakunon,
13:45.0
hindi mariresolva ang problema.
13:48.2
Pwede pang lumala.
13:49.0
Mabuti sana kung kaya nitong magsalita at hindi paralisado.
13:56.2
Dali-dali akong nakapagdesisyon noon na puntahan ng biliran.
14:00.9
Pero ang problema,
14:03.1
papano ko ba tutukoy kung sino ang may gawa?
14:08.0
Hanggang sa sinabi ng tatay mo, Lona, sasama daw siya sa akin.
14:12.4
Si Mang Isidro naman ay nagmungkahi na siya na ang bahala sa kapatid ko.
14:17.9
Walang anu-anong kumalas.
14:19.0
Kumilos kagad kami, Sir Seth.
14:22.0
As in, sobrang pagod ako noon.
14:24.5
Mantaki nyo, wala akong tulog.
14:27.2
Dumating kami sa biliran, kinabukasan na ng tanghali.
14:31.8
May pera naman ako noon kasi nakakapag-ipon ako dulot ng
14:34.5
lagi kaming binibigyan ang pera ng mga magulang namin.
14:40.3
Habang nasa lugar kami ng biliran sa bandang timog,
14:46.5
Lalo na ng mapadako na talaga kami noon.
14:49.0
Sa kung saan naroon-roon ang mga kamag-anak namin.
14:53.6
Siyempre, may nangyayaring gulo noong reunion.
14:56.7
At talagang nahihiya ako.
14:59.8
Magpaganon pa man,
15:01.3
hindi yun naging daylan para hindi matuloy ang balak namin.
15:07.6
Una kong pinunta noon ang kapatid ng tatay ko,
15:13.7
Masinsinang usapan na kami-kami lang.
15:17.4
Tinanong ko kung may kamag-anak ba?
15:19.0
Kasi nga, ang nararanasan ng kapatid ko,
15:24.8
tama ng barang noon.
15:27.7
Ayon naman kay Tia Belen,
15:30.1
wala o mano siyang alam.
15:32.1
Wala namang mambabarang sa dugo namin pero,
15:36.5
habang nagsasalita siya,
15:39.1
kapansin-pansin ang pagiging alikaganito na
15:41.6
para bang may problema.
15:46.8
Pero hindi ko na pinagtunan ang pansin niya.
15:51.0
Umalis kami doon at inisa-isa ko na ang mga iba pang kamag-anak namin.
15:57.9
Wala kaming nakuhang impormasyon.
16:01.8
Pumuslit pa nga kami noon ni tatay mulo sa isang bahay na paupahan.
16:06.2
Dahil pagod na pagod na talaga ako.
16:09.5
Sabi ko sa albularyo ay ipagpabukas na lamang.
16:13.6
Pumayag naman ito dahil maging siya noon pagod na rin.
16:18.8
Mga tatlong araw kami doon sa pananatili.
16:22.4
Kahit hindi pa kamag-anak namin ay hindi nakaligtas sa pagtatanong ko.
16:27.4
Lahat na lang ata sa lugar na yon.
16:30.8
Hinilamos ko na lang ang kahihiyan alang-alang lamang sa kaligtasan ng kapatid ko noon.
16:37.9
Hanggang sa may lumapit sa amin,
16:41.0
pinsan nito ng tatay,
16:43.3
ang sabi ay puntan daw namin ang mga lolo ko at baka may alam ang mga yon.
16:51.4
Bakit ko nga ba hindi naisip kaagad yon?
16:54.8
Nasa buki dito ng biliran at sobrang pahirapan doon ang pagpunta.
17:02.9
ni isang beses ay hindi pa ako nakapunta sa bahay ni lolo.
17:07.8
Nagkikita lamang kami ng lolo at lola sa bahay ng tiyako.
17:12.4
Noong ang reunion ay ginanap ito malapit sa dagat.
17:16.7
Doon lang din sa likod ng bahay ng tiyako,
17:18.8
at naroon-roon ang lahat ng mga kamag-anak.
17:22.5
Dahil nga hindi ko alam kung saan banda,
17:25.7
nagpasama kami sa pinsan ng tatay ko.
17:30.6
itago na lamang natin ito sa pangalang Tio Dante.
17:34.6
Habang ang mga lolo at lola ko naman,
17:37.7
si Lola Sisa at Lolo Gadoy.
17:41.5
Naging masaya ako kahit papano kasi pumayag naman itong si Tio Dante.
17:45.9
Dali-dali kaming bumiyahin noon.
17:47.7
Pagkakataon, dalawang habal ang sinakya namin.
17:52.2
Sa naalala ko, hapon yun at nabutan pa talaga kami ng ulan.
17:58.1
Kung kaya't pumuslit muna kami sa paanan ng bundok.
18:02.2
Yung mga habal driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng
18:05.5
delikado umano ang bukid sa may biliran sa gabi.
18:10.6
Ito yung bundok panamaw,
18:12.7
na ayon sa kanya ay maraming nababalitang
18:14.7
pinamamahayan umano ito ng mga elemento.
18:17.7
Lalong-lalo na ng mga aswang.
18:19.7
Pinatutuha na naman ito ni Tatay Mulao.
18:21.7
Totoo umano ang sabi ng habal.
18:23.7
Pero naroon-roon naman daw siya kaya walang dapat ipagalala.
18:25.7
Gabi na nang humupa ang ulan,
18:27.7
mabuti na lamang at nadala sa pakiusap ang mga driver.
18:29.7
Naihatid kami noon.
18:31.7
Pagkakataon, dalawang habal ang sinakya namin.
18:33.7
Yung mga driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng biliran sa gabi.
18:35.7
Yung mga driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng biliran sa gabi.
18:37.7
Yung mga driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng biliran sa gabi.
18:38.7
Yung mga driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng biliran sa gabi.
18:40.7
Yung mga driver noon ay balak pang hindi tumuloy gawa ng biliran sa gabi.
18:42.7
Naihatid kami noon.
18:44.7
Pero nakarating kami doon sa lugar ng mga ating gabi na...
18:46.7
Pero nakarating kami doon sa lugar ng mga ating gabi na...
18:48.7
Pero nakarating kami doon sa lugar ng mga ating gabi na...
18:50.7
Yung mga driver, pinakyaw namin.
18:52.7
Saglit lang naman kami doon at sinabi ko na antayin na lamang
18:54.7
Saglit lang naman kami doon at sinabi ko na antayin na lamang
18:56.7
at pumayag naman ang mga ito.
18:59.4
Madilim, kaya hindi detalyado sa akin ang lugar.
19:04.3
Ang mga nakikita ko lamang ay ang mga nagtatayog ang mga puno pero hanggang anino lamang ang mga yon.
19:12.1
Ganun din ang mga panakanakang bahay doon.
19:16.1
Sa mga puntong yon, ang ilan dito ay may mga ilaw galing sa gasera.
19:21.5
Akala ko ay nasa tabi lamang ng daan ang bahay nila Lola, kaso ay naglakad pa kami ng siguro kalahating orasyon.
19:32.8
Ang problema nun, nang makarating kami ay wala doon si Lola.
19:38.7
Naroon roon lamang ay si Lolo Gidoy.
19:42.5
Malaki ang bahay nila, kaso walang ilaw.
19:46.4
Gawa lang ito sa kahoy na sobrang luma na.
19:49.9
Dalawang palapag yon pero walang ilaw.
19:51.5
Ang itaas ay napuno ng mga sapot ng gagamba.
19:56.5
Halatang doon lamang sila sa baba na nanatili nun.
20:01.5
Nagmano ako nun at kaagad sinabi ang sadya ko.
20:06.0
Kako, may kakilala ba si Lolo Gidoy na mambabarang?
20:12.1
Hindi siya nagsasalita.
20:14.9
Para siyang sintusinto.
20:17.3
Binabali pa ang leg nito habang nakatitig sa akin.
20:21.5
Ayon naman kay Tiyo Dante ay naguulyan ni Numano si Lolo.
20:26.1
At baka sa mga sandaling yon ay hindi kami nakikilala.
20:31.4
Matapos nun ay nagtanong ako kay Tiyo Dante kung saan nagtungo si Lola.
20:36.2
Ayon naman sa kanya ay hindi niya rin alam.
20:40.6
Sa mga sandaling yon ay may napansin ako kay Tiyo Dante.
20:45.6
Malikot ang mga mata.
20:47.8
Na para bang katulad lamang din ang Tiyabilen na may problema.
20:51.5
Doon na ako kinutuban.
20:55.5
Naglalaro na sa isip ko noon na baka
20:57.6
si Lola ang lumabas sa pagtatawas ni Tatay Mulo.
21:04.4
Ilang saglit lang ay kinalabit ako ni Tatay Mulo.
21:08.8
Lumabas ito ng bahay.
21:11.4
Wala namang ibang ibig sabihin noon kung hindi ay pinapasunod lamang ako nito.
21:21.5
Naglakad siya ilang distansya sa kapalang huminto.
21:26.8
Doon ay nagulat ako sa mga sinabi niya.
21:30.9
Ang presensya daw ng pagtatawas na lumabas doon sa pagsusuri niya.
21:37.0
Kapareha ng presensya ng lugar na iyon.
21:43.0
mabigat din ang nararamdaman niya doon sa bahay.
21:47.8
Isa lamang ang ibig sabihin noon.
21:51.5
Maaaring doon nang gagaling ang barang.
21:56.5
Kinabahan ako, Sir Seth.
21:59.2
Naghihinala na kasi ako ng kakaiba.
22:02.3
At dumagdag pa itong mga impormasyon na siyang nagbigay ng kasagutan sa akin.
22:08.8
Babae ang salarin.
22:11.2
At kung hindi ako nagkakamali,
22:13.6
ay si Lola sisa na ngayon.
22:17.5
Kinumpront ako si Tio Dante.
22:20.3
Walang anuanong salarin.
22:21.4
Sinabi kong may nakakubli ba sa pagkataon ni Lola.
22:26.3
Hindi ka agad nakapagsalita si Tio.
22:30.3
Ilang minuto ang nakalipas at sa tingin ko ay pinag-iisipan niya talaga iyon.
22:36.1
Mahahalata din na parabang takot na takot to.
22:40.7
Hanggang sa ilang saglit lang.
22:45.2
Ang kuya Fidel mo,
22:47.7
nung matapos kayong mag-away,
22:49.4
kinausap ng Lola mo iyon.
22:51.4
Nakita ko ito sa likod ng bahay nila, Belen.
22:56.4
Narinig ko din yung pinag-uusapan nila.
22:59.8
Pinapayuan yung kapatid mo, Roland.
23:02.3
Patungkol ito sa pag-aaway niyo.
23:04.6
Nabigla ka nalang sinuntok sa gitna ng maraming tao.
23:08.6
Wika ni Tio Dante.
23:13.3
Nagalit o manuang kuya.
23:16.2
Basta ang naririnig niya noon ay nagmumura ito at sinabing,
23:20.1
wag umano siyang pakialaman.
23:22.3
Dahil ako daw noon, Sir Seth,
23:25.2
isang ampun lamang umano.
23:29.9
nanlaki ang mga mata ko.
23:32.2
Napatigil ako sa pag-inga.
23:35.2
Ampun lang pala ako.
23:37.6
Kaya pala ganun kagalit sa akin ng kuya.
23:41.8
Napayak na lamang ako noon, kaya pala,
23:44.6
pinaparamdam niya sa akin na hindi ako parte ng pamilya.
23:49.5
Magpaganon pa man na hindi na ako umimik na ako.
23:52.8
Nakinig pa ako kay Tio Dante.
23:55.7
Dahil daw sa galit ni Kuya Fidel,
23:58.0
namura niya si Lola Sisa.
24:01.8
Hanggang sa may binitawang salita umano itong si Lola.
24:06.4
Sana na wa umano,
24:09.2
maparalisa itong si Kuya Fidel
24:11.3
at pamahayan ang katawan
24:20.1
wala itong buwan.
24:20.2
Wala itong mundo,
24:21.9
At napakapangit ng ugali
24:24.5
Hindi porkit hindi ako totoong anak
24:28.4
Ay ganun na ang pagturing niya
24:30.1
Dahil wala naman umano kong kasalanan
24:33.1
Pantay naman ang pagtrato sa amin
24:36.3
Ang mga magulang namin
24:37.3
Pantay din ang moral at luho
24:40.1
Walang dapat kaingitan
24:42.3
Kung tutuusin ay mas lumalabas pa nga umanong
24:46.6
Hindi kapamilya ang Kuya Fidel
24:48.4
Kumpara sa akin nun
24:49.9
Pagkatapos na pagkatapos umano nun
24:54.7
Ay umuwi si Lola at Lolo
24:57.3
Si Tio Dante pa umano ang naghatid nito
25:01.1
Pagkabalik niya sa bayan
25:05.4
Doon niya nalaman na inataki si Kuya
25:08.3
Binangungot ito pero
25:10.8
Ayon kay Tio Dante
25:13.3
Tinamaan ng maldisyon si Kuya Fidel
25:21.5
Sabi ko na nga ba
25:26.4
Ang sino mang may hawak ng San Anton
25:29.4
Kung ano ang bibitawang salita nito
25:34.6
Mas malupit pa sa barang at kulam
25:38.2
Ang problema dyan
25:39.9
Hindi napapagaling ang maldiksyon
25:42.4
Kung hindi hihingi ng pasensya ang tinamaan nito
25:45.9
Wika ni Tatay Mulo
25:49.9
Gulong-gulong ang isip ko nun Sir Seth
25:52.6
Hindi ko alam kung ano yung maldiksyon
25:55.7
Malediksyon na yan o maldisyon
25:57.4
Pero ipinaliwanag ni Tatay Mulo
26:03.2
Banta ito na mula sa bibig
26:06.3
Nang may malalim na karunungan
26:08.1
Hindi umano mambabarang si Lola
26:11.7
At lalong hindi mang kukulam
26:14.6
Dahil lang ito sa taglay na San Anton
26:18.4
At lalong hindi mang kukulam
26:19.9
Mas malakas pa umano ito sa mga may itim na karunungan
26:23.4
Dahil walang ibang gumagawa
26:26.4
Maliban na lang sa pagbanta
26:28.5
At hindi na dumadaan pa sa kung ano-anong proseso
26:32.7
Sa pamamagitan lamang umano ng pagbabanta
26:36.2
Halimbawa na dyan yung
26:39.0
Bukas ay mamamatay ang isang tao
26:41.6
Yung nagbitaw ng katagang yon
26:44.7
Tatama ka agad yung maldiksyon
26:47.7
At walang anu-anong maldiksyon
26:49.9
Kung magkakatotoo ang mga banta niya
26:51.9
Yan umano ang visa at lakas ng San Anton
26:58.1
Ginagamit sa pangkukulam
27:00.4
Labing tatlong kandila kasabay ng mga kataga ng San Anton
27:05.1
Pero naiiba umano si Lola
27:09.2
Dahil nang gagaling lamang sa kanyang bibig ang parusa
27:13.8
At walang gagawing iba
27:16.5
Kung hindi ang bantaan lamang ang isa
27:19.9
Ang isang tao nun
27:20.6
Ibig sabihin lamang nito
27:24.0
May santo talagang Lola Sisa na San Anton
27:27.9
Na siyang sobrang lakas ng visa
27:30.1
Hanggang sa sumabat itong sitirdante
27:34.5
Tama umano si Tatay Mulo
27:37.0
May santong maliit umano si Lola Sisa nun
27:40.5
Nakabalot umano ito sa pulang tela
27:43.6
Na lagi namang daladala ng matanda
27:45.5
Ipagpalagay na lamang natin sir Seth
27:49.9
Iba ang Lola ko kumpara sa mga mambabarang
27:53.3
Pero ganun pa rin naman yung konsepto diba
27:56.5
Bukod pa dyan ay hindi ako nagulat
28:00.0
Ang ikinagulat ko lang talaga ay
28:03.7
Yung hindi maalis-alis sa isip ko
28:06.3
Ay nalamang ampun lang ako
28:09.1
Sobra akong nasaktan nun
28:12.1
Parabang lutang ako sa droga
28:15.4
Pero gusto kong malaman kung ampun ba ako
28:18.2
Eh wala na rin akong karapatan
28:20.9
Bagay na masasabi kong ito ang nararanasan ko kay kuya
28:25.3
Nagalit ako sa kanya pero
28:28.8
Hindi ko din siya masisisi
28:34.9
Dumating si Lola Sisa
28:37.2
Hindi ko alam kung saan ito galing
28:40.3
Bigla na lamang itong lumitaw
28:45.6
Tumiretsyo ito kagad sa...
28:48.2
Lakin at ako naman ay nagmano
28:49.8
Hinalikan ako sa noo at kinamusta
28:56.6
Huwag ko na lamang daw pansinin ang kapatid ko
28:59.8
Kung gusto ko daw ay pwede naman sa kanila ako tumira
29:03.6
Parabang alam niyang kanina pa kami naroon
29:08.3
Hindi man lang kasi ito nagtaka kung bakit kami napabisita
29:14.6
Pinapasok pa kami ng bahay
29:18.2
Si tatay mulo noon ay kitang-kita ko sa mukha niya na
29:22.3
Parang biglang natakot
29:25.0
Yung bang ayaw matitigan ng Lola sa mata
29:28.1
Napakalikot din ng mga daliri nito na
29:31.7
Parang hindi mapakali
29:33.7
Pumasok kami doon sa loob
29:37.7
Pagkaupo na pagkaupo ko sa gilid ng hagdan
29:41.5
Nagwi ka si Lola nang
29:49.8
Hindi ko gusto ang mga taong katulad niya
29:53.2
Nababagay lang na patahimikin siya apo
29:56.6
Masakit man sa akin pero siya na din ang nag-udyok para sa bagay na ikakapahamak niya
30:05.4
Kumpirmadong si Lola
30:07.9
Hindi ako kaagad nakapag-salita noon
30:11.5
Si tatay mulo at tiyo Dante ay nasa labas
30:16.6
Hanggang sa inilabas ni Lola
30:18.2
Nasisa ang kanyang pulang panyo na
30:20.0
Nakabalot sa kung ano
30:22.2
Inabot niya to sa akin
30:25.4
At sa maniwala man kayo sa hindi
30:28.3
Parang nakahawak ako sa yelo
30:31.9
Sa sobrang labig noon
30:34.2
Binuklat ko ang panyo at doon ay nakita ko ang maliit na ribulto
30:39.9
Nasing laki lamang ng dalawang daliri
30:45.6
Ito daw ay ang kanyang sanay-sanay niya
30:47.7
Ang kanyang sananton
30:48.7
Doon nagdugma lahat
30:53.0
Mula sa mga kataga at pagtawas ni tatay mulo
30:56.7
Sa mga kwento ni tiyo Dante
31:02.3
Totoo ang sananton
31:04.8
Mabilis kong isinaoli yun kasi nga nakaramdam ako ng pangingilabot
31:13.2
Katulad na katulad daw ng ugali ng kapatid ko
31:16.9
Ang ugali ni Lola
31:17.7
Ang pagpapasakit ni Lolo Gadoy
31:20.4
Mapangalipusta at masakit magbitaw ng mga salita
31:24.4
Kaya hindi nakaligtas si Lolo Gadoy sa mga taong pinaparusahan
31:29.6
At ang nagparusa doon
31:32.6
Walang iba kundi siya
31:35.9
Parang mabaliw-baliw na ako noon sa kakaisip sa kung anong nangyari
31:40.8
Maging si Lolo pala ay tinamaan ng maridiksyon
31:45.7
Kaya pala parang wala ito
31:47.7
Sa saktong pag-iisip
31:49.0
Hindi naman kasi ganun katanda ang mga abuelo ko eh
31:53.4
Lalo na si Lolo para tamaan kagad ang pagiging angu-angu-uulyanin
31:58.1
Nasa sesenta pa lamang ata may it sila
32:02.4
Katunayan kung titignan
32:04.7
Mas matanda pa si tatay mulo
32:11.7
Galit ako kay kuya
32:14.0
Parang kinamunguian ko na din siya pero
32:17.7
Naroon pa rin ang respeto ko sa kanya na
32:20.7
Dati pang naging payo ng mga magulang namin
32:23.6
Hindi ko man siya kapatid pero
32:29.0
Nasaktan ako sa pangbubunyag ni Tio Dante
32:32.1
Kaya naman nakiusap ako kay Lola na kung po pwede
32:36.1
Pagalingin si kuya
32:41.6
Napakabait kumano sa kabila ng mga ginawa sa akin ni kuya noon
32:48.4
Kung mapapatawad ko pa ang kuya Fidel
32:51.6
Sinabi ko na anumang magagawa ko eh
32:56.5
Kung hindi ang patawarin na lamang ito at bigyan ang pagkakataon
33:05.7
Sa akin daw manggagaling ang gamot
33:08.9
Kaya niya umano'y pinahawak sa akin ang San Anton
33:13.6
Para ilipat sa akin ang pagputol ng sumpaneng
33:17.7
Sa oras na makaharap ko si kuya
33:21.7
Sasabihin ko lang sa kanya ang mga salobin ko
33:25.7
Maging ang katotohanan sa pagkatao ko
33:28.5
Ipapaintindi ang lahat at kasunod doon
33:32.3
Ang patawarin ng kuya
33:34.1
Doon umano ay kusang mawawala ang visa ng malediksyon
33:41.9
Ang laman ng isip niya noon
33:44.6
Nang makabitaw ng kataga ay ako umano
33:47.7
Para sa akin ang pagpaparusa na iyon
33:50.5
Kaya ako lamang din ang may kakayanang makatanggal nito
33:54.5
Sa pagpapatuloy ng pagsasalita ni Lola
33:59.7
Kung sino pa umano ang hindi nila kamaganak
34:03.3
Ay ito pa ang may pusong mabuti
34:05.7
Ganon kalalim ang mga litanya niya
34:10.0
Pero naiintindihan ko ito
34:13.2
Sobrang nakakamangha
34:15.2
Pwede palang mangyari yun
34:17.7
Sa nalaman ko kasi sa kasalukuyan
34:23.2
Sobrang lakas pala talaga nitong San Anton
34:26.1
Pwedeng gamitin sa kaliwa at kanan
34:29.5
Dahil parusa lang naman daw ang dala nito
34:32.2
Kung ang katangian ng isang tao
34:35.2
Ay magaling sa larangan ng orasyon
34:37.0
Mas magiging makamandago man na yun
34:40.0
Lalo na kapag sasabay ang visa ng San Anton na ito
34:45.4
Wala na umanong pagpako
34:49.0
Wala nang palipadhangin
34:51.5
Simpleng malediksyon lamang
34:54.5
Iyari kagad ang taong tinatamaan ito
34:58.1
Pero madalas ay doon talaga ito kumakapit sa mga taong may kasalanan
35:04.3
Dahil ang San Anton
35:06.4
Hindi tatalab sa inosente
35:09.2
Halimbawa na lamang dyan ang malediksyon
35:13.0
Nang isang tao na hindi naman kilala
35:18.5
Pero kapag ang isang tao ay may pagkakamali
35:22.0
Sa mata ng Panginoon
35:23.8
Baha ba ba umanong poder sa katawan nito
35:27.2
Na siyang pabor para tamaan naman ang malediksyon
35:32.4
May nakabangga ka sa daanan
35:34.7
Tapos kapwa kayo may kasalanan sa isa't isa
35:37.7
Pero yung nakabangga mo inaaway ka
35:41.0
Kahit anong hingi mo ng pasensya
35:44.1
Inaaway ka pa rin
35:45.8
Pero yung nakabangga mo inaaway ka pa rin
35:45.9
Kahit anong hingi mo ng pasensya
35:46.0
Inaaway ka pa rin
35:46.0
Kahit anong hingi mo ng pasensya
35:46.1
Inaaway ka pa rin
35:46.1
Kahit anong hingi mo ng pasensya
35:47.1
Kapag ikaw ay nagtataglay ng San Anton
35:49.5
At nagbigkas ka ng malediksyon
35:52.5
Ay tataob ang taong yun ora mismo
35:55.8
Lalo na kapag ang binitawang kataga ay pangpatay na
36:00.5
Halimbawa na dyan ang
36:06.9
Kung hindi madidiskrasya ang tao
36:09.5
Babangunguti naman oh
36:12.2
Kaya nga Sir Seth
36:17.1
Ulam o barang ang nakakatakot
36:19.1
Mas nakakatakot pa
36:21.8
Itong malediksyon na ito
36:24.7
Pero para lamang ito sa mga taong may angking lakas mula sa San Anton
36:29.6
Kung binabalak nyo namang magkaroon nito
36:33.1
Huwag nyo nang ituloy
36:35.5
Dahil maging kayo o hindi membro ng pamilya
36:40.1
Ay hindi maiiwasang uminit ng ulo, diba?
36:44.6
Bapano na lang kung nadulas ang dila mo
36:47.4
Nasa huli ang pagsisisi
36:49.1
Niyakap ako ni Lola
36:52.9
Sabi niya sa akin kapag may problema daw ako
36:56.3
Ay lumapit lamang ako sa kanya
36:58.3
Tutulungan niya umano akong maresolba ito
37:03.1
Napapailing na lamang ako noon
37:06.1
Aminado akong pinoprotectan ako ni Lola
37:09.7
Siguro kapag may isinumbong akong tao
37:13.5
Lagot talaga sa kanya
37:16.4
Nagpalipas muna kami ng umaga noon
37:20.8
Yung mga driver ay binalikan ni Tio Dante
37:24.0
Baka kasi bagot na bagot sa kakantay
37:27.2
Gusto kong pati yung mga driver noon ay magpalipas ng umaga
37:32.2
Sabi ko ako nang bahala sa pera
37:35.3
Gawa ng mahirap talagang sasakyan doon
37:39.1
Kaya nais kong makasiguro para kaagad ay makaalis kami kung nanaisin
37:46.4
Kinausap ni Tatay Mulo si Lola Cisanon
37:48.8
At nakikita ko ang respeto at takot ng Tatay
37:51.4
Masinsina nito at tingin ko ay
37:54.9
Nagpapaturo ng kaalaman itong si Tatay Mulo
37:57.6
Naririnig ko kasi kahit papanang pag-uusap
38:01.8
May iba doon na hindi ko naiintindihan pero
38:05.2
Habang nagsasalita si Lola
38:07.7
Kumukumpas ang kamay nito na halatang
38:10.9
Nagdidikta talaga ng pagturo
38:15.0
Pero hindi na rin ako nakikita
38:17.0
Iniisip ko na lamang ang mga dapat sabihin kay Kuya Fidel
38:20.9
Ilalabas ko ang salubin ko
38:24.2
Tapos ang mga huling salita ang pagpapatawad sa kanya
38:28.1
Kinakabahan ako na baka hindi umubra pero
38:32.6
Nagtitiwala naman ako kay Lola
38:40.1
Nagpaalam na ako kay Lola pero
38:42.7
Nagulat ako nang sabihin niyang sasama siya
38:46.4
Sisiguraduhin niya lang na uubra ang pagbasag ng malediksyon
38:50.8
Kasi ayaw niyang magpabalik-balik ako lalo pat malayo talagang lugar
38:56.0
Napabuntong hininga ako noon at nakaramdam ng saya
39:02.0
Kaya naman ang dalawang habal na ikarga kaming lahat
39:06.4
Tutal si Tiyodante
39:08.1
Doon lang naman ito sa may sentro
39:10.6
Ay nga ang nangyari
39:14.5
Naisama namin si Lola
39:15.8
Si tatay mulo noon ay tila ba naging malapit sila ni Lola
39:19.8
Hanggang sa nakarating kami sa palunpon
39:24.1
Bumungad kagad si Mang Isidro
39:27.1
Para bang nagulat pa ito
39:30.5
Sinabi niyang si Kuya Fidel daw ay nakakapagsalita na
39:34.7
Pero paungul pa rin yun
39:37.1
Pero kahit papano ay may naiintindihan na ito
39:43.2
Hapon na yun at nakita ko si Kuya na nasa terasa
39:45.8
Naka wheelchair at nakatingin sa ibang direksyon
39:50.4
Nang ibaling ni Mang Isidro ang wheelchair ay nakita kong nanlaki ang mga mata ni Kuya
39:57.7
Bagya pa itong napapitlag
40:00.7
Nakatitig ito kay Lola Sisa
40:04.0
Takot na takot ito
40:06.9
Naririnig ko pa ang pagsasalita nito
40:10.1
Na ano daw ang ginagawa ng Lola doon
40:14.1
Bakit daw bumisita?
40:15.8
At sino ang nagimbita?
40:20.3
Hindi siya inimbita Kuya
40:22.0
Naparito siya para ayusin yung kalagayan mo
40:28.1
Maging yung pagugali mong kahit aso hindi kakain
40:34.7
Tiniretsyo ko na talaga yun
40:37.5
Sinabi ko ang lahat ng saluobin ko
40:40.3
Nanatuklasan ko na kung bakit ayaw niya sa akin noon paman
40:45.8
Dahil ampun lamang ako
40:48.6
Mabigat ang pagkakabigkas ko noon Sir Seth
40:52.3
Sa harap mismo ng kanyang muka
40:56.2
Hindi siya umiimik
40:58.2
Lumuluha lamang ang kanyang mga mata
41:03.6
Para matahimik ang kaluluwa niya ay aalis ako noon
41:07.5
Hindi na ako magpapakita sa kanya pero
41:13.5
Dahil sa napakasama niyang ugali
41:17.9
At kasalanan niya lahat-lahat
41:21.3
Ilang saglit lang ay tila ba gusto niyang iangat ang kanyang kamay
41:26.9
Tapos pautal-utal itong nagsalita
41:30.1
Humingi ito ng kapatawaran
41:33.7
Masama o mano ang loob niya
41:36.8
Gawa ng galit ang mga magulang namin sa kanya
41:41.0
Nararamdaman din umano niya
41:44.2
At kailangan niya
41:44.3
Na mas pinapahalagan ako kesa sa kanya
41:47.5
Sa madaling salita ay naiingit si kuya
41:51.7
Paulit-ulit itong humihingi ng tawad noon
41:59.6
Hindi ko napigilan ang sarili
42:02.2
Gusto ko sanang iparamdam sa kanya na matigas ako pero
42:14.3
Siguro dahil lang sa kitid ng utak mo yan
42:18.1
Masyado mo akong binabantayan
42:20.5
Bakit hindi mo nalang bantayan yung sarili mo?
42:24.7
Alam mo bang sobrang sakit sa akin nang malamang ampun ako pero
42:29.2
Mahal kita, alam mo ba yun?
42:32.8
Kahit hindi mo ako kapatid at kahit nalaman ko ang totoo
42:35.2
Yun pa rin ako kuya
42:37.6
Walang nagbago doon
42:39.7
Pinapatawad na kita
42:42.4
At kailangan niya ako sa kanya
42:42.6
Niyakap ko siya pagkatapos noon
42:46.4
At sa maniwala man kayo o sa hindi
42:50.3
Naglabasan ang napakaraming insekto sa katawan niya
42:55.3
Habang yakap-yakap ko siya noon
43:03.5
Mang Isidro at ang asawa niya
43:08.2
Samantalang si kuya noon
43:12.6
Habang nagulat at pinagtatanggal yung mga insekto sa katawan niya
43:16.3
Doon na ako nagulat
43:19.7
Nakakagalaw na si kuya
43:24.5
Nakatayo at tumatalon-talon pa
43:27.7
Dahil sa takot doon sa mga insekto na yun
43:31.1
Hindi niya namamalayan na nakakagalaw na siya
43:35.5
Galit na galit pa yun
43:38.3
Nagmumura sa sarili
43:42.6
Hanggang sa ilang saglit lang ay nawala na mga sapat na yun
43:45.8
Na para bang alikabok na sumabog na lamang sa hangin
43:58.7
Nanggagaling ang mga sapat o insekto na yun sa katawan niya
44:03.2
Sumabat si Lola Sisa at ang sabi nito
44:06.9
Siya ang naglagay noon
44:10.3
Bilang parusa ito sa napakapagalaw
44:12.6
Ang pangit na ugali ni kuya
44:13.7
Hindi nakapagsalita si kuya hanggang sa
44:18.3
Bigla na lang siyang nagtaka
44:20.5
Tapos tumitig sa aming lahat
44:24.2
Nakakagalaw na ako
44:26.9
Nakakapagsalita na ako
44:32.0
Gumaling ako Rulan
44:37.1
Hindi magkamayaw sa tuwa noon si kuya
44:39.1
Nalidali ko namang inawat at dinala sa loob ng bahay
44:42.6
At doon ko ipinaliwanag sa kanyang lahat
44:46.6
Halos hindi siya makapaniwala noon pero
44:49.9
Pinatotohanan nito ni Lola
44:52.4
Dagdag pa nga ni Lola
44:55.1
Kung gusto ba umano ni kuya na ibalik yun ay pwede namang mangyari kaagad
45:01.0
Ang pagpapatawad ko lamang daw noon ang gamot sa sakit niya
45:07.3
Nangyari ito nang murahin mo si Lola
45:09.9
Hindi mo siya kilala
45:13.6
Tumangulang si kuya noon
45:18.8
Nangako ito na magpapakabait na
45:23.6
Ang sabi ko naman ay hindi lang para sa akin kung di para na rin sa iba
45:27.2
At para sa sarili niya
45:29.3
Lumipas ang isang araw, linggo, buwan na taon
45:35.0
Higit pa kami sa magkapatid ni kuya
45:38.0
Barkada ko siya, kainuman, kabiruan
45:41.2
At higit sa lahat ay sandalan sa mga problema
45:44.6
Oo at nalaman ko ang tunay kong pagkatao pero
45:49.8
Yung akala kong magbabago ang lahat
45:54.4
Baggos ay mas nararamdaman ko na ang totoong pamilya
45:59.9
Tuwang tuwa si Lola
46:02.0
Napapabisita na palagi sa amin yun
46:07.1
Kaya iniiwasan niyang bumaba at kumala dahil baka umano
46:11.2
Makabitaw siya ng mga malediksyon
46:13.7
Pero nang ibigay niya ito sa akin ay
46:17.1
Parabang nakaramdam din siya ng pagkalaya
46:20.4
Tama kayo nang narinig
46:24.1
Nasa akin ang San Anton
46:26.8
Pero niminsan ay hindi ko ito dinala
46:32.5
Pinagkatiwala ito ni Lola
46:38.2
Sa dami ng kamag-anak niya
46:41.2
Ako ang pinili niya at hindi ang mga kadugo nito
46:47.9
May nakikita siya sa akin na wala sa iba
46:53.2
Mauudyokan lamang ang liyasiyan ng pagiging
46:57.1
Malakas sa malediksyon
47:11.2
Pagkakataon siya ng mga malediksyon
47:13.9
Pagkakataon siya ng mga malediksyon
47:15.7
Pagkakataon siya ng mga malediksyon
