01:13.6
So particularly siya ay sa Talim Island, binangon ng Rizal.
01:18.2
So yung investment po ng mga kasama nating OFWs,
01:22.0
dito po yung mismo situation ng company.
01:26.1
So paano ba ito nangyari?
01:28.1
Kasi sa mga kasama po nating OFWs sa ibang bansa, marami po talagang pumupunta para mag-engage sa mga ibat-ibang investment.
01:40.7
So ito po, they promoted the company.
01:44.4
Ang nangyayari is a profit sharing po siya.
01:47.5
60% goes to the investor.
01:50.6
And 40% goes to...
01:55.4
Ano, kakagasin pa po yung mga gastos after.
01:59.2
So, ganito po yung mga invitations nila habang nag-harvest ng tilapia, live via Skype.
02:07.7
So para makikita nyo.
02:09.3
Kung sakaling naman nasa ibang bansa kayo, kasi syempre challenge po yun sa mga OFWs, hindi nila nakikita.
02:16.4
So, makikilala nyo rin yung mga wholesale buyers.
02:20.6
So makikita nyo sila.
02:21.9
Baya photos na ipapadala nila, tsaka mga Skype, Skype videos.
02:28.2
And also, pwede rin naman kayong magpapunta doon ng representative nyo.
02:32.5
At ang chika pa nga dito, kasi island siya, sa gitna siya, diba?
02:36.5
Libring boat tour, libring lunch, yung mismo yung harvest nyo.
02:41.4
So talaga naman, medyo may hype and excitement sa mga kapwa nating OFW.
02:48.4
So, yung mga sinabi nilang ito, Annalyn, ay...
02:51.7
Nagkatotoo ba yung mga Skype calls na yan, and pictures, mga ganyan?
02:57.5
Yung sa part ng mga kaibigan natin na nag-invest sa Singapore,
03:02.7
nagkaroon naman po doon sa unang harvest nila, which is yung harvest takes 5 to 6 months on the average.
03:09.3
10,000 fingerlings po yun ng tilapia on a cage na 30 square meter yung laki.
03:16.1
So, medyo nagkaroon lang ng signal, syempre, internet connection issue.
03:21.7
So, may mga actual photos naman na pinadala ng mga harvest ng tilapia na kumpa doon sa cage nila.
03:30.0
Pero kailan nagsimula? Kailan ito pala? Kailan itong project na ito?
03:34.9
Ang actual project na ito, started March to May of 2016.
03:42.7
Pero ngayon, meron pa rin mga ganitong projects, ibang company.
03:47.2
I think yung iba is may under na sa government.
03:51.7
Pero ito po, ito pong ina-case study natin na ito, is a private company.
03:57.3
So, ano yung mga warning signs natin dyan na nakita?
04:01.1
Okay. So, ang nangyari po is actually after magkapirmahan, magkabayaran ng investment,
04:08.3
so yung isang cage po is 50,000 minimum.
04:12.2
So, then 10,000 fingerlings nga po yung nandun.
04:16.4
So, doon pa lang sa una, meron na tayong delay doon sa construction.
04:21.7
Nang cage. Kasi, kiyempre, para yun sa'yo, nakapangalan sa'yo.
04:27.5
Then, wala, parang kailangan mong laging humingi ng progress report.
04:32.8
Parang kailangan mong kulitin.
04:34.8
Saan na ba yung cage po? Naitayo na ba? Naihagis na ba yung mga fingerlings?
04:39.8
So, yun yung unang-unang warning sign na naranasan ng ating mga kapwa OFW.
04:47.3
Pero, nagkaroon naman po ng harvest.
04:49.7
Ayun nga, may mga pictures na pinadala.
04:51.7
So, yun lang, after the initial harvest, yung payout hindi na-realize.
05:01.6
Oo. So, ang sabi nila, kasi nagbibenta sila sa wholesale buyers,
05:08.8
hindi pa na-bayad sa kanila.
05:10.9
Kung baga, nakuha na yung produkto, pero hindi pa na-ibabayad sa kanila ng mga namakyaw.
05:16.8
So, ito po, yung nakikita nyo yung photo on the left,
05:20.5
this is the actual harvest.
05:22.9
So, makikita nyo yung mga kilo ng mga tinimbang nila.
05:26.5
And, 27 pesos per kilo yung bentahan dito.
05:32.4
So, ito po, 26,000 supposed to be yung madedeposit sa account ng nag-invest.
05:42.1
For one cage lang yun, ha?
05:43.9
For one cage lang?
05:45.5
Oo po, for one cage.
05:50.5
So, ito na po yung reporting nila. Yes, ako.
05:58.6
And then, supposed to be, after five to six months, magkakaroon ulit ng another harvest.
06:05.3
Kaya lang, dito na nagsimula yung medyo follow-up ng follow-up,
06:09.9
wala na talagang sumunod na harvest.
06:12.0
And then, after three or four months, so exactly one year after the construction,
06:20.5
nandito na po yung mga tinimbang nila.
06:21.5
So, ito po, 27,000 supposed to be yung madedeposit sa account ng nag-invest.
06:22.5
So, ito po, 27,000 supposed to be yung medyo follow-up, wala na talagang sumunod na rin.
06:22.5
Nag-declare na po sila ng bankraps.
06:24.9
Right. So, pero itong ano, paano nalaman ng mga OFWs ito?
06:31.2
At bakit nag-join yung mga OFWs?
06:34.4
So, yung mga OFWs po kasi natin sa,
06:39.6
during this time, Singapore and Dubai po yung alam natin na talagang may mga involved investors dito.
06:45.6
So, may mga grupo po na pumupunta doon to promote yung mga ganitong,
06:50.5
investment scheme.
06:52.3
So, siyempre tayong mga OFW, meron tayong, ano eh, parang,
06:57.0
meagerness to mapalaki yung ating pera na,
07:02.5
mas makakatulong naman.
07:03.8
And then, ang promotion pad po natin dito is makakatulong kasi sa community.
07:09.1
Ito daw, aquaculture na ito.
07:11.8
And then, back up din siya ng mga ibang group na sinasalihan ng mga OFWs natin
07:18.1
to learn mga angshika.
07:20.5
So, promote financial literacy.
07:25.2
So, yun ano, parang marami kasi sa mga OFWs nga ay sabik na sabik na mag-invest,
07:31.6
maraming pera, ganyan.
07:33.1
At yun din, gustong lumaki yung pera, gustong tumulong.
07:36.4
At yun nga, naging masama yung experience.
07:41.3
So, hindi po dapat talaga tayo nagpapadala sa mga excitement na ganyan.
07:46.2
Actually, alam mo, Annalyn, kapag yung mga ganyan ng mga investment-investment
07:49.5
at nai-excite yung mga tao, ako ay kinakabahan.
07:53.4
Ganyan talaga yung nararamdaman ko.
07:56.9
So, dito sa case study natin, so, nagkaroon nga ng tinatawag na syndicated estafa.
08:04.1
So, sino yung mga nag-complain?
08:07.4
So, after po kasi noon, nung nag-declare na sila ng bankruptcy,
08:11.7
nabalitaan na lang ng mga OFWs, mga after few months, na nagkaroon na sila ng kaso.
08:19.5
For syndicated estafa.
08:20.9
And in fact, nakulong na sila.
08:23.5
Dalawa yung mga interpreters na nakulong.
08:26.4
Pero meron pang ibang atlarange.
08:29.3
So, nakulong talaga.
08:30.6
So, ibig sabihin may panlilin lang talagang naganap, ano?
08:35.3
So, ano yung mga pinapakita nilang mga harvest-harvest?
08:40.1
The problem is, kasi po ito, nalaman na lang din talaga namin yung buong problema
08:45.7
after nagkaroon na ng syndicated estafa case.
08:49.5
Kasi talagang all over the news.
08:52.1
So, aside from OFWs, meron pong mga nandito sa Pilipinas,
08:56.3
mga policemen, lawyers, ganyan, nakasama.
09:01.1
Ang nangyayari po pala is after they declare bankruptcy into one company,
09:06.4
magpaparegister sila ng isa pa.
09:10.3
Meron silang mga agribusiness.
09:13.0
Meron pa daw contracting and hauling na government yung kumukontrata sa gobyerno.
09:19.5
Kaya siguro may mga police at may mga lawyers na involved, na investors.
09:25.4
So, series of different business jumping from one business to another.
09:31.4
So, doon na po nagkaroon ng syndicated estafa.
09:35.6
So, nung nakausap po itong mga OFWs na ito, ano yung mga lessons learned in this kind of investment?
09:42.4
Okay. So, ang ano po talaga is, una, i-check natin yung track record.
09:47.6
So, pag binabalik.
09:49.4
Kan yung presentation nung company na ito, 3 years lang po pa na talaga yung operation nila.
09:55.9
And, syempre, masyadong highly lucrative eh.
09:59.5
Ang taas nung yield nung inooffer nila.
10:02.4
Hindi kayang i-duplicate yung gano'n.
10:05.3
Gaano kalaki yung binibigay na return?
10:13.2
So, di ba yung unang harvest?
10:16.8
Actually, yung based dun sa unang harvest,
10:19.5
1 year ROI ka na.
10:21.6
Tapos, 8 year yung cost.
10:25.7
Opo kasi 26,000 na yun eh.
10:27.3
Eh, 2 harvest ka.
10:29.1
So, ito yung 1 to 1.5 years.
10:33.1
So, alam mo nun, marami kasing nagsasabi na,
10:35.3
ah, okay lang yan, risk taker naman ako.
10:38.4
O yan, yung mga risk takers mo.
10:40.3
Eh, di nawala yung mga pera nila.
10:43.3
So, yung gratis, pinatawag pa namin ito na, ano ba ito?
10:49.4
Ito yung tuition fee. Kasi parang learning daw.
10:52.4
Pero, naku, tigilan na natin yan.
10:54.4
We really need to learn and align the investment with the purpose kung bakit ba tayo nag-i-invest.
11:03.6
So, isa pa nga sa mga nakita namin.
11:05.6
So, yung skills, mas match the business venture.
11:08.6
Kasi yung mga nag-aquaculture pala na ito, may mga nurse pala, yung pinaka may-ari.
11:13.6
So, nursing talaga yung background niya.
11:17.6
So, doon pa lang parang may mismatch.
11:20.6
Then, ayun nga, ang bilis ng ROI.
11:22.6
Kaya nang-ainkanya din talaga yung mga investors.
11:25.6
And, ayun nga yung pinaka-importante for me is the investment should match your purpose.
11:31.6
Kasi marami po ditong nag-invest is for retirement.
11:35.6
So, isa nga 8 years eh.
11:41.6
Pero, ano rin ang tanong ko lang ay, ano to?
11:46.6
So, yung sabi niyo kasi yung company ay 3 years na in existence.
11:51.6
Meron bang nakausap yung mga OFWs na ito na nagsabi na nag-invest kami dito at saka nakakatanggap kami?
12:01.6
This is the first investment.
12:04.6
Yung sa Singapore po, yun yung unang nag-offer sila ng investment.
12:09.6
So, 3 years na silang operating sa own company corporation lang muna nila.
12:15.6
Then, nung nilabas nila, investment scheme, that was after the 3rd year of their operation.
12:22.6
Pero, sadly, hindi nga na-replicate yung performance nila before.
12:28.6
Correct. Tapos, usually, ang mga narinig ko pa dyan ay, naku, uy, okay lang to kasi 25,000 lang naman o 50,000 lang naman ang ilalagay mo.
12:37.6
Hindi mo naman nilagay lahat, kumbaga.
12:41.6
At kung mawala man siya ay okay lang. Diba? May mga ganung mga linyahan pa dyan.
12:46.6
Yes. Parang invest money that you can lose. Sabi nilang ganyan.
12:51.6
At nanuloko ka talaga ako dyan, Adeline. Diba? Parang ako ha, malaki naman ang kinikita ko pero hindi ko talaga kaya sabihin yun na invest money that you can afford to lose.
13:02.6
Pero ba talaga tayong maa-afford to lose na money?
13:05.6
Kaya nga, especially kung hard-earned monies ng mga OFWs natin. Diba? Tapos…
13:12.6
Very, very wrong talaga na perception. Kaya lang, yun lang.
13:16.6
At saka, sir Vince, hindi lang naman in isang cage ang in-invest ng mga tao dito. Yung iba, 500,000 one go.
13:26.6
Oh my God. Ayun. Anyway, so ayan po ha. Yung ating mga, i-summarize lang natin yung mga lessons learned dito ha ng investment na to on tilapia aquaculture.
13:37.6
Kailangan may track record assessment.
13:39.6
Kailangan titignan natin may skills and matching yan doon sa business venture.
13:44.6
Be very, very doubtful about high returns.
13:47.6
Ako nga diba kapag investor ang gusto ko na rate ang sweet spot ko ay 7%.
13:54.6
Kapag ito ay tumaas na naging 12%, ganyan medyo magtanong ka na kasi mataas na yun masyado ha.
14:02.6
And then, avoid natin yung magiging madadala sa mga eosyon na nahahype. Diba? Parang…
14:08.6
Nasimulan ng isa. Uy, dahil naglagay si ganito, maglalagay na nga rin ako.
14:13.6
Ayan, sama-sama kayo. Nadamay-damay. Diba? Iwasan natin yung mga ganong mindset.
14:18.6
Tapos talaga, ang titignan natin, ito yung purpose ng pag-iinvest ko. Tama ba nasa ganito kaumpisa na investment ko ilalagay na wala pa kami yung unang mag-iinvest?
14:32.6
Walang track record kung ano man yung experience ng ibang investors. Okay?
14:38.6
So kung pang-retirement mo ito, that is not money that you can afford to lose. Diba, Annalyn?
14:46.6
Ayan. Sige. So maraming maraming salamat, Annalyn. At syempre…
14:50.6
Sige. Salamat, Sir Vince.
14:52.6
Ang ating tagline, ang pagyaman na pag-aaralan at…
14:57.6
At na pagtutulungan.
