Warning Signs ng Colon Cancer at Paano Makaka-Iwas Dito. - By Doc Willie Ong
00:51.2
Sa Pilipinas, ito yung mga top cancers natin.
00:56.9
Mataas ang colon cancer, 11%.
01:00.7
Sa lahat ng cancer, 11% colon cancer.
01:06.0
Halos kapareho siya sa lung cancer.
01:09.1
Malakas lang talagang manigarilyo dito sa Pilipinas.
01:12.4
Kaya lung cancer, 12%.
01:14.7
Breast cancer, mas marami pa sa babae, 17%.
01:18.9
Pero, number 3 ang colon cancer.
01:24.4
Pataas ng pataas.
01:25.8
Pataas sa kabataan.
01:27.0
Ayan, ito yung colon.
01:29.2
Colon, malaking bituka.
01:32.1
Nagkakaroon muna ng polyp.
01:34.7
Polyp, parang mga laman-laman lang na umuusli.
01:38.1
Mamaya magiging cancer.
01:44.3
Lahat sinisisi ng mga experts fast food.
01:47.8
Kasi dati nga, noong lumang panahon, talagang puro luto.
01:53.5
E ngayon, puro na lang.
01:55.4
Naprito, mabilisan, mamantika.
01:59.3
Kaya marami nagkakasakit.
02:01.8
Kaning puti, tinapay na puti.
02:04.6
Hindi ko sinasabi masama, pag-isahan, dalawahan.
02:07.7
Pero yung everyday na lang.
02:10.3
Naging ganun na yung pagkain.
02:13.7
Kulang sa exercise, sigarilyo, alak, nakakataas din ng risk.
02:19.2
Ano yung mga senyales, lalo na early signs,
02:22.6
maagang senyales ng colon cancer.
02:25.4
Actually, kung talagang maagang maaga pa, minsan walang senyales.
02:31.0
Kailangan mo talaga ipacheck.
02:33.0
Kailangan magpa-colonoscopy para macheck kung may colon cancer o hindi.
02:38.3
Pero minsan, nagkakaroon din ng early signs.
02:41.7
Unang-una, siyempre, pag may bukol dito sa loob ng colon,
02:46.6
pwede maggulo yung pagdumi mo.
02:50.2
Minsan, pwedeng masugat yan, pwedeng magdugo.
02:54.5
Kung may bleeding sa dumi, pwede natin isipin, almoranas lang yan.
03:01.3
Marami naman may almoranas.
03:03.3
Pero may small chance, pwedeng colon cancer.
03:07.3
Pag nagbabago ang pagdumi, mas nagtitibi, constipated.
03:13.3
Minsan, diarrhea.
03:15.3
Malambot ang dumi, matigas ang dumi, pabago-bago.
03:19.3
Pwede naman wala lang, nagtatay lang, na-stress lang.
03:22.3
Pero hindi mo maalis.
03:24.3
Lalo na pag edad 50 pa taas, ngayon nga, tulad nga sinabi ko, kahit 40 pa taas,
03:30.1
ingat tayo. Lalo na kung meron kayong risk factors mamaya.
03:34.1
Kung mahilig kayo sa mga pagkaing mga bawal, ituturo natin.
03:39.1
Plus, kung may lahi kayo ng cancer.
03:42.1
Kung may lahi kayo ng colon cancer sa pamilya o lahi ng cancer, mas mataas din ang risk.
03:48.1
Ito, medyo late sign na ito.
03:51.1
Lumiliit ang dumi.
03:53.1
Ang dumi, diba dapat malaki?
03:55.1
Malaki ang dumi, parang hotdog siya.
03:57.1
Pag ganito nakanipis ang dumi, o parang pencil na.
04:01.1
Pag lumalabas ang dumi, ganito nakaliit.
04:03.1
Ibig sabihin, baradong-barado na yung colon cancer.
04:07.1
Malaki na masyado yung colon cancer.
04:09.1
Kaya paglabas niya, parang nai-strain na siya, maliit na lang.
04:13.1
Sumasakit ang tiyan, minsan meron ganon.
04:17.1
Nanghihina, pwede rin.
04:19.1
Namamayat, minsan yung iba hindi namamayat eh.
04:23.1
Anemic, minsan may anemic, minsan hindi.
04:26.1
Pero usually, may mararamdaman sa tiyan.
04:29.1
Parang puno lagi o may problema.
04:33.1
At kung may risk factors nga.
04:35.1
Tulad na sinabi ko yung mga sigarilyo and unhealthy foods.
04:39.1
Ano ang mga risk factors?
04:43.1
Age more than 50 years old.
04:45.1
Yan, sinabi ko sa inyo.
04:47.1
May lahi kayo ng colon cancer at ibang cancer.
04:51.1
Ito, matataba at puro fast food ang kinakain.
04:56.1
High fat diet, bacon, hotdog, fried chicken, steak, alak.
05:02.1
Ano ito, matatamis.
05:04.1
Colorectal cancer.
05:06.1
Laging nakaupo, very stress sa trabaho.
05:09.1
Malakas manigarilyo at umiinom ng alak.
05:14.1
Puro ganito, red meat, smoking.
05:19.1
Ito ang risk factors.
05:20.1
Napatunayan po ito.
05:21.1
Talagang higher risk.
05:23.1
Hindi sinasabi pag ginawa mo ito, 100%.
05:26.1
Pero mas malaki yung chance.
05:28.1
Kasi nga po, yung mga cellular natin sa katawan.
05:31.1
Meron nga nagsasabi, lahat tayo may cancer cells.
05:35.1
Actually, possible naman lahat tayo may cancer cells.
05:38.1
Pero itong mga cancer cells natin, tulog.
05:44.1
Cells naman natin siya, tulog siya.
05:48.1
pag na-trigger ang mga cellular natin,
05:52.1
hindi natin alam anong nagtitrigger.
05:54.1
Ibig sabihin, pag ginising mo itong mga cancer cells,
05:57.1
yun ang problema.
05:59.1
Magwawala itong cancer cells,
06:01.1
kakalat, dadami, iikot sa utak, sa buto,
06:05.1
hanggang mawala yung pasyente.
06:08.1
Paano siya matitrigger itong mga cancer cells?
06:11.1
Pag nagsigarilyo ka, matitrigger siya.
06:14.1
Pag kumain ka ng puro maalat, puro ganyan.
06:17.1
Puro sobrang salty,
06:19.1
o mga sunog na pagkain.
06:22.1
So, pag in-stress mo siya maigi,
06:24.1
pwede ma-trigger siya.
06:26.1
O kung may lahi nga.
06:28.1
Gagawa tayo ng paraan para
06:30.1
mapababa ang chance ng colon cancer
06:39.1
Gulay talaga ang pangontra.
06:41.1
Gulay ang pangontra sa colon cancer.
06:44.1
Pag kulang ka sa gulay,
06:46.1
high risk din yan.
06:48.1
Lack of exercise.
06:49.1
Ito yung large intestine natin.
06:52.1
Nag-uumpisa yan sa polyp.
06:56.1
Pagkatapos ng polyp,
06:59.1
pwede maging cancer in the future.
07:03.1
Ang tinetest ng doktor para makita,
07:07.1
Para masilip kung may colon cancer
07:10.1
at kung may polyp, tinatanggal.
07:13.1
Mahal ba yung procedure?
07:16.1
Hindi naman ganun kamahal.
07:18.1
Pero walang libre.
07:20.1
Actually, mas maganda nga.
07:21.1
Kung may libre dapat dito.
07:23.1
Tapos, may risk ba?
07:25.1
Actually, may konting risk.
07:27.1
Maliit lang naman yung risk.
07:29.1
Yung iba, minamalas.
07:32.1
Nabubutas yung colon.
07:33.1
Pero very small chance lang naman yun.
07:36.1
Mas marami pa rin makikita.
07:38.1
Lalo na pag na-detect na may polyp
07:40.1
o may colon cancer,
07:44.1
Pag maaga ma-detect yung colon cancer,
07:48.1
Mas maaga ma-dedetect.
07:50.1
Early stage better.
07:51.1
Ito yung hinahabol natin.
07:54.1
Kaya huwag agad matakot
07:56.1
pag nasabihan may colon cancer.
07:59.1
Stage 1, stage 2, stage 3, stage 4.
08:02.1
Pag stage 1 pa lang ang colon cancer,
08:04.1
ganito pa kaliit to.
08:06.1
Kaya kaya yan tanggalin.
08:09.1
Marami ako nakita magaling ang surgeon.
08:12.1
Puputulin lang yung bituka.
08:14.1
Dinuduktong ulit.
08:16.1
Cured na yung pasyente.
08:18.1
100% cured na siya.
08:20.1
Unless marami siyang ulit bisyo,
08:24.1
Pero pag stage 2 na,
08:26.1
dapat nga kaya pa rin.
08:28.1
Medyo lumalabas na sa lymph nodes.
08:32.1
Yan ang delikado.
08:33.1
Pag stage 3, depende pa rin.
08:38.1
Pag magaling ang surgeon,
08:40.1
hindi lang yung colon ang tinatanggal
08:43.1
pati yung mga lymph nodes.
08:45.1
Pero syempre, mas mataas ang stage.
08:48.1
Stage 3, stage 4.
08:49.1
Palaki ng palaki.
08:50.1
Pag kumalat na kasi hindi mo na makahabol.
08:54.1
Yun ang problema.
08:55.1
Pag kumalat na sa utak,
08:56.1
paano mo tatanggalin sa utak?
08:58.1
Pag kumalat na sa liver,
08:59.1
paano mo tatanggalin yung liver?
09:01.1
Tatanggalin na lang lahat.
09:02.1
Kaya habang nandito pa lang ang gulo,
09:05.1
ang problema, ang sunog,
09:08.1
tatanggalin na agad.
09:09.1
Kaya nga, early detection.
09:11.1
Kaya kung meron kayong nararamdaman,
09:13.1
may kamag-anak kayo.
09:14.1
Pinakita ko sa inyo.
09:15.1
Napakarami sa Pilipinas.
09:18.1
Top 3 killers natin yan.
09:21.1
Dating president, Cory.
09:25.1
Sobrang daming may colon cancer.
09:33.1
Pag may polyp, tinatanggal na.
09:35.1
Meron pang mga chemo at ibang gamutan.
09:38.1
Doktor na magsasabi.
09:39.1
So, paano tayo iiwas?
09:41.1
Ito na, mga good foods.
09:43.1
Number one, exercise.
09:46.1
Dapat hindi tayo constipated.
09:49.1
Pag matagal kayo dumumi,
09:51.1
medyo risk factor yun yung dumi mo na dun matagal.
09:55.1
Lalo na kung one week hindi dumudumi.
09:57.1
Mas maganda kung kaya nga everyday
10:00.1
or every other day dudumi.
10:02.1
Paano ka dudumi everyday?
10:04.1
Inom ng maraming tubig.
10:06.1
Balik tayo sa tubig.
10:07.1
Hindi pwede tatlong baso.
10:08.1
Eight glasses of water a day.
10:14.1
Pag naggagalaw-galaw tayo,
10:16.1
kahit anong sayaw gawin nyo,
10:18.1
gagalaw din yung bituka.
10:20.1
Pag nagtatalon-talon kayo,
10:22.1
gagalaw yung bituka.
10:24.1
So, malinis lagi.
10:27.1
Kung baga sa banyo,
10:30.1
Huwag magpapataba.
10:33.1
Bawas red meat, processed meat talaga.
10:36.1
Karne, baboy, baka.
10:40.1
Huwag lang everyday.
10:42.1
Huwag lang only na puro yun na lang kinakain.
10:45.1
At yung mga fast foods na sinasabi ko,
10:52.1
Gulay ang pangotra talaga.
10:54.1
Mas maraming gulay,
10:56.1
mas hindi nagkaka-colon cancer.
10:58.1
Yan, papakita natin.
11:02.1
Ito yung mga pinag-aaralan.
11:05.1
Lettuce, cucumber, broccoli, cabbage, carrots, cauliflower, celery, spinach, kangkong.
11:12.1
Whole grain, more brown rice, more wheat bread.
11:16.1
Pwede ang munggo.
11:18.1
Huwag kayong matakot sa munggo.
11:19.1
Pagpabuhay ang munggo.
11:21.1
Soybeans, peas, beans.
11:26.1
Manok at itlog, pwede rin.
11:32.1
Ano yung evidence?
11:33.1
Yung medical evidence.
11:34.1
Ano yung evidence na nagpapataas ng risk of colon cancer?
11:41.1
Ito, nagpapataas ng risk ko.
11:44.1
Processed meat, nagpapataas.
11:47.1
Processed meat, hotdog, ham, salami.
11:50.1
Sabihin mo ba't binibenta?
11:52.1
Eh, tumataas yung risk.
11:53.1
Siyempre, pag sinobrahan mo.
11:55.1
Alak din, nagpapataas.
11:57.1
Sigarilyo din, nagpapataas.
11:59.1
Overweight, nagpapataas.
12:04.1
Lalo na yung processed meat.
12:05.1
Kasi meron mga nitrites.
12:06.1
May preservative.
12:08.1
So, convincing evidence.
12:13.1
Hindi ko sinasabi, tigil.
12:14.1
Kumakain din ako ng hotdog.
12:16.1
Pero, paminsan-minsan lang.
12:17.1
Siguro, once a week.
12:18.1
Kung talagang nasa labas ako, wala akong choice.
12:21.1
Probable evidence.
12:24.1
Hindi 100%, pero pag-iingat din.
12:30.1
Pag masyadong marami.
12:31.1
Ano yung nagpapababa?
12:32.1
Nagpapababa ng risk.
12:34.1
Na mas hindi ka nagkaka-colon cancer.
12:36.1
Exercise proven yan.
12:38.1
High fiber gulay proven din yan.
12:43.1
So, ito yung mga pagkaing iiwasan.
12:46.1
Kita nyo na, mga paborita nyo.
12:48.1
French fries, donuts, soft drinks.
12:53.1
Lahat ng gulay, napakaganda.
13:02.1
Ito yung mga evidence.
13:06.1
Fruits and vegetables.
13:08.1
Garlic and onion.
13:11.1
Wala gaano pang pag-aaral.
13:13.1
Nagpapataas ng risk.
13:18.1
Yun pa rin talaga.
13:21.1
Sana po nakatulong itong video natin.
13:23.1
Para mas makaiwas.
13:25.1
Try natin more itong good foods.
13:28.1
Tapos itong mga gagawin natin.
13:30.1
Mga physical activity.
13:32.1
At huwag masyadong magpapataba.
