00:23.0
o yung pagpapatupad po ng Safe Spaces Act
00:26.0
sa mga pampublikong sasakyan ng LTFRB.
00:31.0
Kausapin po natin ngayong umaga
00:33.0
ang kanilang Technical Division Head, Mr. Jowel Bolano.
00:36.0
Good morning, Sir Jowel.
00:38.0
Good morning, DJ Chacha at kay Ms. Laila at sa lahat na nga.
00:42.0
Nanonono tayo kinikita sa inyong programa.
00:44.0
Magandang umaga po.
00:45.0
Sir Jowel, paano po ba natin ipapatupad itong ating Memorandum Circular,
00:51.0
yung Safe Spaces Act para sa mga pampublikong sasakyan?
00:54.0
Bibigyan ba natin ng authority yung mga driver na manita?
00:59.0
And if so, paano yung bayad ng mga offenses?
01:07.0
Opo, dun po sa Circular na nilabas ng LTFRB,
01:11.0
dahil ito ay public transportation regulated ng LTFRB,
01:16.0
yung ating mga driver o conductor, yung mga employee ng public transport,
01:21.0
ay kailangan po nila na umaksyon kung sakali,
01:27.0
o hanggang maaring ma-prevent kung may sexual harassment
01:31.0
o gender-based sexual harassment sa loob po ng pampublikong sasakyan.
01:35.0
So sila po ang may role doon dahil sila po ang may hawak ng public utility vehicle.
01:41.0
Sir ano po yung mga examples itong sexual harassment na ito?
01:45.0
Opo, marami pong nakalagay po doon sa batas.
01:48.0
Matinoo rin po natin yung Circular, katulad po nung pagtingin ng may pagnanasan,
01:56.0
ng pagdikit ng katawan. Alam mo naman po sa public transport,
02:00.0
may mga pagdikit ng ating mga pasengero, lalo po kung may mga nakatayo,
02:06.0
kaya isa po yan. Tapos yung mga pagdibigay ng mga salita na may halo ng harassment.
02:16.0
Tapos sir, paano natin gagawin ito?
02:22.0
Since yung di ba parang sabi nga dito sa Circular,
02:26.0
obligasyon ng driver na ipagtanggol yung pasahero o sitahin yung offender.
02:35.0
So paano ito gagawin ng driver kung siya rin busy na magmaneho?
02:42.0
Kapag nangyari, tama po kung nangyari sa lab ng public utility vehicle,
02:47.0
yung driver o pagdoktor dapat tulungan yung ating mga victims na ma-report magad ito sa proper authorities.
02:57.0
Kailangan madalaw agad yung perpetrators natin o yung offender sa pinakamalapit PNP.
03:07.0
Doon po sa batas, very clear naman po, nakalagay sa Metro Manila,
03:11.0
even the MMTA enforcer may karabatan ng mangguni na sila rin ang mag-report sa PNP."
03:18.0
So kung baga sir, habang nagbabiyahe at may nakita si kuya driver na ganyang pangyayari,
03:25.0
pwede nating iantala yung biyahe para mag-stop over sa isang MMDA,
03:32.0
traffic enforcer o sa pinakamalapit na police station?
03:38.0
"... Opo maliwanag po naman doon sa ating searcher na yan po ang kanilang dapat gawin.
03:43.0
To act on the sexual harassment na nangyayari, angat mahal ma-avoid nga ito para wala pong commission.
03:53.0
Tapos i-report nila agad sa proper authorities immediately.
03:58.0
So tama po kayo, angat mahal pag may nakita silang MMDA pwede nilang i-report yung offender
04:04.0
para maidalaho doon sa pinakamalapit. Si MMDA na po ang magdadala doon sa pinakamalapit na PNP."
04:11.0
Sino sir ang magre-reklamo? Yung driver o yung biktima o pareho po sila?
04:16.0
"...Siyempre yung victims. Tutulong lang po yung ating mga operator kasi doon sa circular natin,
04:23.0
meron po silang obligation na i-report. So tutulungan po nila.
04:29.0
Doon siyempre yung victim na minto po ang magre-reklamo."
04:32.0
Sir meron tayong mga 1st, 2nd and 3rd offense. Pakirun-through nga kung anong ibig sabihin itong mga ito?
04:40.0
Kasi 1st offense, may 1st, 2nd and 3rd may kanya-kanyang mga amounts.
04:45.0
Pero paano po natin masasabi na 2nd offense and 3rd offense?
04:50.0
Doon sa circular, pag ang nag-commit ng violation ay ang ating employado ng public utility vehicle o yung operator mismo,
05:03.0
may penalty po yung 1st offense, may penalty po yung 5,000 at suspension ng vehicle kung saan nangyari yung offense ng 6 months.
05:13.0
2nd offense is 10,000 at suspension ng vehicle ng 1 year.
05:18.0
And the 3rd offense yung 15,000 and revocation na po ito ng CDC.
05:23.0
Kapag yung mismong PUV employees or operator ang nag-commit ng violation.
05:32.0
Kapag naman po nag-fail yung ating operator, yung ating driver, conductor at employees ng PUV to act or at least to avoid the commission ng offense,
05:46.0
ay ng acts of gender-based sexual harassment, ang 1st offense sa kanila is 5,000.
05:55.0
2nd offense is 10,000 and suspension ng unit is 3 months.
06:00.0
And the 3rd offense is 15,000 and revocation of the CDC.
06:04.0
So yun po yung mga penalties na nakalagay sa circular.
06:08.0
Sir meron tayong database ng mga ito. Ibig sabihin, for example, naka-1st offense na ako, naka-record yan sa inyo para kung sakali man,
06:20.0
nakonwood na magkaroon ng 2nd at 3rd, makikita niyo na agad sa database niyo na teka, pangatlo mo na ito, cancel na ng parangkisa ito.
06:30.0
Oo po. Meron po. Meron tayong database sa kanila dahil pag kagaya itong mga offense o violation sa public transport, usually it goes through a process sa legal ng LTFRB at may order na lumalabas na naka-record sa ating database.
06:49.0
Okay. Sir kapag sinabi po nating mga pampublikong sasakyan, masyado siyang malawak. Ano po ba itong mga pampublikong sasakyan nakabilang dito sa memorandum circular na ito?
07:02.0
Dito sa memorandum circular na ito, ang coverage nito ay lahat ng public land transportation natin, road pa lang para mas maliwalag kasi ang train is also land.
07:32.0
PNVS, mayroon pa po tayong, except track for hire. All public transport. All public transport under the LTFRB except track for hire.
08:02.0
So hindi po kasali ang mga motorcycle taxis and mga tricycle? Kasi iba ang humahawak. May technical working group pa tayo for the motorcycle taxis. At yung tricycle sino may hawak?
08:26.0
Yung mga local government.
08:28.0
LGU kasi yan, mga toda-toda. Sir sorry, kasi tama po ba yung pagkakaintindi ko na kailangan si driver listo at maninita. Pero paano kung si driver naman yung bastos?
08:41.0
Pagka si driver po, ang automatic po yan. Si victim naman po. Pwede siya diretso magreklamo sa RMBA kung makita siya ng MMV or PNV station.
08:55.0
But sa circular po, pwede siya mag-report directly to LTFRB basta makuha niya lang yung unit or identification ng public utility vehicle para ma-process ng LTFRB at ma-summons ang operator, yung driver or yung offender na employee ng public utility vehicle.
09:19.0
Usually nasa gilid yan ang mga sasakyan. Pag sa taxi, nasa gilid yan ang mga bintana. Minsan naman kapag mga jeep nandun yun sa gilid ng mga sasakyan nila.
09:30.0
Q1. Paano yung signage na basta sexy, libre, bawal na rin po ba yan?
10:00.0
Ayon sa mga kamabaihan or any gender, bawal po yan. Kaya ang ibig silagay nila doon sa circular, nagkaroon ng requirement sa public utility vehicle na magpikit na lang ng signage na bawal ang bastos. Nakakatulong po tayo doon sa ating mga operator.
10:30.0
Q1. Paano yung ibang pasahero na nakakita ng mga ganung klase ng insidente? Kasama din po ba sila sa maireklamo or just the driver?
11:00.0
Sa circular, ang coverage ito is the driver and the operator. But hindi ibig sabihin hindi iri-reklamo yung pasahero, yung offender. Ang gagawin po dapat ang driver or the operator, even the victims, pwede i-call yung attention ng driver o doktor para matulong sila ma-report sa ating authority.
11:25.0
Q1. May nakataon sir na habang ongoing yung biyahe at takot na takot yung pasahero, hindi siya nakapagsalita? Walang kamalay-malay talaga halimbawa ang driver na may nangyayari ng kalukohan. And after bumaba, nung bastos, sakalang nagsumbong itong pasahero, wala naman pong, hindi naman pong mapapanagot siguro ang driver pagkaganoon?
11:56.0
Papatawag pa rin po natin yung operator at yung driver. Kaya may due process. Ano ba nangyayari talaga?
12:07.0
Ang takot ng mga drivers ngayon, baka wala rin naman silang kamalay-malay na may nangyayari na palang gano'n. Usually, gano'n po yung eksena. Tahimik yung bastos, may pamamanyak na palang ginagawa. Wala pong kaalam-alam yung driver at yung conductor sa nangyayari. After bumaba, nung bastos na iyon, sakalang magsus, magsasabi yung pasahero.
12:29.0
O kaya yung pagtayuan, naging victim ako nito nung college. Pagtayuan, siksika na sa bus, hindi mo maiiwasan, nagkakadikit-dikit na kayo. Pre-pandemic syempre, yung college ako. Naranasan ko yan sir, na yung lalaki sa likod ko, may nakabukol e.
12:49.0
Baka may dalalang santol, nabili lang siya ng santol. May nakabukol sa may puwet ko, dinidigid talaga. Alam mo, so sobrang nasiwa ako sa kanya, kahit hindi pa ako bababa, bumaba na lang ako.
13:01.0
Sa mga gano'ng klase ng pagkakataon, na talagang unaware yung driver, papaano po kaya yun?
13:06.0
... Yan nga po kapag nagreklamo yung pasahero at na-identify yung unit, pinapatawag po rin pa rin po natin."
13:36.0
Q1. Busy kami dito sa pagmamaneho? Babantayan ba namin isa-isa na walang mababastos dito? Sa mga pagkakataon lang na kitang kita, meron silang gawin?
14:06.0
... Sa lahat yan naikutan ko, bus, UVExpress, jeep, ang mga driver talaga madalas tutok. Talagang sa kalsada ang tutok yan. Kaya medyo itong sinasabi ng ibang mga pasahero dito, parang kawawa ang driver sa memo na ito. Ano pong tugon nyo doon?
14:36.0
... Patatawag kayo para malaman ang totoong nangyari sa incident na yan. Kalimitan pag public transport kung may mga nangyari, di ba nagkakaroon ng commotion na nag-coach ang attention ng driver. Sa mga pagkakataon na talagang wala akong...
15:06.0
... At least malinaw po sir. May nagko-comment sa social media natin na maantala ang biyahe kapag kaganyan. Paano ang ibang mga pasahero na nagmamadali na sakay-sakay sa sasakya na yan?
15:36.0
... At sa kalsada, kasama po doon sa mga pwedeng manghuli para eri-aidal hindi pa sa PNP para makatulong na hindi masyadong maabala. So along the operation may nakita po silang enforcers, pwede po nilang call ang attention ng enforcers sa nangyari para hindi naulang layo."
16:06.0
Q1. Nakita ni driver, nakita ng MMDA officer, ang bababa po ang nagre-reklamo pati ang offender, ang bastos?
16:36.0
... May katulong ang driver natin. Sa jeep naman ang driver. So basically kahit hindi sexual harassment, anything na may commission on crime, automatic si driver naman. Katulong talaga natin yan para ma-report."
17:06.0
Q1. May implement ito ng maayos?
17:36.0
... So kasama po yan at sinasama na po natin sa inspection activities ng LTFRB."
18:06.0
... Kapag may sesion na mas mataas ang demand sa mga ilang ruta, nag-i-issue ng special permit ang LTFRB. Sa ngayon nakapag-process ng LTFRB ng 743 units of PUVs, so ang basis, that will augment doon sa mga routes na may mataas na demand para sa holiday."
18:36.0
... So may specific kind of data but usually, alam mo naman ang bihay natin going to north. So may mga areas sa north na talaga like Baguio, ang mga areas na yan, yan ang mga mataas na demand during holiday.
19:06.0
Medyo mahaba po yung action natin."
19:08.0
Q1. Sir yung pag-random check dito sa mga buses o doon sa mga terminals po natin just to see kung sapat nga po ba talaga at hindi masyadong mahihirapan yung mga commuters natin. Nagsimula na po ba yan sa mga kawanini niyo sa LTFRB?"
19:27.0
... Last week po po, actually 2 weeks ago pa nagkaroon na kami ng inter-agency which again usual activities din natin. Pinataigting lang natin depending sa kailangan. May inter-agency meeting na ginawa ang LTFRB para mas madami tayong katulong sa pag-implement.
19:57.0
... Lalo na sa mga integrated terminals like EITX, Paraneto Center, ay sapat ang mga facilities para po sa ating mga pasyayaro."
20:28.0
... Ito pong proposal ng discount ng department, ito po doon sa service contracting program. Kung natatanda niya Ms. Laila at DJ Chacha, noong last year may libreng sakay. Ito po kasama sa service contracting program ng ating pamakalaan.
20:50.0
... Ngayon naman dahil medyo maliit ang allocated budget, instead na libre sakay. Ang proposal is a fair discount, hindi ibig sabihin nito na mababawasan ang kikitain ng ating mga chopero, ating mga operator.
21:20.0
... So talagang tuloy na tuloy na ito, hindi mo ipagpapaliban?"
21:50.0
... Kung ano dapat na mechanics at scheme na ipapatupad natin sa programa ng service contracting."
22:00.0
Q1. May idea kung magkano ang amount para dito at ilang buwan ba ito tatagal o isang buong taon ba ito para dito?
22:30.0
... Sa budget natin. Ang budget for this year is only P1.2 billion. Across the country ito implement on the selected routes lang para ma-cover ang buong bansa. Kung gaano katagal yan depend sa ma-exhaust po natin ang P1.2B sa mga areas at routes na ma-identify. Katutuwang dito ng DOTR at LTFRB ang ating local government units."
23:00.0
Q1. Ano ang mga route na ito? Medyo na-curious lang ako?
23:30.0
... Sa susunod ang iba pa pong mga issues, ang dami pang katanungan ng mga kapatid natin. Thank you sir. I know busy po kayo sa panahong ito. Technical division head ng LTFRB.
