‘Ang Huling Sundalong Hapon,’ dokumentaryo ni Howie Severino | I-Witness
02:00.0
yung importansya kasi ng Lubang is malapit ito sa mouth ng Manila Bay.
02:04.8
Kitang-kita lahat ng pumapasok, lumalabas. So very strategic yung position na iyon.
02:09.5
Basically, yung sinabi niya, huwag kang magpaloko sa American propaganda.
02:17.0
Kung ano man ang pinagdaanan ni Onoda, sa libro nakasaad ang kanyang katotohanan.
02:22.6
At ang katotohanan ito ang aking aalamin.
02:26.7
Sa pamamagitan ng pagbagtas sa daang tinatawag.
02:30.0
Ito ang pinahang niya.
02:47.9
Kasama ang aking kaibigang si David Tahan, lagpas tatlong oras naming babaybayin ng karagatang patungo sa Islang Lubang.
03:00.0
Miembro si David ng isang grupong kinontrata ng Lokal na Pamalaan ng Lupa para gumawa ng Tourism Master Plan.
03:09.0
At kapag natapos ito, bubuksan nila ang tinaguriang Onoda Train sa publiko.
03:14.9
30 years dumaban si Onoda rito.
03:18.5
Aka niya tuloy-tuloy pa rin yung gera.
03:21.2
Daban sa Pilipino at sa Amerikano.
03:26.7
Tumandaan na siya. Tuloy-tuloy pa rin yung laban niya.
03:30.7
Matay ng mga kasama niya.
03:32.2
Tuloy-tuloy pa rin ang gera para may Onoda.
03:36.9
Tuloy-tuloy pa rin yung pagkatagong niya sa mga tubang, at tumb endok ng Dubang Islands.
03:44.6
Babalikan namin ngayon ang gera ni Onoda.
03:56.8
Ang bundok na ito sa munisipalidad ng Luba.
04:00.0
ang una naming aakyatin.
04:02.8
Sa bungad pa lang, ito ang tumambad sa amin.
04:08.8
Teritoryo noon ni Onoda ang gubat ng lubang,
04:12.1
kaya takot dati ang mga taga-isla pumasok dito.
04:16.5
Ngayon, tanging pamahalaan ang bantay ng kalikasan
04:19.5
at mukhang hindi kinatatakutan ng iba.
04:25.7
Ayon sa mga residenteng kasama ko,
04:27.8
sa gana pa rin sa likas na yaman ang bundok na ito.
04:33.3
Nagtagal kaya ito kung wala rito nagtagong hapon?
04:37.4
At ano kayang matitira sa mga susunod na taon?
04:43.2
Tagalog, may Ingles, at may hapon.
04:49.5
Baka kaya na may mga sundalong hapon pang nagtatago rito ngayon.
04:57.8
Ang zitulungkas ng pangplas ang isa.
05:16.1
Tayo natin kaya na sa basahin ang pangpampad
05:21.3
Ang balahiban ng lawin
05:24.4
Anong klaseng lawin kaya ito?
05:25.7
ni Onoda at saka ng mga kasamahan niya.
05:37.9
Ngunit hindi lang kalikasan ang kalaban nila Onoda.
05:41.9
Lagi silang may kabah na may maainkwentrong ibang armado sa makapanagubat.
05:46.6
Kaya pasalamat kami na disgrasya lang ang sanhi ng aming kabah.
06:16.6
Ang mga kasamahan niya ay ang mga kasamahan niya.
06:46.6
And take control of the island.
06:51.8
Magkakasamang namuhay sa bundok si na Corporal Shoichi Shimada,
06:56.6
Private Kenshichi Kozuka,
07:00.0
Private Yuichi Akatsu,
07:02.6
at Lieutenant Hiro Onoda.
07:12.3
Ngunit makaraan ng apat na taon,
07:16.6
ang nalagasan ng kasama si Onoda.
07:19.8
Hindi ito naging hadlang para sa kanya.
07:24.6
Hindi natin masasabi na karaniwang sundalo siya.
07:27.4
I think very special.
07:29.3
In fact, lahat ng nakapag-graduate doon sa Nakano School,
07:33.2
very special, parang elite sa Japanese military yun.
07:36.1
Mas rounded yung kaalaman niya.
07:38.1
Tsaka talagang very, very dedicated doon sa profession niya.
07:46.6
Hindi pa siguro ito nagbabago mula nung panahon ni Onoda, no?
07:59.6
Lagpas isang oras na kami naglalakad.
08:10.6
Sumusukan na ang daan.
08:16.6
Nakalaman, napaka-harmless nitong halaman na ito, pero...
08:20.6
Pero teka, ibang klase yung tinik nito.
08:24.4
Dito, didikit sa...
08:26.6
Talagang matutusok ha, tapos talagang didikit sa...
08:30.4
Dito mo ito, hindi na matanggal.
08:35.0
Ayan, nako, aray.
08:37.2
Hindi umahala tayo mga tinik, pero grabe yung...
08:40.5
Wala mong pangalan nito.
08:42.4
Tawag nyo na, teka, teka.
08:46.6
Nakadikit sa balat.
08:53.2
Sa kanyang libro, maraming ibinahagi ng impormasyon
08:57.0
ukong sa pakikipagsapalaran si Onoda.
09:00.6
Ang kwento ni Onoda,
09:03.7
isa sa mga pinakamatindi niyang kalaban,
09:06.6
maliban sa mga Pilipino at mga Amerikano
09:12.3
na akala niya nandito pa sa lubang.
09:16.6
Yung mga langgam.
09:22.1
At ito, pugad ng mga hantik.
09:24.6
Yung mga malalaking langgam na lagi daw kumakagat sa kanya
09:30.1
pag siya'y natutulog dito sa gubat.
09:34.6
Si Onoda, nag-iingat na hindi siya masundan,
09:38.6
kaya hindi rin siya sumusunod sa mga trails sa bundok
09:42.6
na ginagamit ng mga residente.
09:46.6
Kaya dito siya dumadaan sa mga ganitong lugar na walang trail.
09:52.6
At hindi nga nagiiwan ng bakas.
09:54.6
Kaya katulad nito, aakyatin niya ito para lang hindi siya mag-iwan ng kahit anong bakas.
10:04.6
Bilang isang sundalo, sinikap ni Onoda na mabuhay alang-alang sa tagumpay ng kanyang bayan.
10:12.6
Kaya tinan mo dito, ang daming taguan.
10:14.6
Dito rin niya tinatago sa mga butas-butas sa pagitan ng mga bato.
10:18.6
Yung kanilang mga bala at saka yung mga baril nila.
10:21.6
Kasi hindi naman nila bit-bit yun kahit saan.
10:23.6
Kaya iniiwan nila sa mga lugar na hindi talaga mahanap ng ibang tao.
10:33.6
Ang mga kuwebang ito, maaaring naging pahingahan ni Onoda at ng kanyang mga kasamahan.
10:45.6
Ayan, sa taas, oh!
10:49.6
May anak silang lahat.
10:50.6
Mga pugad ng fruitbats, dami.
10:53.6
Baka nga lang kayo maihiyan, ha.
10:58.6
Naihipot ang dala.
11:15.6
Dito na lang ako.
11:18.6
Malalim, hindi mo bababa ng walang room.
11:26.6
Tumuloy, tumuloy.
11:56.6
Ang sabi ni Onoda, madalas daw silang kulangin ng pagkain pero kahit kailan daw hindi sila nagkulang sa tubig.
12:06.6
Dahil maraming tubig dito sa lubang.
12:09.6
Ano naiinom daw ito, eh?
12:16.6
May lumot lang, ano?
12:26.6
Ito ang isa sa mga hindi nagbago mula nung palahon ni Onoda rito sa Lubang Island.
12:31.6
Malinis at masadanang ilog.
12:36.6
Ang bahaging ito ng Vigo River ang tinatag na base camp ni Nabdabit para sa mga dayo rito.
12:42.6
Dito kami magpapalipas ng gabi.
12:53.6
Si Mang Rodolfo, isa sa aming porter, ang may kwento pala tungkol sa pagkataon ni Onoda.
12:59.6
Pinipisit ako ang kaingin ko, nililinis ko para matamna ng palay.
13:03.6
Ngayon may dumadaan tao.
13:06.6
Wala akong anong gagawin. May pumotok.
13:10.6
Sa daming tao, ang pinili ng taong may dalambaon.
13:16.6
Tinagapa dito sa ulo.
13:19.6
Nakita niyo yun mismo?
13:20.6
Nakita ko. Ako po ang nagdalamba kaya nun.
13:25.6
Ang huling sundalong hapong hinangaan sa buong mundo.
13:29.6
May ikinukubli pa lang.
13:40.6
Pagka mga pinung gitna, huwag na bilang naisime ang aking mga Naruto.
13:48.6
Ang aming kaibigan ay Vasco.
14:00.5
Sa bag batang dagdadi ng pane ako ay jana na nalaman sa kanilang ulok.
14:07.6
Masayang patatunod!
14:09.6
Pagkain ang nagbibigay sigla sa puwersa nila Lieutenant Onoda.
14:22.1
Kung walang banta sa kanilang siguridad,
14:25.1
ang pagtagal nila sa isang lugar sa isla ay nakadepende sa nakukuha nilang pagkain dito.
14:39.6
Ang pagtagal nila sa isang lugar sa isla ay nakadepende sa nakukuha nila.
15:09.6
Go! Oo! Ah! Patay!
15:17.5
Ang laki! Hindi kayo mangangagat ito?
15:26.7
Sabihin nyo, hindi mangangagat!
15:39.6
Pero si Onoda, walang nabanggit na tipon, no?
15:56.7
Kasi last yung time na hindi siya kaano tumitigil sa indog.
16:06.7
Kaya sana habang naglalaba,
16:13.7
Ilang dipa lang mula sa aming tinlugan,
16:16.9
isang puno ang saksi ng kasaysayan.
16:20.2
Kasi may incident na nangyari dito, dito mismo sa...
16:25.5
Sa tapat ng Vigo River.
16:28.7
Ano ba nangyari noon?
16:30.8
Ayon sa kwento ng mga nakatatanda,
16:34.3
dito nakapuesto yung mga Japon.
16:36.0
Sa taas ng ridge na yan.
16:37.5
Kasi may mga lobe.
16:39.6
May dala siyang rifle, kaya lang di naman niya alam gamitin.
16:46.6
So pinutokan sila ng mga Japon, tapos sinubukan niyang gumanti ng putok.
16:52.9
Di naman siya nakaganti ng putok kasi naubos sa pagkakasayong bala niya.
17:02.1
Sa aming pagbaba ng bundok, unti-unting nabubuo ang isa pang muka ni Onoda.
17:09.6
Tinahak namin ang Vigo River.
17:12.4
Gaya ng kanyang naikwento sa kanyang aklat, Mayo ang pinakamainit na buwan sa lubang.
17:19.9
Kaya sa kabila ng hirap ng lakaran sa gubat, may grasya.
17:26.1
Si Onoda daw kahit kailan hindi raw naghuhubot-hubad kung naliligo sa ilog
17:31.3
dahil sa sobrang praning na makikita siya at maghahabulan.
17:36.2
So siyempre hindi naman niya pwedeng makipaghabulan.
17:39.6
Wala siyang damit.
17:40.4
So lagi siyang, pag naliligo sa ilog, lagi siya may damit.
18:09.6
Wala siyang damit.
18:22.4
Wala siyang damit.
18:22.4
Wala siyang damit.
18:22.6
Wala siyang damit.
18:22.9
Wala siyang damit.
18:22.9
Wala siyang damit.
18:23.0
Wala siyang damit.
18:23.0
Wala siyang damit.
18:23.1
Wala siyang damit.
18:23.1
Wala siyang damit.
18:23.2
Wala siyang damit.
18:23.2
Wala siyang damit.
18:23.2
Wala siyang damit.
18:23.3
Wala siyang damit.
18:23.3
Wala siyang damit.
18:23.3
Wala siyang damit.
18:23.4
Wala siyang damit.
18:23.4
Wala siyang damit.
18:23.5
Wala siyang damit.
18:23.5
Wala siyang damit.
18:23.6
Wala siyang damit.
18:23.6
Wala siyang damit.
18:39.6
Sa halos tatlong dekada,
19:04.3
ang tahimik na isla ng Lubang
19:05.9
ay dumanas ng pananakot,
19:09.6
Mula sa isang digmaang,
19:11.5
guni-guni lamang.
19:13.7
Ang patuloy lang,
19:17.2
Mga makamakita namin,
19:18.4
siya babariling kami.
19:22.7
Para sa mga matatanda,
19:24.7
parang kahapon lang
19:25.8
ang panahon ni Onoda sa Lubang.
19:30.5
Nang sila ay kapag tina,
19:34.2
at kami may laging nayan sa bundok,
19:36.5
nakakahanap buhay,
19:37.6
lagi kami tatakot dyan.
19:39.8
kaya napapalipit kami,
19:42.4
Ang masinta niya,
19:43.3
magsunog ng palay,
19:45.4
itong aming barangay,
19:50.6
na maraming hindi na ikwento
19:52.2
sa libro ni Onoda.
19:54.1
Ang ginagawa niya,
19:56.6
yung kung tawagin ni Palaboy,
19:59.9
dito yung napakaraming hayo,
20:06.8
at yung pagkain nila yan.
20:09.3
At sila'y pag may gustong kunin, diyan ka babarilin.
20:18.3
Ay dahil sinunog yung bahay nung aking pisang buo at pisang buo.
20:23.3
Sumiroon ng saklolo, ay sumaklolo naman yung tuwing ko.
20:27.3
Pagbabaan niya sa bahay niya at sasaklolo, binaril naman siya.
20:33.3
Nangunguhaon ng kahoy yun ang aming gagawing bahay.
20:37.3
Ay ngayon, binabatak yung kahoy.
20:42.3
Marami sila nakarangan.
20:45.3
Ay yung asawa ko hindi nakatakbo.
20:48.3
Ay siyang nahuli.
20:50.3
Nagtago na yun, binalikan pa.
20:53.3
At dun pa pinatay sa kanyang pusto.
20:56.3
Ipalalagay kong masamang tao yung gano'n, magandang tao yung gano'n, papatay ng tao.
21:01.3
Wala namang kasalanan.
21:03.3
Naghahanap buhay lang ang papatay.
21:07.3
Naghahanap buhay ng ipakakain sa kanyang pamilya.
21:18.3
Yung isang basic foundation ng training ng Hukbong Japon nung panahon na yun,
21:23.3
was physical punishment.
21:25.3
So kahit anong sundalo, kahit sinong sundalo,
21:28.3
o pati mga opisyal, everyday parang sinasaktan sila, binubuntal sila.
21:33.3
It was abnormal kung hindi sila mabuntal o hindi sila masampal.
21:37.3
So parang yung culture nila, tinatanggap nila itong physical punishment
21:42.3
kasi bahagi ito ng disiplina nila.
21:44.3
Ngayon, nung ginawa nila ito sa mga Pilipino, of course, cultural defense.
21:48.3
Kasi yung sense of pride nandun, yung mga samurai hindi nagsasorry.
21:53.3
Parang ganun, hindi nag-a-apologize yung mga samurai.
22:02.3
Buhay pa raw si Ginoong Onoda at nakatera na raw sa Brazil.
22:05.3
Ngunit minsan dumadayo pa rin daw sa Japan.
22:08.3
Sa ngayon, ang libro pa rin niya ang opisya niyang pahayag tungkol sa mga pangyayari.
22:12.3
At dito sa No Surrender, wala siyang nabanggit na pagpatay sa tao
22:17.3
habang nakikipagsapalaran sa gubat ng lubang.
22:55.3
Ginagaw ko unaallostin ang makikita si Chakwazuka.
22:57.3
Pero ang pag Yongà i na kung kung hotong pangyayari hindi nilang mahal matapos ng gunting huryo kahit nais.
23:01.3
At ngayon ay hindi ako kahit sa mga Panyai8 lati nito.
23:05.3
But the idea that Japan and Philippines had become friendly nations deterred me.
23:12.1
Sa mga kasamang gerilyang hapon ni Onoda, si Shimada ang unang nasawi.
23:17.8
Natamaan sa ulo ng mga sundalong Pilipino noong 1954.
23:22.3
Ang pinakamatagal niyang kasama, si Kozuka,
23:24.9
namatay naman sa enkwentro sa pagitan ng Philippine Constabulary noong 1972.
23:30.3
At sa huli, nag-iisa na lamang si Onoda.
23:32.9
Mukhang naging mas mahirap pa ang paghuli sa kanya.
24:02.9
Sa hulo or mga smaller areas. Kasi ang dense, ang laki ng bubat doon.
24:08.7
So it's the type of forest na wala kang makikita beyond five meters.
24:13.8
Hindi pumapasok yung ilaw ng araw, so madilim palagi.
24:21.8
Maraming leaflet ukong sa pagsuko ni Onoda ang pinakalat ng militar ng hapon sa kabundukan ng lubang.
24:27.8
Ngunit hindi pa rin natitinag sa kanyang kinalagyan si Onoda.
24:30.9
Ang karakteristik ni Onoda, talagang walang surrender, hindi siya magsusunod.
24:37.1
In fact, yung memoirs niya, ang title, ang pamagat ng memoirs niya, no surrender.
24:42.6
So talagang yun ang isang basic driving force niya.
24:45.5
Masasabi natin siguro, samurai loyalty.
24:48.9
Ngunit isang kababayan ni Onoda ang tumapat sa kanyang katatagan.
24:53.4
Si Norio Suzuki, isang adventurerong naglakas loob na nag-camping sa teritoryo ni Onoda.
25:00.9
Sinama ni Suzuki ang dating commander ng grupo ni Onoda, si Major Taniguchi.
25:22.3
Matapos ang mahabang paliwanagan, nakumpinsi din ang 52 anyos na si Onoda na tapos na ang gera.
25:34.3
Bumigay na rin. So pagpasok ni Suzuki, siguro at the weak point na kinwentuhan niya lahat ng alam niya, yung story niya.
25:44.4
But you see, the main thing again was hindi siya sumuko unless dumating yung commanding officer niya.
25:50.1
So yun ang sabi niya, I will only surrender pag bumalik ang commanding officer.
25:56.3
Sa harap ni Pangulong Ferdinand Marcos, isinuko ni Onoda ang lahat ng kanyang mga armada.
26:00.9
At kagamitan, kabilang na ang kanyang samurai sword.
26:06.6
Bumalik ng Japan si Onoda kung saan itunurin siyang isang bayani.
26:11.8
Ngunit sa kanyang pag-alis, iniwan niya ang matinding hinagpis sa puso ng mga residente ng lubang.
26:19.4
Sa kanila yung bayani yan eh. Sa pakitsundalo yan eh.
26:22.9
Sa tagal na panahon, sila nakabalik.
26:25.0
Ba't talagang bayani doon niya sa pagkitiis.
26:26.9
Pero dito siya ang mga perwisyo ko. Ako tatanong, hindi mo nyo ka?
26:30.9
Hindi dapat hangaan nyo sa pagkatadami ng pagkain dito eh.
26:36.0
O pa no girl? Ay halos sarili niya yan eh.
26:40.7
Tingin nyo, hindi nagkaroon ng accountability?
26:43.8
I think meron konti. Alam naman ni Presidente Marcos na may mga krimen, may mga pinatay si Onoda.
26:50.1
Pero binigyan niya ng total amnesty.
26:55.1
1996, bumalik sa Lubang Island si Onoda.
26:59.7
Nagkaroon ng anti-immigrant.
27:00.9
Nagkaroon ng anti-Onoda rally. While the local government was very pro-Onoda.
27:04.3
So doon natin makikita yung parang hindi na natin narinig ang boses ng mga biktima ng Onoda. Hanggang ngayon.
27:15.6
Yung namang intrepid yung babae, ang nabigyan sa ayan.
27:19.3
Ang hapo naman, hindi ko maaktig din.
27:21.9
Yung mga babae na nagsasalita sa ayan, pinaparito siya ng gano'n, intindihin itong napatay ng hapo.
27:30.9
Yung mga babae na nagsasalita sa ayan, pinaparito siya ng gano'n, intindihin itong napatay ng hapo.
27:31.4
Yung mga babae na nagsasalita sa ayan, pinaparito siya ng gano'n, intindihin itong napatay ng hapo.
27:31.9
Tingnan ng tayo ng anggaya ko.
27:35.2
Inakita ako, ako'y walang asawa.
27:38.3
Mabubuhay lang ako. Magaling ako at may mga anak na nagbibigay lahat sa ayan ng pagkain.
27:44.1
Bakit yung kanya naging tulong, kung yung may naibigay niya, bakit niya hindi niya napabalik para sa bayan?
27:54.0
Kung mapapatay ko, papatayin ko rin. Kaganti rin ako.
27:57.8
For the first time, I was looking down upon my battlefield.
28:04.4
Why had I fought here for 30 years?
28:07.3
Who had I been fighting for?
28:09.5
What was the cause?
28:12.9
Sa mga tanong nagtapos ang libro ni Onoda.
28:17.0
Ngunit wala siyang inaming kasalanan sa mga Pilipino.
28:21.0
Hanggang sa huli ay sinubukan namin makapanayam si Onoda.
28:24.4
Ngunit hindi siya nakipag-usap.
28:27.8
Sino nga ba si Onoda?
28:29.8
Bayani lang bang nagtanggol sa kanyang bayan at paniniwala?
28:34.8
O isa ring salot na nanalasa sa buhay ng mga taga-isla?
28:44.8
Para sa huling sundalong Japon sa Pilipinas, tapos na sa wakas ang gera.
28:49.8
Pero para sa mga taga-luba at sa iba pang bahagi ng Pilipinas,
28:53.8
ang usapin tungkol dito ay hindi pa sarili.
28:57.8
Mula sa isla ng luba, ako po si Howie Severino at ito ang Eyewitness.
29:27.8
At mga bulletins muna sa mga mga panliwala ng Pilipinas.
29:42.8
Sinusunod akong kilala mga pilipino ngik concerned mga Bosnia铆tė."
29:50.8
panebasa tayo sa piniliwala ng Pilipinas!
29:55.8
Osobong tekно leka na ang Pilipina ay pag-inadÑтраksya ng site mapasok ang UMA'y tatanggal sa realiz NZAM hastaxt look until 2020.
