01:13.7
Noon ito ah. Pero ngayon mukha mahal na.
01:20.7
Bali ang lugar namin ay maliit na puok lamang na malapit sa may dagat.
01:26.0
May mga kabahayan pero magkakalayo.
01:29.4
Ang mga kabahayan ay maliit na puok lamang na malapit sa may dagat.
01:30.0
Ang pinakamalapit lamang nakapit bahay namin ay ang lumang bahay ng lolo at lola.
01:36.8
Sa side ito ng nanay ko na si nanay Cora.
01:40.5
Isang palapag lamang ang bahay nila.
01:44.0
Wala na rin si lola na matagal na rin yumaon noong mga panahon na yon.
01:49.5
Nakaangat ang bahay na yon sa lupa.
01:52.0
Nang halos isang dipa.
01:54.7
Basta ang taas noon.
01:57.8
Malapad ang hagdaan na nakabungad sa may birahay.
01:60.0
Tapos sa may taas ay may dalawang silid.
02:05.0
Ang isa dito ay silid ko.
02:07.9
Doon ako madalas natutulog noon.
02:11.3
Nasa taas din ang kusina at banyo.
02:14.1
Na nakatungtong sa pinagpatong patong na bato mula dagat.
02:19.5
Yung bahay mismo namin ay nasa harapan.
02:24.1
Pero literal na isang palapag.
02:27.1
Kwadrado at gawa sa simento.
02:35.6
Pero kapag ito naman ang kinausap mo.
02:38.7
Kahit buong maghapon pa.
02:40.8
Hindi nauubusan ang kwento noon.
02:44.7
May pagkakamedyante din si lolo.
02:46.4
Kaya nga gustong gusto ko siya.
02:48.9
Para lamang kaming magkaibigan.
02:52.1
Cool na cool ang lolo Arcelo.
02:54.8
Sa lahat din ang mga apo niya.
02:56.2
Ako lamang ang laging nakakasalamuhan ito.
02:60.0
Ang iba'y nasa malayo na.
03:02.9
Bale, sinanay Cora ang pinapkabunso at ito din ang pinagkakatiwalaan sa bahay.
03:09.4
May kapatid naman ako pero layas ito.
03:13.7
Bulak-bulyon at nalulon sa tinatawag na damo.
03:19.1
Alam niyo na kung ano yun.
03:21.7
Nakulong pa nga yun pero nakalabas din.
03:24.5
Pero hindi pa rin ito nagtino.
03:27.9
Sa panahon yun ay hindi na umuwi pa siya.
03:30.0
Ang ipinagtataka ko lamang noon sa lolo ko.
03:36.9
nasa silong lamang ito at parabang may kinakausap.
03:41.4
Sinisilip ko sa siwang ng sahig pero
03:43.3
wala namang ibang tao kung hindi siya lang.
03:48.1
May ilaw sa beranda
03:49.1
at tumatama ito sa may silong.
03:52.8
Kaya malinaw ko siyang nakikita doon.
03:56.6
Napapaisip pa nga ako minsan na baka
03:59.1
nilayasan ang lolo ko.
03:60.0
Ang lolo sa saktong katinuan.
04:02.6
Matanda na kasi ito.
04:04.8
Yun bang nagsisimula ng magulianin
04:06.7
tapos bumabalik sa pagkabata.
04:09.7
Yun naman madalas ang sakit
04:10.7
ng mga sobrang tanda na.
04:14.6
Pero mulat sa pool talaga.
04:17.1
Kahit noong doon na ako
04:18.3
nananatili lagi sa bahay ni lolo.
04:22.0
Ganun na talaga siya.
04:24.6
Sa isip ko lang siguro na baka lumalala.
04:27.9
Naawa nga ako noon.
04:30.0
Noong isang beses ay bumaba ako.
04:32.5
Tumabi ako sa kanya.
04:35.6
Doon ko nakitang nakapikit pala ang mga mata niya.
04:41.5
Anong ginagawa niyo?
04:43.9
Nagulat si lolo noon nang marinig ako.
04:47.0
Sabay balik niya sa tanong ko.
04:49.6
Kung ano ang ginagawa ko doon.
04:53.6
Yung pag-aalala ko noon ay nawala.
04:56.5
Para akong baliw na nagpipigil na lamang sa pagtawa.
04:60.0
Sinabi ko sa kanya noon
05:02.2
na nagtatakal lamang ako
05:03.6
na lagi siyang nasa baba.
05:06.8
Tinanongkuli ang lolo
05:07.7
kung ano bang ginagawa niya roon.
05:10.4
Ay naman sa kanya.
05:12.3
Nagmumuni-muni lamang umano.
05:15.4
Nakasanayan na niya kasi umano
05:16.7
na magdasal bago matulog.
05:19.7
Pero kaagad ko siyang binati noon.
05:22.2
Kung bakit doon siya nagdarasal.
05:25.0
Gawan ang pwede naman sa isang altar.
05:31.0
kung magtanong daw ako
05:32.9
ay para bang ang laki ko ng tao.
05:35.6
Hintusan na lamang niya akong umakyat
05:37.1
sa may itaas noon.
05:40.3
At masusunod na rin naman si lolo
05:45.1
Hindi na lamang ako nagsalita noon.
05:47.7
Umakyat na lamang ako ng bahay.
05:52.1
tinanong ko si nanay.
05:55.1
Tutal, siya naman ang laging kasama
05:57.1
ng lolo nang hindi pa ako isinilang.
05:60.0
Gusto ko nung malaman
06:01.5
kung ano bang ginagawa sa silong
06:05.8
Ay naman sa aking ina.
06:12.9
Kahit noong bata pa man sila.
06:16.1
Hindi niya din alam kung bakit
06:17.4
pero noong buhay pa umano ang lola ko.
06:22.1
na ang lolo Arcelo daw
06:24.4
ay may mga alagang lamang lupa.
06:28.7
Hindi naman naniniwala
06:30.0
Hindi naman naniniwala si nanay noon.
06:31.2
Maging ang mga kapatid niya.
06:33.6
Dahil minsan na nila itong minadyagan
06:35.2
habang nasa silong pero
06:36.4
wala naman silang nakikita maliban na lamang
06:42.4
Hindi kaya may sakit
06:43.9
sa utak si lolo na eh?
06:46.1
Tanong ko habang nakakunot ang mukha noon.
06:49.9
Pinabulaan na naman ito
06:52.7
Huwag gumano ako mag-isip na ganoon.
06:55.1
Kapag nalaman ni lolo yun
06:56.3
lagot talaga ako sa kanya.
06:59.7
Tapakong isisilid umano ako
07:01.2
ni lolo sa may sako.
07:04.0
Ganon din kasi umano
07:05.2
ang sinabi ni Tiyo noon.
07:09.1
Napausukan umano si Tiyo
07:12.9
Ang sinisigurado ni nanay Cora.
07:19.3
Hayaan ko na lamang umano.
07:26.7
Habang nangyayari naman yun.
07:28.0
Lumalakas ang kuryosidad ko.
07:32.5
Likas naman yun siguro, di ba?
07:35.0
Inasa kasagsagan ako ng pag-aaral
07:36.7
kaya matanong talaga at mausisa noon.
07:40.2
Sa kabila ng lahat,
07:42.7
hindi naman nagbago
07:43.5
ang pakikitungo kay lolo noon.
07:50.8
at napipikon na nga ako noon.
07:53.5
Gawa nang itong si lolo
07:54.5
kung makadala ng komedya.
07:58.0
basta yung mga tipikal lang
08:00.9
para lang talagang barkada ko
08:05.4
Minsan kapag wala siyang ginagawa,
08:08.1
particular sa bukid,
08:10.4
umaalis itong si lolo.
08:12.7
Pumupunta ito sa kahanipaan.
08:17.8
Doon pumupuslit ang lolo
08:19.1
at hapon na ito kong umuwi.
08:22.2
Minsan ay nauuna pa nga ako
08:23.6
sa kanya sa pagdating galing eskwelahan.
08:28.0
May kakaiba talaga sa lolo Arcelo
08:30.4
na ikukumpara ko kasi siya
08:32.9
sa mga matatanda noon sa amin.
08:39.0
nakita ko na naman ang lolo sa silong.
08:41.9
Sa pagkakataong yun,
08:44.5
nasa harapan niya ang dalawang tibod.
08:47.8
Kung maitatanong kung ano itong tibod,
08:50.9
ba nga ito pero hindi ganoon kalaki.
08:54.9
Malaki lamang ng konti sa galon ng tuba pero,
08:58.0
malaki ang bibig nito.
09:02.1
Ang mga tibod na yun,
09:04.7
doon ko nakikita lagi sa ilalim ng kusina.
09:08.6
Kumbaga nasa gilid lamang yun
09:10.0
ang pinagpatong-patong na bato.
09:12.8
Tapos ay may mga tambak din doon
09:18.1
Nagtataka ako kung bakit
09:19.5
nasa harap niya ang dalawang tibod.
09:22.7
Nasa magkakabilang kamay niya
09:24.2
ang bawat tibod na yun.
09:26.9
Tapos ay sinisilip niya
09:29.0
may laman na kung ano yun.
09:34.0
ang bibig ni Lolo na wari kinakausap
09:38.7
Siyempre ako noon,
09:40.4
habang nakasilip sa siwang
09:42.7
hindi ko siya pinuntahan sa may silong
09:48.6
Kung ano ba ang kinagawa niya doon.
09:54.2
sa siwang ng sahig sa silid ko.
10:00.1
Sa ilalim ito ng sala.
10:02.4
Kaya hindi ko makita
10:03.6
kung anong laman noong tibod na ito.
10:09.3
wala naman talagang
10:10.0
ibang laman yun maliba na lamang
10:15.1
tagdadalawa ang bawat tibod na ito.
10:19.2
Minsan na nga akong
10:19.9
napagalitan ng Lolo
10:21.0
nang galawin ko ang tibod na ito.
10:24.5
Minsan kasi na umulan noon,
10:30.7
Kaso ay sinita niya naman ako at sabi ay
10:33.0
huwag ko daw gagalawin.
10:35.5
Napingot pa nga ako noon.
10:39.9
kung ituring niya
10:41.1
ang dalawang tibod na yon ay
10:42.6
parabang napaka-importante.
10:49.1
Tsaka walang silbi ang laman noon.
10:51.7
Mantakin niyo bato lang yon.
10:54.7
Ilang saglit noon
10:55.6
ay nagtungo ang Lolo sa may biranda
10:57.6
tapos pinatay ang ilaw.
11:00.7
Nagtaka ako kung bakit
11:02.1
pinatay ang ilaw.
11:04.3
Samantalang hanggang umaga naman
11:05.9
ang tanglaw dapat noon.
11:09.1
Hindi ko natuloy makita
11:10.2
masyado ang silong.
11:12.6
Pero naririnig ko
11:13.6
ang mga yabag sa lupa.
11:16.7
Si Lolo ito at bumalik na
11:18.2
sa harapan ng dalawang tibod.
11:21.7
Habang tumatagal,
11:24.2
unti-unti ko siyang
11:27.6
Diba gano'n naman?
11:29.5
Kapag nabigla ang mga mata mo
11:31.1
sa pagpatay ng ilaw,
11:33.1
ay wala kang ibang makikita
11:34.6
kung hindi kadiliman.
11:37.5
Pero ilang saglit lang,
11:40.4
may maaaninag ka pa rin.
11:45.1
nag-aadya sa mga mata.
11:48.6
Nakahawak si Lolo
11:51.6
Anino lamang ang nakita ko pero
11:53.3
yung dalawang tibod na ito,
11:56.2
kung mayroon na ito.
11:57.6
Kung hindi ako namamalikmata,
12:00.4
ay merong lumabas doon.
12:03.5
Para bang mga bayawak yon?
12:06.2
Bigla na lang akong kinilabutan.
12:09.4
Hindi man malinaw pero
12:10.9
hindi ako bulag para hindi mapansin yon.
12:18.7
palabas ng silong.
12:21.5
Tama nga ang nakita ko.
12:24.3
Parang mga bayawak.
12:27.5
matatalon-talon na mga ito.
12:30.3
Sumusunod sa Lolo Arcelo
12:32.2
na para bang mga tuta.
12:36.1
Hanggang sa tamaan yun
12:37.6
ang liwanag mula sa bahay namin.
12:41.0
Sa lahat ng nakikinig ngayon,
12:44.6
hindi ito bayawak.
12:47.3
At lalong hindi ito hayop.
12:51.8
Parang mga koneho ito.
12:59.6
Para bang mga galising aso.
13:02.8
Napaka pula ng balat.
13:05.4
Bihira lamang umanakanaka
13:07.4
ang mga balahibong makikita mo nun.
13:11.0
Kaya nakakakilabot tingnan ng mga ito.
13:15.4
Magpaganon pa man ay hindi yun
13:17.1
naging dahilan para tantanan ko na
13:18.9
sa pagmamasid si Lolo.
13:22.6
Kumukumpas ang kanyang mga kamay.
13:25.3
Na para bang nakikipaglaro siya
13:27.5
Pagkatapos ay umalis si Lolo doon.
13:32.7
Nanatili naman yung mga nilalang.
13:35.8
Nasa kaliwang bahagi ito
13:37.2
ng bahay ng Lolo.
13:40.4
sa likod mismo ito
13:42.5
ng tirahan namin.
13:46.4
sa tirahan namin.
13:48.6
Tapos paglabas nito
13:49.7
ay may dala ng itak
13:53.8
Yun bang mga bulok na gulay
13:55.1
na nakaimbak sa kusina doon sa bahay?
13:57.5
Tinadda dito ng Lolo
14:00.6
at yung mga nilalang.
14:02.5
Parang mga asong kumukupit
14:04.5
sa mga tilagsik na gulay.
14:07.1
May kalabasa pa nga doon.
14:11.3
Matapos mataddad ng Lolo
14:12.8
Arcelo ang mga gulay na ito.
14:16.8
ang mga yun sa lupa.
14:19.4
Kitang kita kong kumain
14:21.7
na para bang gutom na gutom
14:29.7
tinawag lamang ng Lolo
14:31.1
ang mga ito sa pamamagitan
14:34.9
Sipol lang yun at kitang kita
14:36.8
kong sumunod ang mga yun sa kanya.
14:41.3
Arcelo sa kabakawan.
14:47.4
Sumilip ako sa bintana pero
14:51.9
Sa pagkakataong yun
14:55.4
ay hindi na ako nang haspang
14:56.8
alamin kung anong ginagawa
15:03.7
natulog na lamang ako noon
15:06.9
kaagad akong nagtungo
15:12.1
Sakto namang kakarating
15:15.1
na itago na lamang natin
15:17.5
sa pangalang Greg.
15:21.9
Hindi kan ko na makalimutan.
15:24.6
Pananagat ang ikinabubuhay
15:26.6
hindi yung small time.
15:29.8
May payaw kasi kami.
15:32.0
Mga apat na payaw yun.
15:35.0
Sa mga magtatanong
15:37.8
ay yung ginagawang tirahan
15:40.9
Nasa laot ang mga ito
15:41.9
at tuwing harvest
15:43.5
na malaking bangka
15:44.3
at ang tawag naman dito
15:50.4
Siguro ay napansin na
15:51.7
parang balisa ako noon
15:54.4
Nagtanong si tatay
15:55.4
kung may problema ba
15:59.4
Ang sabi ko naman wala.
16:01.4
Hinahanap ko lamang
16:05.7
ang nanay mo umalis.
16:07.8
Wala ka bang klase?
16:11.8
sabado pala ngayon.
16:18.2
Wala si nanay Cora.
16:20.2
Kaya siya na lamang
16:21.7
Nagulat ko sa mga nakita ko.
16:25.1
Binaba niyang sagwa
16:26.2
na tumupo sa gilid
16:31.2
sa mga sinabi ko.
16:33.4
Pero ngumiti ang tatay.
16:37.4
ay hayaan ko lamang
16:41.5
Mga sigbin yun, anak.
16:46.7
Nagulat ako noon.
16:49.0
Yun palang sigbin.
16:51.7
Sabi kong kahit papano
16:55.0
ang buong akala ko
17:01.1
At alaga pa yung nilolo.
17:06.0
Alam ko ng kwento-kwento
17:07.6
sa maalamat na sigbin nun.
17:10.1
Pero hindi talaga ako
17:13.4
Madalas kasing kwentong
17:14.4
bayan lamang ito.
17:16.5
Kahit saang lugar
17:17.3
sa probinsya pero
17:18.2
ang ikinagulat ko
17:20.8
ay totoo pala yun.
17:24.3
ang sigbin ay alaga
17:27.1
umano ng mga aswang.
17:29.3
Kaya naman kaagad kong
17:30.9
tinanong si tatay
17:31.9
kung aswang ba si lolo nun.
17:36.9
Napatawa na lamang
17:39.7
Hindi aswang si lolo.
17:43.6
na may alaga ding sigbin
17:44.9
ang mga aswang na gano'n.
17:47.1
Pero pwede din naman
17:48.9
ng tao ang mga yun.
17:51.7
Wala pa umano si lolo.
17:54.5
Buhay na ang mga alaga niya.
17:57.7
Nama na umano ni lolo yun
17:59.2
sa mga ninuno niya.
18:04.7
ay marami umanong mga sigbin
18:08.6
Dumadami kasi ito
18:10.4
ng mga karaniwang hayo
18:14.3
na may mamamatay.
18:17.2
ang mga taong pumupuksa
18:19.0
Lagpas pa nga umano
18:22.7
ang sigbin ni lolo
18:31.7
sa kung anong mga bagay.
18:37.3
at minsan ay ginagaya
18:39.4
din ito mga hayop.
18:43.8
Depende sa kung anong
18:49.0
Hindi mo alam talaga
18:50.1
kung sino yung lolo mo, no?
18:52.4
Pero para hindi ka
18:53.4
maging ignorante,
18:56.1
may lahi kayong albularyo, anak.
19:01.7
Maniwala ka sa akin.
19:03.4
Napakagaling yan.
19:06.8
sa ibang albularyo?
19:10.0
Maliban na lang sa kanya.
19:15.0
Di ba yung lolo mo
19:15.7
yung humilot nun?
19:17.9
Hindi nga lang siya
19:19.3
dahil dyan sa mga
19:22.1
Sumusunod kasi sa kanya
19:24.3
nasa bahay lang yan
19:27.4
Uwi ka ni tatay nun.
19:30.5
isiniwalat sa akin
19:31.5
patungkol sa lahat
19:33.8
at sino ang lolo.
19:39.9
ay kilalang kilala
19:40.9
ng ibang mga albularyo.
19:44.7
tanyag sa mga residente
19:49.2
ay sikat na sikat
19:56.9
ng mga kakilalang
19:58.8
kapag may problemang
20:06.7
Yung nakaraang linggo
20:07.9
na may dalang matanda
20:09.8
sa bahay ni lolo.
20:12.7
pero wala akong idea
20:13.9
kung anong sadya nito.
20:17.1
Nagpapatulong daw yun
20:21.6
yung nagpatulong tay?
20:24.8
ang nakakaalam anak.
20:27.4
ang kasama ng lolo mo
20:28.3
kapag may bisita yan eh.
20:33.3
Sabi ko na nga ba eh
20:34.5
si nanay ay may alam
20:36.7
sa mga sekreto ni lolo.
20:39.7
Naglilihim lamang
20:42.9
dahil nung una ko siyang
20:45.5
tanungin patungkol sa lolo
20:48.3
yung mga mata niya
20:51.4
sa akin ng diretsyo.
20:53.8
Halatang nagsisunungaling
20:55.0
at may kinukubli nun.
20:58.3
Pero itong si tatay ko
20:59.7
akalain mo ba namang
21:01.7
madulas ang dila?
21:04.8
tingin ko ay hanggang
21:09.1
Maselan pa rin kasi
21:11.9
Sa kabila ng lahat
21:13.4
totoo ang sinasabi
21:17.3
Naroon din si nanay
21:18.2
kora noong may bisitang
21:19.4
dalawang matanda.
21:21.8
Ang isa doon ay kilala ko
21:26.2
Manggagamot ngayon
21:26.9
at ang bahay nito
21:27.7
ay malapit sa may eskwelahan namin.
21:31.2
Ngayon ay alam ko na
21:34.3
ay naging malawak na rin
21:38.7
Sa tingin ko noon
21:41.4
Gawa nang may mga
21:42.1
natuklasan kasi ako eh.
21:48.2
Kung baga nakikibagay
21:52.4
Yung tipong mas gusto ko
21:54.0
ang mas may edad sa akin
21:55.1
kesa sa mga kaidaran lang.
21:58.6
Marahil ay dahil na rin ito
21:59.7
sa impluensya ni lolo.
22:02.2
Lahat kasi ng mga sinasabi
22:03.7
at kinikwento niya sa akin
22:04.9
ay may aral talaga.
22:07.2
Kaya masasabi kong malayo
22:08.3
ang naging saklaw
22:09.1
ng pananaw ko noon
22:11.7
karaniwang bata lang.
22:16.3
ng tanong kay lolo.
22:18.8
kung tawagin sa bisaya
22:23.8
Yung pahapyaw na tanong
22:25.7
at mapapaisip talagang
22:30.6
habang naroroon na naman
22:32.8
ang lolo sa silong.
22:35.5
Kakauwi ko lang ata
22:36.5
noon galing eskwelahan.
22:39.0
Gumagawa na naman siya
22:42.0
Tumabi ako sa kanya
22:48.2
Iyan ba ang mga alaga mo?
22:51.1
Sa kakarampot na tanong na yon
22:55.4
ng mga mata ng lolo.
23:19.0
May kakaiba po ba sa kanila?
23:22.2
Napapailing ang lolo.
23:24.4
Sinadya ako talagang sabihin yon
23:26.3
nang wala nang paligoy-ligoy pa.
23:29.7
Yun ang pasambingay na may laman.
23:33.4
sa maikling tanong pero
23:37.9
Ang tagal nagsalita ni lolo.
23:41.1
Ang sama ng titig niya sa akin nun.
23:45.2
Matagal mo na bang alam to?
23:49.0
Oo ang naging sagot ko nun.
23:53.2
Wala na siyang kawala pa.
24:00.8
Pero naroon pa rin
24:02.2
ang titig niyang nagtataka.
24:05.0
Magpaganon pa man.
24:06.9
Naging bukas na ito sa akin.
24:10.1
ay kung nasabi ko ba
24:11.2
sa mga kaklase ko
24:12.1
ang mga nakita ko pero
24:13.2
siyempre sabi ko hindi.
24:16.6
Wala naman talaga
24:17.3
akong pinagsabihan nun.
24:18.2
Totoong nga ang sinabi ni tatay.
24:24.4
ang usapan namin noon ni lolo.
24:27.0
Hanggang sa bigla na lamang
24:28.5
tinawag ni lolo Arcelo
24:31.8
Nakakarating pa lamang din nun.
24:35.2
Napatanong naman ng nanay
24:36.5
matilang saglit pa
24:38.3
noon ay lumapit na ito sa amin.
24:44.6
nalaman ang lahat
24:49.6
na kagaya ng lolo
24:50.7
ay nagtataka din noon.
24:55.8
Si tatay yung nagsabi.
24:58.2
Noong isang araw lang.
25:03.3
gusto ko lang talaga
25:06.9
napagtantuko na totoo
25:10.5
nakita ko po talaga
25:12.6
yung mga sigbin nyo eh.
25:13.5
Abay nalambat mo ako doon ah.
25:18.9
Huwag mong ipagsasasabi sa iba ha.
25:22.2
pakisabian mo nga
25:26.6
pinaaalalahanan eh.
25:31.1
Apo mo lang naman
25:31.7
yung nakakaalam eh.
25:33.9
Talagang kulit ng batang yan.
25:36.0
Huwag kang mag-iingay
25:36.7
patungkol dito ha.
25:38.5
Mabubulabog ang lugar natin.
25:42.0
Yun na ang simula
25:43.5
pinaalam na lahat
25:45.0
ang mga ginagawa niyang
25:46.1
napaka-misteryoso.
25:56.4
ang mga sigbin noon.
26:02.4
Hanggang sa isinama niya
26:03.6
na ako sa pagpapakain
26:05.0
ng mga alaga niya.
26:08.0
Kung gaano kapangit
26:11.8
Mas naging malinaw
26:15.9
ay parabang pinaghalong
26:23.4
Tapos ay may maliliit
26:41.6
ay parang pusa noon.
26:43.5
Pero tunog sitsit.
26:46.5
at nakakakilabot.
26:49.5
Ayon pa kay Lolo.
26:51.4
Kaya walang asong gumagala
26:53.5
o nabubuhay malapit sa amin
26:55.8
dahil yun sa mga sigbin.
27:01.2
ang mga aso na ito.
27:04.8
kapag naroon sila.
27:08.7
Dagdag pa ni Lolo Arcelo.
27:11.5
Tama nga na nangihingi
27:13.5
Ang mga albularyong
27:16.1
Ito yung mga albularyong
27:20.4
Minsan ay mga aswang pa.
27:23.5
Gusto nilang ipatuntun
27:25.6
sa mga sigbin ni Lolo.
27:27.9
May mga mangkukulam
27:33.1
ay hindi nakukuha
27:35.2
kung saan nakatira.
27:37.5
Pero sa sigbin ni Lolo
27:39.0
wala o mano silang
27:43.9
matutuntun na umano
27:49.0
Pinupunta naman noon
27:55.1
Si Lolo na umano mismo
28:02.9
napapadaong na albularyo
28:13.5
Unang pagkaintindi ko
28:14.6
kasi ay mga sigbin
28:16.7
kasama pala siya.
28:23.7
Sinabi ko kay Lolo
28:25.4
na may magpatulong
28:30.8
Nagulat pa nga ako
28:32.9
nang wala man lamang
28:37.7
pero pinaaalalaanan
28:42.5
magandang nangyayari.
28:46.3
ay nagtatagumpay ako.
28:49.0
Tapang ambaon ko dito
28:51.8
meron ka din naman
29:02.1
na isang matandang babae
29:03.5
na itago na lamang
29:05.2
natin sa pangalang
29:08.7
Kung hindi ako noon
29:17.6
Pero natatanaw ko
29:18.9
ang matandang dumating.
29:22.6
ay nakikita ko na
29:24.4
ang mga mata nito.
29:30.5
Ayon sa narinig ko
29:31.4
ano na naman kaya
29:34.0
ng matandang dumating.
29:36.9
manghihingi na naman ito
29:41.8
tumano ang problema.
29:43.5
At halatang malaki ito.
29:47.4
Doon ko palang naalala
29:48.8
na may napag-usapan
29:49.8
pala kami ni Lolo.
29:51.9
Sa oras na may pupuntan siya
29:53.8
ay sasama ako sa kanya.
29:56.1
At sa pagkakataong yun.
30:02.3
Halong pananabik yun.
30:04.3
Tiyak na matutunghayan ko na
30:05.8
kung anong gagawin
30:06.7
ng Lolo ko, Sir Seth.
30:10.7
Mabilis akong tumakbo
30:11.9
patungo sa bahay ni Lolo.
30:13.5
Nakikinig ako noon
30:15.5
sa pinag-uusapan nila.
30:18.2
Parabang sobrang selan.
30:20.6
Ang hina kasi noon
30:21.5
na kinakailangan ko
30:23.8
para hindi mapaghahalataan.
30:27.4
Naroroon sila Lolo
30:31.2
Sumimple ako ng daan
30:33.1
na parang wala lang.
30:36.6
Mukhang mahirap yan, Lorna.
30:39.2
Kailan ba pinatay
30:42.5
Noong isang buwan lang,
30:47.4
hindi ako makaganti.
30:49.6
Kaya nga ako lumapit sa'yo.
30:50.9
Sana matulungan mo ako, Arcelo.
30:55.1
Napakunot ako noon
30:57.7
May nabanggit kasi
31:00.5
Naiisip kong bangayan ito
31:08.1
hanggang sa nalaman kong
31:12.6
ang anak ni Alistair.
31:15.5
Kakalabas lamang nito
31:16.6
galing sa bilangguhan.
31:19.1
Ilang araw daw ay bigla na lamang
31:23.4
Tapos yung araw na nagkaroon
31:26.6
ay yun din ang panahong
31:27.7
namatay ang anak ni Aling Lorna.
31:31.3
Dagdag pa ng matanda,
31:33.9
itong anak niya umano
31:35.0
ay napagbintangan.
31:39.3
Sangkot umano sa nakawan.
31:41.7
Tapos sa nakawang yun,
31:44.4
umanong pangahalay.
31:47.1
Pero sa pagkakakilala niya
31:49.8
ay wala naman daw itong
31:50.9
kabulastugang ginagawa.
31:55.8
habang nangyayari umano
31:59.2
naroroon lamang umano
32:01.1
ang anak ni Aling Lorna.
32:04.9
Nakakasiguro siyang ito
32:06.8
kung bakit binarang.
32:10.2
nakahanap ng justisya
32:13.8
ang napagbintangan,
32:15.9
yun ang pinakulam.
32:20.2
kilala ko ang anak mo.
32:22.3
Mabait siya at alam
32:23.2
kung hindi niya magagawa yun.
32:25.8
Pero naiintindihan ko din
32:27.5
ang panig ng kalaban.
32:31.7
Siguro ang hahanapin natin ngayon
32:33.3
ay yung totoong salarin.
32:36.2
Hindi yung nagpakulam
32:42.0
Sa nakikita ko noon
32:43.0
ay parang sumasang-ayon
32:46.8
Ilang saglit lang
32:47.7
ay umalis na ito.
32:51.2
Ang sa kanya lang
32:53.3
umano ang mali nun.
32:55.5
Ayos na sa kanya.
32:58.7
ang lalim na nang iniisip
33:00.1
hanggang sa nagsalita na ako.
33:04.4
na sasama ako nun.
33:08.8
Pero magiging palaisipan ito, ha?
33:11.9
napakahirap ng kalagayan eh.
33:17.3
Naiintindihan mo ba ako, ha, apo?
33:22.1
Dagdag pa ni Lolo.
33:24.4
Ipagpalagay na lamang daw namin
33:27.9
ang biktima sa paghahalay.
33:30.1
Pero may punto naman daw yun.
33:33.0
Ang problema nga lang
33:35.7
ay ang maling tao.
33:38.4
Kapag yun ang pinuntirian ng Lolo
33:40.1
ay magiging hindi reasonable
33:43.2
Kaya ang dapat daw gawin
33:44.4
ay kung sino talaga
33:45.4
yung salarin sa panghahalay.
33:48.1
Yun ang dapat tugisin.
33:50.9
Papagit na umano si Lolo
33:52.2
para maging matimbang.
33:57.8
Paano niyo po malalaman
33:59.0
kung saan nakatira ang humalay?
34:05.0
Mamaya'y malalaman mo.
34:07.5
Gabi ang alis natin.
34:09.4
Magsuot ka ng makapal na damit
34:12.5
tabon sa muka ah.
34:14.9
Magmumukha tayong bandido nito ha.
34:22.4
Siyempre handa na ako nun.
34:24.6
Nakamahabang braso pa ako.
34:27.2
May dala ding damit na maliit.
34:30.3
Sabi kasi ni Lolo
34:31.3
gagawing pang tabon.
34:37.4
Si Lolo naman noon
34:38.7
ay nakamahabang damit din.
34:41.1
Tapos ay suot niya
34:42.4
ang sombrero niyang gawa sa banig.
34:45.7
Nasa silong kami ng bahay.
34:48.0
Hinaantay ko lamang
34:49.7
kung kailan kami aalis.
34:52.9
Ang dami kasi niyang ginagawa noon
34:54.4
na parabang baliw.
34:57.1
Sitsit ito ng sitsit
34:58.4
tapos ikot sa bahay.
35:01.2
Nabagot pa nga ako noon.
35:03.9
Ang sabi naman ni Lolo,
35:08.9
para magising ang kanyang mga alaga.
35:12.8
Kaagad kong napagtantuna
35:14.3
dadalin pala ni Lolo
35:17.1
Kamuntikan ko patuloy
35:18.3
makalimutan na ito pala
35:19.6
ang magtutuntun sa lugar.
35:23.8
Ilang saglit lang
35:25.6
ang tibod na may lumabas doon.
35:28.3
Pero sobrang bilis.
35:31.0
Parang mga daga itong malalaki
35:32.8
na sumirit na lamang
35:34.6
patungo sa may bakawan.
35:38.7
Lahat ng sigbin ni Lolo yon.
35:41.1
Napatanong pa ako kung bakit nauna
35:44.3
Eh akala ko magsasabay-sabay kami
35:47.0
Kulit mo! Ang dami mong tanong
35:50.9
Manood ka na lang
35:52.6
Tara na dali! Dito tayo't dadaan sa kabakawan
35:58.3
Kagad akong sumunod sa kanya
36:01.2
Napakabilis niyang maglakad
36:04.7
Sa edad niyang yun ay hindi mo aakalaing maliksi
36:07.8
Yun pa din ang unang beses kong makita ang Lolo na sobrang bilis maglakad
36:13.8
Papano ba naman kasi?
36:17.6
Parang may sakit ito sa baga
36:19.2
Tapos panay-ubo pa
36:21.1
Pero sa mga sandaling yun
36:24.2
Parang nasa edad 20 lamang kong kumilos si Lolo
36:30.9
Kung saan siya dadaan ay doon daw ako dumaan
36:37.2
Ang danda ng dinadaanan niyo noon
36:39.6
Sobrang masukal yun
36:42.2
Ang ibang mga tanim sa bakawan ay may mga tinikpa
36:45.9
Kaya pa naireklamo ako noon
36:48.7
Hanggang sa nakarating na lamang kami sa kalsada
36:53.5
Nakikita kong yung mga alaga ni Lolo
36:57.6
Sobrang bilis tumawid
37:00.2
Paisa-isa yun at ang ipinagtatak ako
37:07.2
Pero hindi man lang napansin ito
37:09.5
Samantalang ako ay kitang-kita ko sila at nakakakilabot ang mga itsura na mga yun
37:19.1
Magkabilaan ng bakaw dito
37:21.7
Kaya matapos tumawid
37:26.0
Pero hindi na katulad noong nasa amin banda na maputik
37:30.4
Tuyong-tuyo na kasing lupa doon
37:34.6
Akala ko nga ay malayo pa
37:37.2
Huminto na lamang ang Lolo
37:39.1
Basta wala akong nakita mga bahay sa lugar
37:42.6
Halo-halong tanim lamang ang nasisilayan ko noon
37:46.7
Bakaw, nipa, mga mangga sa unahan
37:50.8
At lampas taong talahib
37:52.8
Pero sabi ni Lolo
37:55.5
Nakarating na umuno kami
38:00.8
Malakas ang pandaman ng mga sigbin
38:03.4
Alam nila ang sitwasyon ng isang lugar
38:06.0
Kapag may sinabi ako sa kanila ay para silang mga antena
38:10.8
Malalaman ka agad nila kung ano at sino ang pinupukol kong tao
38:15.7
Siguro, dito nakatira ang nanghalay
38:20.5
Malalaman natin yan maya-maya lang
38:23.4
Sumunod ka sa akin
38:28.0
Sa murang edad kong yon ay sobrang korsonada ko
38:32.4
Ano mang ipinag-uutos ng Lolo
38:36.0
Sumusunod ako noon
38:37.3
Tapos ay may tinuturo siya
38:40.9
Sa itaas ng mga puno ito
38:44.0
Nakikita ko doon na may tumatalong-talon
38:49.5
Alam ko na kung ano ang mga yon
38:51.8
Ang mga alaga ni Lolo
38:54.3
Akala ko'y sa lupa lamang ang mga ito
38:58.4
Pero para pa itong mga unggoy
39:00.9
Lipat ng lipat ang mga yon
39:03.9
Hanggang sa nagpula sa mga unggoy
39:06.0
Masan na lamang bigla at naglaho
39:07.6
Kasabay naman ito ay may bumungad sa amin na bahay
39:12.2
Napamura si Lolo bigla
39:15.4
Na siya namang ikinagulat ko
39:20.5
Doon daw merong malakas na harang
39:23.8
Ewan ko kung anong ibig sabihin niya
39:27.4
Wala naman akong nakikitang harang
39:30.2
Malawak na espasyo na kasi ang kasunod
39:33.5
Sa noong masukal na yon
39:36.0
Tapos sa isang bahay na malaki
39:38.0
At may ilaw ito sa may bandang harapan
39:44.4
May hindi nga maganda
39:46.5
Akala mo nga naman
39:48.7
Yung salarin pa ang mangkukulam
39:51.5
Ano kayong motibo nito at bakit pinatay niya ang anak ni Lorna?
39:57.3
Masusubok ko din ang mangkukulam na ito
40:03.3
Yung humalay din yung kumulam?
40:06.0
Eh, di ba ito din yung nagnakaw?
40:09.9
Bingi ka ba d'yon, John?
40:11.7
Eh, gusto mo bang ulitin ko?
40:14.4
Alam ko yun dahil gaya ng sinabi ko ay may harang dito
40:17.0
Hindi mo naman ata napansin na nagpulasan ang mga alaga ko, di ba?
40:22.8
Ay, sabagay wala ka pang alam sa mga ginagawa ng mga agod-agod
40:29.2
Malakas na orasyon na pumuprotekta sa lugar
40:31.6
Pero makakayanan niya ng mga sigbin
40:34.9
Makakahanap ng paraan ng mga iyon para makapasok
40:38.3
Halika, sumunod ka sa akin
40:41.7
Nabalot na ng maraming katanungan ang isip ko noon
40:46.3
Kala ko, nalaman ko na ang lahat
40:50.1
Aba, may iba pa palang hindi
40:53.5
Sumunod ako kay Lolo
40:56.6
Kalmado lamang kaming naglakad patungo sa bahay
41:01.5
Tapos nang makarating kami doon ay bumati ang Lolo at sinabi niya
41:08.9
May itatanong lang po saan ah?
41:12.8
Nagbukas ang pintuan
41:14.0
May sumilip doong dalawang lalaki
41:17.0
Ang isa ay gusto na sa edad habang ang isa naman
41:20.9
Binata pero matitipuno silang dalawa
41:24.3
Yung nasa gusto na ang edad ang nagsalita
41:28.1
Ang tanong ay kung ano daw ba ang kailangan ni Lolo
41:31.7
Ayon naman kay Lolo
41:34.4
May itatanong lang po sa ana
41:34.6
Makikipag-usap lang umano
41:37.0
Nagkatitigan ng dalawa noon
41:47.7
Teka, kilala ba namin kayo?
41:52.1
Lumapit si Lolo noon tapos inalis ang sombrero
41:54.5
Juan, parang hindi mo naman ako kilala
41:59.1
Kailangan ko pa talagang ipakita ang mukha ko
42:02.2
Hindi mo ba ako ramdam?
42:04.6
Nagulat ako sa pagbungan ni Lolo noon
42:08.8
Pinangalanan niya ang taong Juan
42:12.3
Ibig sabihin lamang ay kilala talaga ni Lolo ang nakatira
42:17.1
Hindi lang sa aspeto na nalaman niyang mangkukulam
42:21.3
Kung hindi matagal niya na itong kilala
42:24.4
Sobrang misteryoso talaga ng Lolo ko
42:28.6
Mapapaisip ka nalang bigla kapag may matutunghayan ka na
42:32.5
At sa isa, may matutunghayan ka na
42:32.8
At sa isa, may matutunghayan ka na
42:34.6
Yung lalaki ay biglang nanlaki ang mga mata
42:39.5
Pero sa mga sandring yun ay bigla na lamang huminahon
42:43.6
Ay, ikaw naman pala yan Arcelo
42:49.0
Hmm, ano ba talaga yung sadya mo dito?
42:54.3
Nakita kong siniko nito yung binata
42:57.6
Pumasok sa loob ng bahay yun
43:00.3
Tapos ay napansin kong kumalampag ang pintana na wari
43:05.4
Hindi mo ba talaga alam ang sadya ko?
43:11.3
Alam mo naman ata kung bakit ako pumupunta sa isang lugar, diba?
43:15.8
Tingin ko sikat ako eh
43:16.8
Maging ikaw siguro, alam mo na kung anong ginagawa ko dito
43:20.3
Magkalinawan nga tayo, Juan
43:24.1
Bakit niya naman pinaslang ang anak ni Lorna?
43:30.4
Ano bang pinagsasabi mo, Arcelo?
43:32.7
Wala naman siyang atraso sa amin ah
43:34.6
Tsaka hindi din namin magagawa yun
43:37.4
Ito ba yung sadya mo?
43:40.5
Ang pagbintangan kami?
43:43.3
Parang gano'n na nga
43:44.2
Hindi naman nagsisinungaling yung mga alaga ko eh
43:48.6
O ano eh? Uulitin ko pa ba ang tanong ko?
43:52.2
Aantayin mong may mangyari ah
43:53.6
Huwag kang gagawa ng hindi ko magugustuhan ah
43:57.4
Mayayari ka talaga sa akin, Juan
43:59.7
Huwi ka ng lolo sabay sipol nun
44:03.2
Huwag ka ng lolo sabay sipol ah
44:03.5
Huwi ka ng lolo sabay sipol ah
44:03.8
Huwi ka ng lolo sabay sipol ah
44:03.9
Huwi ka ng lolo sabay sipol ah
44:04.0
Huwi ka ng lolo sabay sipol ah
44:04.0
Huwi ka ng lolo sabay sipol ah
44:04.1
Nagsisulputan na lamang bigla ang mga alaga ni Lolo doon
44:08.9
Kitang-kita ko ang reaksyon ng mukha ni Juan
44:12.6
Yung bang parang maangas
44:16.1
Tapos biglang naging balisayon
44:18.7
Habang yung anak naman na nakasilip ay parabang natataranta
44:22.9
Hindi naman talaga nakawan ang nangyari
44:29.5
Itong anak ko plano lang bumisita ng ligaw
44:31.9
Sila ng anak ni Lorna
44:37.3
Pero hindi sumama yung anak ni Lorna dahil nga itong anak kong si Roman lasing noon
44:43.7
Ano bang nakain at pinuwersa yung babae
44:46.6
Mabuti na lang at hindi niya pinatay
44:51.6
Ginahasa tapos ninakawan
44:53.8
Paano hindi nalaman ng biktimang salarin kung bumisita muna
44:59.1
Hindi kaya plano talagang halayin ang babae at nakawan?
45:01.9
At ang kasama dapat ang anak ni Lorna
45:05.7
Pinapaikot mga sitwasyon Juan
45:09.4
Huwag mong depensahan yung anak mo
45:11.9
Para umunong pinalabas nilang salarin ang anak ni Lorna
45:17.7
Sabi pa ni Lolo ay hindi daw ba kinakain ang konsensya si Juan noon
45:22.4
Siguro'y nagkaroon ng kumbate sa korte
45:26.2
At nang mapatunayang walang kasalanan ang anak ni Lorna
45:31.0
Binarang nila yun
45:31.9
Pagkalabas na pagkalabas noon
45:34.5
Sa tingin ni Lolo ay yun ang totoong nangyari
45:39.0
Walang usok na hindi siisingaw Juan
45:43.1
Wala pang kasalanan ng tao ay pinatay niyo pa
45:46.3
Para pagtakpan lamang ang kababuyang ginawa ng anak mo
45:50.1
Bigyan natin ang patas na hukom
45:53.2
Patayin natin ang ugat ng problema ito
45:59.9
Ang hukom na lang ang kulang
46:03.8
Napaatras ako noon
46:06.5
Ramdam na ramdam ko ang tensyon na
46:09.9
Hahantong talaga sa madugong tagpo
46:15.1
Yumuko lamang ito
46:17.4
Habang ang anak naman ay bigla na lamang tumakbo
46:21.2
Na doon dumaan sa may likuran
46:23.7
Ang sabi naman ng Lolo
46:27.3
Dalawang hustisya ang makakamtan
46:30.4
Sa panig ng babae
46:33.1
At sa panig na anak ni Lorna
46:35.5
Hindi ko nakitang nakapanglaban yung si Juan
46:39.7
Na barabang tutang nabasa ng ulan
46:42.7
Sumipol ulit ang Lolo noon
46:46.3
At matapos noon ay nagpulasan ang mga alaga niyang sigbin
46:50.7
Na wala na lamang ang mga ito bigla
46:53.8
Nakikita kong umiiyak si Juan
46:57.5
Na tila ba pinapapatay ng Lolo na si Juan
47:00.2
At tinulak ni Lolo sa mga alaga ang anak niya
47:02.1
Tinulak ni Lolo Arcelo si Juan
47:05.8
Natumba ito sa may sala
47:08.0
Tinapakan pa ang dibdib nito
47:10.8
Tapos ay may binanggit na salita
47:13.9
At dinuro sa noo itong si Juan noon
47:16.1
Hindi kita papatayin
47:19.8
Pero magiging miserable na ang buhay mo Juan
47:23.2
Sabayampas ng palad nito sa may sahig
47:26.8
Si Juan noon ay parabang nanigasa
47:30.7
Hindi nakagalaw gawa ng
47:33.2
Ewan ko ba kung bakit
47:35.8
Basta yung mga mata
47:37.8
Nakatirik na parang baliw
47:40.4
Ilang saglit lang ay umalis na kami sa lugar
47:44.0
Nang makalayo na kami ay nagtanong naman ako kay Lolo
47:48.6
Kung anong mangyayari sa anak ni Juan
47:50.3
Narinig mo naman siguro ang katagang hustisya apo
47:57.3
Gusto mo pa bang sumama sa akin kapag may lakas?
48:00.5
Pumapatay ako apo
48:03.3
Yung pinapatay ko
48:05.6
Sukdulan ang mga kasalanan
48:08.3
Hindi ako nakapagsalita noon
48:12.6
Nakatulala lamang habang sumusunod sa kanya
48:16.4
Bumaba ang sandamakmak na katanungan sa isip ko
48:21.0
Nang makarating kami sa bahay
48:24.5
Nakita ko ang mga alaga ng Lolo na nasa silong noon
48:30.2
Inaantay kami ng mga ngayon
48:31.4
Sinabi ng Lolo na dumiretsya daw ako sa may itaas
48:37.3
Aminado ako makikipag-usap na naman ang Lolo sa mga alaga niya
48:42.5
Naririnig ko siyang nagsasalita pero hindi ko na pinagtunan ang pansin yon
48:47.4
Hindi maalis-alis sa isip ko ang nangyari kanina
48:51.4
Bakit naging ganun si Juan?
48:55.5
Buhay pa naman pero para talagang baliw na
49:00.2
Nakahiga lamang noong umalis na kami
49:03.1
Sinisipat ko kasi habang papalayo bago pa ako magtanong kay Lolo
49:11.1
May dumating na dalawang matandang lalaki
49:14.3
Akala ko ay ibang problema na naman pero
49:21.2
Ang pinag-usapan ng mga ito ay ang pangyayari noong nakaraang gabi
49:27.7
Sobrang nagtaka ako noon kung paano nalaman ako
49:30.2
Ang mga bisita ang nangyari
49:31.6
Yung isa pa doon si Manglano
49:34.5
Hanggang sa ilang saglit pa ay dumating na si Aling Lorna
49:39.2
Galit na galit si Aling Lorna
49:42.6
Nagbibitaw ito ng mabibigat na salita
49:45.7
Kaibigan naman noon ng anak niya ang anak ni Juan
49:49.4
At yun pala ang salarin
49:52.0
Pinakalma naman yun ng Lolo
49:55.7
Ang sabi ng Lolo ay nakaganti na si Lorna
50:00.2
Kung anumang iniisip nito ay huwag na daw ituloy dahil
50:03.3
Tapos na ang lahat noon
50:05.0
Naroroon ako ng mga sandaling mangyari ito
50:09.8
Detalyado kong narinig ang lahat
50:13.1
May naiintindihan ako pero
50:15.7
Meron ding hindi noon
50:18.1
Hanggang sa nalaman kong
50:21.8
Minamatsyagan pala ni Manglano si Juan noon pa man
50:25.5
Maging ang kasama ni Manglano
50:28.4
Minamatsyagan pala ni Manglano si Juan noon pa man
50:30.2
May pagkapilyo o mano ito at ang hinala nga nila noon
50:35.3
Ay yun ang salarin sa pagkamatay ng anak ni Lorna
50:38.9
Kaya pala alam ng dalawang albularyong lalaki ang sitwasyon
50:43.7
Maging sila pala ay may hinala pero
50:47.3
Dahil nga si Lolo lamang ang may kakayanan
50:51.1
Na matumbok talaga kung sino ang salarin
50:53.8
Sa tulong ng mga alaga niya
50:56.1
Si Lolo lamang ang inaasahan nila
51:01.9
Napuksa na ang mga salarin
51:07.1
Habang ang anak nito
51:10.9
Pero may dinagdag si Manglano
51:14.4
Baka umano magkaroon ng bangayan
51:17.7
Lalo pat maraming kamag-anak
51:30.2
Ito ang mga salarin sa pagkamatay ng anak ni Lorna
