01:25.4
Patay na ang mga magulang ko.
01:28.2
Hindi ko naman naabutan kasi nga maliit.
01:30.0
At base naman sa tiyo ko na itago na lamang natin sa pangalang Ruben.
01:36.9
Rebelde daw kasi ang tatay ko tapos tumiwalag.
01:40.4
At yun, pinatay ito kasama ng nanay.
01:45.2
Mabuti na lamang umano at hindi ako dinamay.
01:48.7
Hinayaan lamang dahil nga sanggol pa nga ako nun kaya kinuha ko ng tiyo.
01:54.6
May asawa ang tiyo ko na itago na lamang natin sa pangalang Tia Arosa.
02:00.0
Hindi pa sila nabibiyayaan ng anak.
02:03.4
Hindi ko naman alam kung anong dahilan.
02:06.6
Baka siguro may diferensya ang isa sa kanila.
02:11.9
Sa tingin ko, ito ang dahilan kung bakit tigit pa sa anak ang turing ng tiyo sa akin nun.
02:19.6
Inaasikaso niya ako.
02:23.1
Tapos lahat ng luho.
02:25.1
Maliban na lamang sa hindi akma ay natatamasa ako nun.
02:30.0
Si tiyo, mabait din naman pero sadyang napakatahimik lang.
02:36.2
May sasabing angat sa buhay sila tiyo.
02:40.8
Kasi nga, kasama na ako dun.
02:44.2
May negosyo ang tiyo na siya namang pinamamahalaan lamang ng aming mga tauhan.
02:49.5
Malaking lupain na kung saan may iba't ibang prutas na tanim dito.
02:55.1
Saging, durian at marami pang iba.
03:00.0
Bukod ba dyan, may tindahan din kami noon sa bayan at ang mga paninda dito ay mga prutas din.
03:08.7
Dalawang outlet yun.
03:11.4
Basta, masagana ang buhay namin.
03:15.5
May mga hayupan pa nga na nakapuslit sa matatawag kong rancho ilang distansya mula sa bahay.
03:22.5
May mga baka, kambing, pabo at mga itikton.
03:32.0
Masaya ako noon, kahit pa hindi ko sila totoong mga magulang.
03:36.8
Pero dama ko naman ang pagmamahal ng higit pa sa isang magulang.
03:42.5
Kung minsan, wala si tiyo.
03:45.8
Lalo na kapag anihan o kapasana ng mga pananim.
03:49.5
Ang tiyo ko lamang ang naiiwan noon.
03:54.0
Hindi ko alam kung bakit sobrang lapit nila ng katiwala naming si Kuya.
03:57.9
Kuya B-Boy, ito yung taga-pakain ng mga hayupan namin.
04:03.4
Kung minsan ay napagkakamalan ko pang kabit ito ni Tia kasi nga,
04:07.3
nag-holdinghan sila eh.
04:11.5
Hanggang sa isang araw,
04:13.9
siguro nagkataon lang yun.
04:16.6
Pero bumabaw ang tingin ko sa Tia Arosa.
04:21.1
Kakarating ko lamang sa bahay galing sa skwela.
04:24.9
Nakita ko si Tia at Kuya B-Boy sa likod ng bahay.
04:27.9
Doon malapit sa silid ni Kuya B-Boy na kung saan isang bodega ito.
04:36.4
Naglalampungan silang dalawa.
04:39.0
Parang tigre at leo na nagpapalaan.
04:43.5
Siyempre bata pa ako noon.
04:46.2
Napatakip na lamang ako ng bibig.
04:49.5
Kitang-kita ko talaga na nakahubad pang ibaba si Kuya B-Boy.
04:54.6
At si Tia noon ay winalis lamang ang ano nito para...
05:03.5
Dumerecho ako sa silid ko noon kasi nga ang silid ko,
05:06.9
ang katabi nito ay bodega.
05:10.4
Doon ay mas naging malinaw sa akin ang lahat.
05:14.1
Gusto ko silang sitahin pero natatakot ako.
05:17.6
Baka may kung anong gawin sa akin si Kuya B-Boy.
05:22.5
Nakasilip lamang ako sa bintana noon.
05:25.6
Hindi pa sila nakontento.
05:28.5
Pumasok pa talaga ng bodega.
05:31.5
Nagsara mga ito ng pintuan at bintana.
05:36.9
Yung pustura kasi ng bahay namin, Sir Seth.
05:40.6
Isang palapag lang pero malapad.
05:44.0
May tatlong magkakasunod na silid.
05:46.6
At ang akin ang pinakahuli kung saan sa labas naman ito.
05:51.1
Doon nakalagay ang bodega na ginawang tirahan ni Kuya B-Boy.
05:56.3
Bali yung bodega ngayon.
05:58.8
Nakatapat sa bintana ng silid ko.
06:01.5
Kung saan makikita ko ang kung anong nasa loob.
06:05.1
Kung hindi nakasarang bintana at pintu doon.
06:09.1
Yung bintana naman sa silid ko ay parang bintana ng banyo.
06:13.2
Maliliit at hindi ako makikita sa loob.
06:16.6
Baggos ay ako lamang ang makakakita sa labas.
06:21.4
Matagal lumabas si Tia.
06:23.7
At kahit hindi na detalyado sa paningin ko ang kabulastugan nila.
06:27.9
Na ilalarawan ko naman sa isipan ko yun.
06:31.9
Sabi ko na nga ba, may relasyon silang dalawa.
06:37.0
Pero kapag nasa bahay si Tio, hindi mo makikitang magkalapit si Tia at Kuya B-Boy.
06:45.1
Tatlong araw na wala noon si Tio.
06:48.0
At sa mga araw na wala ito, kunwari ay patay malisya lamang ako.
06:54.1
Parang wala lang.
06:55.9
Pero alam ko na talagang sitwasyon.
06:57.9
Tuwing gabi, doon natutulog ang Tia sa bodega.
07:05.2
Nakakarimarim, Sir Seth.
07:07.4
Nandidiri ako sa kanya.
07:10.4
May edad na si Tia noon.
07:12.6
Tapos pinatulan niya si Kuya B-Boy.
07:16.0
Siguro, kung hindi ako nagkakamali.
07:20.2
Ang edad noon ni Tia ay nasa 45 taong gulang.
07:24.7
At si B-Boy ay nasa may gitbente pa lang.
07:27.9
Ang edad noon ni Tia ay nasa 45 taong gitbente pa lang.
07:28.5
At si Tia ay nasa 45 taong gitbente pa lang.
07:28.5
At si Tia ay nasa 45 taong gitbente pa lang.
07:28.6
At si Tia ay nasa 45 taong gitbente pa lang.
07:28.7
Mantaki niyo kung anong klaseng mga kahayupan yun.
07:33.8
Ang sarap ipagsilid sa sako at pagpapaluin.
07:38.0
Para akong nasa sentro noon, hindi ko alam ang gagawin.
07:42.9
Naiisip kong isumbong sila pero inaalam ko din kung anong mangyayari pagkatapos noon.
07:50.1
Siguradong sira ang kanilang reputasyon.
07:53.0
Magkakagulo at malaking iskandalo ang mangyayari.
07:57.9
Pinag-isipan ko talagang maigi ang naiisip kong hakbang.
08:02.1
Hanggang sa pinili ko na lamang magtikom ng bibig noon.
08:06.8
Gusto kong hindi ako ang maging tulay para mabunyag ang katotohanan.
08:11.8
Bagkos, si Tio mismo ang makaakto sa mga ito.
08:17.0
Kung kumilos pa si Tia Arosa noon ay parang walang nangyari.
08:21.8
Yung pag-uutos niya kay Kuya B-Boy ay maririnig mong katiwala talaga ang turing o isang utusan.
08:27.9
Lalong-lalo na kapag naroroon ang Tio.
08:32.5
Awang-awa ako dito kay Tio Ruben.
08:35.7
Paano ba naman kasi?
08:37.9
Itong si B-Boy, siya ang nag-alok ng trabaho dito.
08:42.6
Kasi nga para may pagkakakitaan.
08:45.9
Mula kasi sa bilangguan itong si Kuya B-Boy dahil nga sa droga.
08:50.7
Tapos yun lang no, ginapang si Tia.
08:54.4
Hindi ko alam kung ang dahilan ba nito ay ang hindi nila pagkakaroon.
08:57.9
Kaya humahanap ng paraan ng Tia na baka makahabol pa ito dahil nga mataas ng edad nito.
09:07.1
Isang araw, nagpaalam ang Tia na uuwi muna siya sa lugar nila.
09:13.4
Bibisitain lamang umano nito ang mga magulang.
09:17.3
Pumayag naman ang Tio noon.
09:20.5
Alam niyo Sir Seth, pag-alis ng Tia, yun din ang pagkawala ni Kuya B-Boy.
09:28.9
Nagpaalam din itong magbabakasyon muna siya sa lugar ng pinsan kasi may kaanak umanong namatay.
09:36.4
Awang-awa talaga ako kay Tio dahil walang kaalam-alam sa sitwasyon.
09:41.4
Napaka-obvious na.
09:45.5
Nasa bibig ko na talaga noon ang katagang nagtataksil si Tia.
09:51.1
Pero naroroon naman ang pag-aalala kong lalaki ang gulo.
09:57.1
Kako sa sarili ko,
09:57.9
pero pahala na sila.
10:03.0
Kapag nakialam ako ay tiyak na ako ang pagmumulan ng malaking gulo.
10:07.2
At ako ang tatanungin ang tatanungin sa mga nakita ko.
10:11.5
Iba, hindi matatahimik ang kaluluwa ko noon.
10:16.9
Sa mura kong edad na yon ay hindi naman sa pagmamalabis pero malawak ng pananaw ko.
10:23.7
Malawak din ang saklaw ko sa pagiging isang tao dahil na
10:26.5
nakakasalamuan ako sa mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
10:27.9
mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga m
10:57.9
Galit na galit na ako pero hindi ako nagpapakita ng negatibong reaksyon noon.
11:05.2
Isang hapon, nakita ko si Tio na nakahiga sa may sala namin.
11:11.7
Para bang may sakit kasi nga nakatalukbong ng kumot at ang ulo lang ang nakalitaw.
11:18.3
Hinat na hinat pa ang kumot na wari ba'y nilalamig noon.
11:22.9
Kagad ko siyang tinanong kako, may masama ba sa pakiramdam niya?
11:27.9
Ay naman sa Tio Ruben, tinatangkaso daw siya.
11:33.1
Baka dulot ito nung umuwi siya at nabuta ng ulan.
11:38.5
Dagdag pa ng Tio, huwag ko na lamang daw siya isipin noon kasi nga nakainom na rin siya ng gamot.
11:45.9
Kumain na lamang umano ako dahil may inihanda umano siya noon.
11:51.6
Isipin niyo kung gaano kabait ang Tio ko.
11:54.1
Kahit masama ang katawan, hindi ako pinapabayaan.
11:57.9
Sabi ko sa kanya ay pagpahinga na lamang ang sarili at ako na ang mag-aasikaso sa kung ano mga kailangan ko sa araw-araw.
12:07.4
Hindi naman nagsalita ang Tio at nakita ko ang ngiti niyang may kasama pang pagkislap na mga mata.
12:14.9
Mas maaga na akong nagising noon.
12:17.6
Ako na ang nagsasayang para sa sarili ko.
12:21.0
Basta ako na talaga at hindi ko na inasa pa kay Tio.
12:25.2
Kahit pa sinisita niya ako pero...
12:27.9
Sinasabihan ko lamang na magpahinga na ito.
12:32.4
Isang hapon, Sir Seth.
12:34.8
Noong makarating ako, wala na sa sala ang Tio.
12:39.4
Naiisip kong baka gumaling na siya.
12:43.4
Pero nang mapadaan ako sa may silid nila noon,
12:47.8
nakita ko siyang nakahiga doon.
12:50.8
Natutulog ito at parabang hirap na hirap.
12:54.9
Tinitigan ko siyang maigi.
12:56.1
Hindi. Nakasimangot ang mukha niya habang nakapikit ang mga mata.
13:02.9
Lumapit ako noon.
13:05.1
Pansin ko ang arinola sa gilid.
13:08.4
Ang laman noon kung hindi ako nagkakamali.
13:16.0
Hindi ko alam kung saan galing yon.
13:18.9
Sariwa ang dugong yon at may nakikita kong gumagalaw-galaw.
13:23.4
Naparabang maliliit na salagubang.
13:26.1
Pagkakamaliit na salagubang.
13:27.1
Pagkakamaliit na salagubang.
13:27.2
Pagkakamaliit na salagubang.
13:27.3
Pagkakamaliit na salagubang.
13:27.3
Pagkakamaliit na salagubang.
13:27.5
Pamilyar ba kayo sa salagubang na kulay verde?
13:33.6
Basta maliit siya.
13:35.8
Ganun lang nakikita ko sa dugo na nasa arinola.
13:41.2
Maya-maya pa ay biglang napahawak sa didibang Tio.
13:45.9
Pumuka ang mga mata nito sabay bangon.
13:49.9
Nagulat ako noon.
13:51.7
Bumaba siya ng katre at tubo ng umbo.
13:53.6
Ilang saglit lang ay humugot siya ng malakas na hangin na waribay naglalabas ng plema.
14:01.4
Sabay dura doon sa arinola.
14:05.8
Doon Sir Seth ay nanlaki ang mga mata ko.
14:09.6
Dahil dugo ang dinudura ni Tio doon.
14:14.5
Napadwal pa nga ako at sinabi kong,
14:17.5
Tio, dugo, dugo po yung dinudura niyo?
14:23.6
Ang dugo naman ni Tio, may sugat tumano sa ilalim ng kanyang ilong.
14:29.9
Kaya kapag hinihigop niya ang plema ay dugo ang lumalabas.
14:35.0
Ayos lamang umano at walang dapat ipaglala pero,
14:37.9
syempre nag-alala pa rin ako.
14:41.3
Pusibling ang nasugatan ng ilong o lalamuna niya pero,
14:44.8
hindi dapat ganun karami ang dugo na nagkukumpul-kumpul pa.
14:51.4
malaking katanungan kung bakit may salagubang.
14:53.6
Sinabi ko sa Tio na may salagubang pero ayon sa kanya ay wala naman daw.
15:01.6
Guni-guni ko lang siguro.
15:05.3
Pagkabalik sa pagtulog ng Tio,
15:08.2
kumuha ko ng stick.
15:10.3
Kinalaykay kong dugo noon.
15:13.6
Hindi ako nagkamali.
15:16.6
Salagubang ang nakita ko.
15:19.8
Sinigurado ko at baka totoo ang sinasabi ni Tio na baka guni-guni ko lang.
15:26.1
salagubang talaga eh.
15:29.7
Sobrang nag-alala ako noon, Sir Seth.
15:33.2
Hindi ko alam ang gagawin.
15:35.8
Kahit anong tawag ko kay Tio,
15:38.7
sinasabihan lamang akong huwag mag-alala.
15:43.6
Dahil sa tinde ng pagkatakot noon na baka may mangyari sa kanya,
15:47.9
ay naisipan kong lumapit noon sa isang katiwala namin na si Manong Ernesto.
15:51.8
Pinuntaan ko ito sa bahay nila.
15:56.2
Malapit lang naman ito.
15:58.2
Isang ektaryang layo.
16:01.2
Gabi na ako nakarating doon.
16:03.5
Isinangguni ko kaagad ang nangyari sa Tio ko noon.
16:06.9
Nakako dumudura ng dugo.
16:11.7
meron itong kasamang salagubang.
16:15.7
Nakita ko ang reaksyon ni Manong Ernesto.
16:19.0
Maging ang asawa't anak nito na kasalukuyang naroon,
16:21.4
At naisipan ko ang reaksyon ni Manong Ernesto.
16:21.6
At naisipan ko ang reaksyon ni Manong Ernesto.
16:21.7
At naisipan ko ang reaksyon ni Manong Ernesto.
16:21.8
At naisipan ko ang reaksyon ni Manong Ernesto.
16:51.6
Nararanasan ang tiyo mo.
16:53.9
Kaya pala hindi ko na siya nakikita nito mga nagdaang araw.
16:58.7
Nalaki ang mga mata ko noon.
17:02.3
Kahit sa batang edad,
17:04.6
nang sabihin niyo ni Manong,
17:07.1
ang unang nasa isip ko ay kinukulam.
17:12.0
Bakit ko alam ito?
17:14.1
Gaya ng sinabi ko ay nakakasalamuha ko doon sa lupain namin ng mga tao.
17:19.8
Madalas ay kwento ang kababalagan.
17:22.6
Hanggang sa umabot na sa barang-barang na yan at kulam.
17:28.0
Ang lugar kasi namin, Sir Seth,
17:30.8
marami ang Manong mambabarang.
17:33.2
At dahil nga likas din sa akin yung kurusidad ay inalam ko talaga kung ano ba yung barang at kulam na yan.
17:42.3
Pero papyao lamang at hindi talaga ganang kalawak ang nalaman ko.
17:49.1
sapat na yun para magkaroon ako ng paniniwala sa iyo.
17:51.6
Sa ganitong bagay.
17:55.6
Nagtanong-tanong naman ako kay Manong Ernesto kung anong pwedeng gawin.
18:00.9
Ayon mi kay Manong Ernesto,
18:03.6
tatawagin daw niya ang kapatid niyang isang albularyo.
18:07.9
Itago na lamang natin ito sa pangalang Manong Bansho.
18:12.6
Kilala ko si Manong Bansho
18:13.8
dahil naging saop din naman ang pamilya nila noon sa taniman namin.
18:26.8
kasaman nito si Manong Bansho.
18:30.2
Sa pagkakataong yun siguro,
18:32.8
nasa alas dyes na ng gabi.
18:35.5
Gulat na gulat pa ang tio.
18:37.8
Nagtanong kong bakit napabisita ang dalawang matanda.
18:42.7
Ako na lamang ang nagpaliwanag noon.
18:46.2
Sabi ko ay binabarang siya.
18:48.8
Magalit na ito kung magalit pero,
18:50.4
nag-aalala ako sa kanya noon
18:52.8
Bumitaw ng mabigat na salita si Tiyo
18:57.0
Sa kauna-unahang pagkakataon
18:60.0
ay doon ko palang narinig ang Tiyo
19:01.6
na nagmumura ng nagmumura
19:03.0
Parang hindi ko na siya kilala
19:05.7
Dinuro pa ako ng kamay nito
19:08.2
at nakasimangot ang mukha niya
19:10.2
Ano ba daw ang ginagawa ko noon?
19:15.0
May ibang tao sa bahay
19:19.6
Talagang hindi na si Tiyo
19:23.2
Hinatak naman ako noon
19:25.8
ni Manong Ernesto
19:26.9
tapos lumapit si Manong Bansu
19:33.9
Nasasaktan yung pamangkin mo
19:36.1
Nagdidiliryo ka na tekat
19:38.4
Huwag pa magagalit
19:39.6
dahil totoo naman ang sinasabi
19:43.0
Para din ito sa kabutihan mo
19:47.1
Pusibling binabarang ka Ruben
19:48.8
Maniwala ka man o hindi
19:51.5
pero binabarang ka
19:52.8
Apektado na yung ugali mo
19:55.4
malala ng tinatamu mong pambabarang
19:58.6
Paglilinaw ni Manong Bansu
20:01.4
Sabay kuha ng supot at dampot
20:03.9
sa kung ano sa arenola
20:05.3
Pagangat ng kamay ng albularyo
20:09.3
Nakita ko ang salagubang doon
20:12.7
na itinapat sa mukha ni Tiyo Ruben
20:21.0
Sa ganitong uri ng barang
20:23.7
ay lumalabas na gusto ka atang patayin
20:25.8
Galing yan sa loob ng katawan mo
20:30.5
Tingin ko nga ay malaki na ang pinsala
20:33.9
kaya nga dumudura ka na ng dugo
20:35.5
Kaya mo bang tumayo?
20:39.4
Para maniwala kayo
20:40.2
may papakita ko sa'yo
20:41.4
Tumayo naman itong si Tiyo
20:44.6
matapos makapagsalita ni Manong Bansu
20:46.8
Sumusuray-suray pa ito
20:49.9
na waari ba'y mawawala ng balanse
20:51.9
Kagad namang inalalayan ni Manong Ernesto ito
20:56.2
May dinukot na papel sa bulsa si Manong Bansu
21:00.0
Inusalan niya yon ang papel na yon
21:02.9
Tapos ay pinatalikod ang Tiyo
21:06.2
Nagtaka ang Tiyo noon at nagtanong kung bakit siya pinapatalikod
21:10.8
Ayon naman kay Manong Bansu
21:14.7
Titingnan kung may anino bang lalabas
21:17.3
Sinindihan ni Manong Bansu yung kaperasong papel
21:22.9
Itinapat ito sa likod ng Tiyo
21:26.1
At ang sabi nito ay patay ng ilaw
21:29.4
Pagkapatay na pagkapatay ng ilaw sirs
21:35.6
Walang aninong lumabas
21:39.6
Tagusan ng liwanag
21:42.5
Hindi katulad namin
21:46.8
Walang anino si Tiyo Ruben
21:48.8
Sobrang nagtaka ang Tiyo
21:52.8
Ginalaw-galaw niya ang kanyang katawan pero
21:56.2
Wala talaga siyang anino noon
21:59.2
Ilang saglit lang
22:02.4
Pinatay na ni Manong Bansu ang apoy at pinabuksan ang ilaw
22:07.1
Kulang pa ba yon para sa iyo Ruben?
22:16.8
Doon ay sinimulan kagalang gamutan
22:19.6
Pinahiga lamang noon si Tiyo sa katre
22:23.0
Tapos ay pinatungan ang dibdib nito ng kung anong bagay na parang suso
22:30.1
May nakalagay din sa dibdib ng Tiyo na maliit na aklat
22:34.4
Nakabukas ito at may binabasa doon si Manong Bansu
22:38.7
Ilang saglit lang ay biglang umubo ng umubo si Tiyo noon
22:43.6
At ang kasunod noon
22:45.1
Ay ang pagpikita ni Manong Bansu
22:46.8
At ang pagpikita ng kanyang mga mata
22:47.9
Na parabang hinihimatay
22:50.7
Sobrang alalang-alala ako
22:55.1
Mabilis akong lumapit at niyugyog ang Tiyo
22:58.5
Kaso sinabihan ako ni Manong Bansu na huwag lalapit
23:02.3
Hanggang sa dumilat ang mga mata ni Tiyo
23:06.7
Itinapat ni Manong Bansu ang kanyang daliri sa noon ito
23:14.6
Anong pangalan mo?
23:16.8
Napakunot ang mukha ko noon sa sinabi ni Manong
23:20.1
Nakita ko ang Tiyo na sobrang likot ng mga mata
23:24.4
At parang galit na galit
23:27.1
Hanggang sa hinatak ako ni Manong Ernesto at ang sabi nito
23:31.9
Ay napapailalim daw ang Tiyo ko sa isang malakas na orasyon
23:36.4
Pinasabi o mano ang salarin at kasalukuyang inaalam ang pangalan nito
23:41.9
Hindi na lamang ako nagsalita noon
23:46.8
Nanonood lamang ako hanggang sa
23:49.3
Nagsalita ang Tiyo
23:51.6
Tumawa-tawa pa ito at ang sabi
23:55.1
Bakit niya naman sasabihin ang kanyang pangalan?
24:02.9
At sana'y magtapos din sa usapang tao
24:06.1
Sinukat anong kasalanan itong taong ito at bakit mo binabarang?
24:12.8
Wika ni Manong Bansu
24:13.8
Tumawa ng tumawang Tiyo
24:16.8
Hindi daw siya hangal para sabihin ang impormasyon patungkol sa kanya
24:25.8
Pwede naman daw siyang kitilin pero kasabay naman noon ay ang pagkamatay din ang Tiyo ko
24:31.8
Napamura si Manong Bansu noon
24:35.6
Sabi pa nito ay pakawala ng Tiyo ko sa barang pero
24:39.6
Hindi mo mamagawa ang gusto mo
24:46.8
Mapapagaling mo ang taong ito?
24:49.9
Nakaugnay sa akin ang buhay niya
24:53.2
Kung papatay niyo ako
24:55.9
Abay damay na rin siya
24:59.4
Wika nang sumasabi kay Tiyo noon
25:01.6
Hanggang sa bigla na lamang pumikit ang mga mata ng Tiyo Ruben
25:06.5
At doon ay panaybitaw ng mabibigat na salita ni Manong Bansu
25:11.4
Ayon dito ay nakawala daw sa malakas na panggapos ang salarino
25:16.8
Malakas na mambabarang umano ito
25:20.4
Ilang saglit lang
25:24.2
May lumabas sa bibig ng Tiyo
25:26.9
Dalawang salagubang ito Sir Seth
25:30.0
Katulad noong salagubang na naroon sa may arenola
25:34.3
Kasabay naman ito ay bumuka ulit ang mga mata ng Tiyo
25:39.1
Pumangon at umubunon
25:41.8
At doon ay nakita ko ang tilamsik ng dugo sa kanyang mismong bibig
25:46.8
Napapailing noon si Manong Bansu at ang sabi nito
25:52.1
Hindi niya kaya ang mambabarang
25:55.3
Kung hindi ito magagawa ng paraan ay maaaring kumantong sa pagkamatay ni Tiyo
26:01.0
Ano bang dapat gawin natin Bansu?
26:05.9
Ano bang maitutulong ko?
26:08.4
Sabat ni Manong Ernesto
26:09.6
Ang sabi naman ni Manong Bansu ay kailangang mapuntahan ang bantugang manggagamot sa antipas
26:16.8
Kailangang yun daw ang humarap sa mambabarang
26:19.8
Dahil yun lang ang may kakayaan na gapiin ito
26:24.1
Dali-dali kong sinabi noon na puntahan namin
26:28.1
Umiiyak na ako nun
26:30.2
Sumangayon naman si Manong Ernesto
26:33.2
Kaming dalawang pupunta
26:35.6
Sumingit si Manong Bansu sa usapan
26:41.0
Magpapaiwan siya para hadlangan ang barang para kahit papanoy
26:44.2
Humabahaba pa ang buhay ng Tiyo noon
26:47.1
Bumiyay kami noon ng halos apat na oras bago pa makarating sa antipas
26:54.0
Bukang liwayway na ito
26:57.0
Nasa liblib pa ang bahay kaya naglakad pa talaga kami
27:00.2
Pero habang naglalakad kami noon
27:03.8
Nagtatanong si Manong Ernesto kung may nakaalitan ba si Tiyo Ruben
27:11.0
Ako naman ang laging nakakasama sa bahay at baka
27:14.2
May napansin ako noon
27:18.2
Hanggang sa pumasok sa isipan ko
27:22.4
Ang kabulistuga na ginawa ni Tiyo
27:25.4
Kahit takot ako ay sinabi ko kay Manong Ernesto yun
27:30.3
Pero nakiusap ako na sa amin na lamang at huwag nang ipagsabi sa iba
27:37.8
Napamura si Manong Ernesto
27:39.5
Galit na galit at sinabing walang pakundangan umano si Biboy
27:44.0
Dati pa daw niya sinasabihan si Tiyo Ruben na huwag magtitiwala kay Biboy
27:49.8
Sadyang napakabait na daw talaga ni Tiyo
27:53.1
Ngayon alam ko na
27:55.9
Alam ko na yung dahilan
27:59.7
Ang kanambambabarang yan
28:01.9
Kumanda sa akin yung animal na yan kapag nagpakita yan eh
28:06.9
Yung Tiyamon pumatol sa katiwala eh
28:10.1
May kasalanan din yan eh
28:11.7
At kung hindi ako nagkamali
28:14.0
Sila ng Tiyamoy yung nagpapabarangayin sa Tiyo mo
28:16.4
Uy ka ni Manong Ernesto
28:19.0
Hindi ko alam pero tila ba nabunutan ang tinikang dibdib ko
28:23.7
Naging maluwag na kasi nun
28:26.4
At bukas na akong makipag-usap sa mga bagay na ang saklaw nito
28:30.6
Ay ang iskandalo nila Tiyo
28:33.2
Hanggang sa makarating kami sa bahay ng bantugang albularyo
28:39.8
Gulat na gulat ako dito
28:44.0
Matandang babae na aakalain mong malapit ng mamatay dahil sa sobrang katandaan
28:50.6
Itago na lamang natin ito sa pangalang Lola Toria
28:55.6
Walang ano-anong isinangguni kaagad ang problema
28:59.8
Tapos habang nakikinig ang matandang yon
29:03.1
Bumubuka-buka ang bibig nito na
29:06.4
Para bang wala na ito sa saktong katinuan kasi nga
29:10.1
Tumutulo pa yung laway
29:14.0
Pero nang magsalita naman ito ay nagulat ako
29:16.7
Paano ba naman kasi ay napaka pulido at may punto
29:26.2
Bakit naman nagpatinag ang kapatid mo Ernesto
29:29.8
Dapat ay hindi siya nagpapatinag
29:33.0
Hindi totoo ang sinasabi ng bambabarang na yon
29:36.5
Na kapag pinatay siya ay mamamatay din ang biktima
29:39.6
Hindi ko alam Toria
29:42.8
Pero nang magsalita naman ito ay nagulat ako
29:43.6
Pero nang magsalita naman ito ay nagpapatinag
29:44.0
Pero base lang naman sa mga salaysay ng kapatid ko yun eh
29:46.9
Pero tingin ko nga dun
29:49.5
Totoo yung sinasabi ng mambabarang eh
29:52.1
Kasi nga nakawala yun sa pagkagapos eh
29:56.6
Ang sabi naman ni Lola Toria
29:59.9
Upuntahan daw niya ang pasyente
30:02.8
Titingnan niya kung gaano kalakas itong mambabarang na ito
30:07.9
Sa mga sandaling yon Sir Seth ay sumamang ang matanda
30:12.3
May alalay pa itong isang babae na sing edad ko lang ata
30:16.6
Na itago na lamang natin sa pangalang Lila
30:19.8
Napapailing na lamang ako kay Lola Toria noon
30:24.1
Sa likod ng katandaan ay napakaliksi pa rin
30:28.2
Yung akala kong ilang buwan na lamang ay papanaw na ito pero
30:34.6
Mabilis pa nga yung maglakad kesa sa akin basta
30:38.4
Tere diretsyo lang yung biyahe namin nun eh
30:42.3
Habang nasa biyahe
30:44.3
Sinasabihan ko si Manong Ernesto na hanggat maaari
30:48.0
Ay huwag ipaalam sa tiyo na ako ang mga nagsabi nun
30:51.2
Hindi naman siya sumasagot
30:54.0
Basta galit si Manong Ernesto
30:56.9
Nang makarating kami sa amin
31:04.2
Ginabi kami kasi nga nasiraan pa talagang sinasakyan namin noon na parabang sinadya ng panahon
31:09.2
Nung nasa bahay na kami
31:12.8
Yumukus si Manong Banso sa harap ni Lola Toria
31:19.7
Sabay tayo at halik sa nonon
31:22.4
Kitang kita ko kung gaano kataas ang respeto niya sa matandang yon
31:32.1
Hindi ko alam kung gagaling pa ba ito pero
31:34.4
Naniniwala ko sa kakayanan mo mamang Toria
31:40.9
Ikaw na lang muna ang mag-asikaso sa makakain nila lalot gabi na
31:45.3
Tulungan mo na lang siya Jose
31:51.9
Mas matanda itong si Manong Banso kay Manong Ernesto
31:56.1
Nasa 70 taong gulang na atang edad ni Manong Banso habang si Ernesto naman
32:00.9
Presko pang mukha na parang nasa 60s pa lamang
32:07.4
Si Manong Ernesto ang nag-asikaso
32:10.4
Tinuruan ko na lamang kung saan nakalagay ang mga maluluto nun
32:15.0
Maging ang magagamit sa kusina
32:17.7
Si Tio noon ay nakapikit ang mga mata na parabang patay na yon
32:26.5
Pero hindi naman naaalarma si Manong Banso kaya
32:29.7
Natitiya kong buhay pa ito
32:32.7
Yung nakikita kong paghahanda ni Manong Banso noon ay sobrang
32:37.4
Layo sa paghahanda ni Lola Toria
32:39.4
Nagmungkay ang matanda
32:42.7
Na doon sa sala isa sa gawa ang gamutan
32:46.2
Ginising ang Tio pero hindi naman bumubuka ang mga mata
32:50.9
Kaya pinagtulungan nila Manong Banso ito at Manong Ernesto
32:55.1
Nilapag na lamang sa sahig na nilagyan ng banig
33:02.6
Sabi ni Lola Toria
33:05.5
Lumabas na muna sa salita ni Manong Banso ito at Manong Ernesto
33:07.4
At ito na kami ng bahay
33:08.3
Hindi ko alam kung bakit pero ayon kay Manong Banso
33:12.6
Ay natitiyak siyang ang gagamitin ng matanda
33:16.1
Ay isa ding barang
33:18.9
Dahil bukod umano sa matinik na manggagamot ito
33:23.2
Ay matinik din namang mabarang
33:26.3
Napaka delikado umano kapag naroon daw kami sa loob kasi nga
33:31.6
Ang mga buhay na salita nito ay napakalakas
33:35.3
At posibleng sa amin tumamang
33:37.4
Basta yun lamang ang paliwanag sa akin ni Manong Banso
33:42.5
Mga ilang oras din kaming nasa labas nun
33:47.2
Ang naroon roon lamang sa loob ay sila Lila
33:50.5
Si Lola Toria at ang tiyo kong wala namalay
33:53.6
Maya maya ay lumabas si Lila
33:57.0
Kinawayan kami at sinabing pwede na daw kaming pumasok
34:00.7
Sinabi ni Lola Toria na nakawala na daw sa barang si tiyo pero
34:07.4
Dahil sa lakas ng sumpa
34:09.1
Malaki umano ang naging pinsala nun
34:12.1
Kumbaga hindi ito naagapan ka agad
34:16.7
Ang tiyo mo sa ngayon ay tulog pa rin
34:21.3
Pero ewan ko kung gigising pa ba siya
34:24.7
Nasa ganun na siyang kondisyon nang makarating ako eh
34:27.5
Eh pagdarasal na lamang natin nagigising siya
34:30.5
At kung maaari edalhin sa ospital para doon mapangalagaan ng maayos
34:37.4
Pumilis pumasok sa isipan ko noon na
34:39.3
Baka nakoma ng tiyo
34:41.8
Wala namang ibang dahilan diba
34:46.5
Tumanguwa ko noon at nakiusap kay Manong Ernesto na dali ng tiyo sa doktor
34:52.0
Doon ko na pagalaman Sir Seth
34:55.9
Na kung anong sasapiti ng isang tao na tinamaan ng normal na sakit
35:00.7
Ay ganun din ang sasapiti ng tinamaan ng hindi normal
35:06.0
Pusibling mamatay at puntaan
35:07.4
Pusibling mabuhay pa pero
35:08.7
Sa kalagay ng tiyohin ko
35:11.4
Para bang 50-50 yun
35:13.9
Sa tingin ko pa nga mas lamang ang pagkasawi niya noon eh
35:18.5
Dinala sa ospital si tiyo
35:21.9
Nasa bahay lamang ako
35:24.1
Ang nagbabantay sa kanya doon ay ang katiwala namin na asawa ni Manong Ernesto
35:29.3
Si Lola Toria ay pinili mo nang manatili
35:33.8
Maging si Manong Bansu noon at Manong Ernesto
35:37.4
Sabi ni Lola Toria
35:40.0
Walang kasiguraduhan maging ang buhay ko daw ay pusibling mapahamak noon
35:45.2
Kaya dapat niya akong bantayan
35:50.0
Hindi umano na patay ang mambabarang
35:53.6
Kahit anong abiso ko kay Manong Ernesto noon ay hindi pa rin napigilan itong
36:00.3
Sabihin sa kapatid niyang albularyo
36:03.0
Ang patungkol sa kabulastugan ni tiyo
36:07.4
Narinig din ito ng mga gamot na si Lola Toria
36:10.6
Galit na galit si Manong Bansu noon
36:15.5
Kapag umuwi daw si tiyan noon ay idimanda kumano
36:19.4
Sasamahan daw nila ako sa pagdidimanda
36:23.0
Para may tatayo sa panigo kasi nga bata pa talaga ako
36:29.1
Hindi ko ididimanda
36:31.0
Gusto ko silang mamatay
36:37.4
Sir Seth alam nyo kung bakit ko nasabi yun
36:39.7
Kinumpirma ni Lola Toria na ang bumarang umano
36:45.1
Ay walang iba kung hindi si Kuya Biboy
36:48.6
Doon ko ito nalaman nang magsimulang magmasid-masid sa bahay si Lola Toria
36:54.6
May mga nakatanim daw na sumpa sa paligid ng bahay
36:58.8
At ang sumpang yun ay tumutugma sa kung ano ang presensya
37:03.4
Na nanggagaling sa mga damit na hinubad ni Kuya Biboy
37:07.4
Meron kasing nakatanim na tel na may lamang bahagi ng hayop nun
37:14.5
Bituka at marami pang iba
37:17.1
Hindi lang iisang barang ang tinanim kay Tio Ruben
37:23.9
At kung hindi ito naalis sa bahay
37:26.8
Ubus kami lahat maging ang mga katiwalang maninirahan sa bahay na yun
37:34.8
Sa tagal kong kasama si Kuya Biboy
37:37.4
Ganun pala siya kasamang tao
37:41.9
Nasabi ko pa nga noon na gusto kong matuto ng ganung karunungan para ako na lang ang pumatay pero
37:48.1
Ayon kay Lola Toria
37:50.5
Hindi umano pwede
37:52.4
Magiging masama lamang umano ako kung ang baon ko ay pagihigante
37:57.6
Hayaan ko na lamang daw si Lola Toria ang gumawa ng paraan para parusaan ang salarin
38:05.4
Sobrang ilap nga lang dahil
38:07.4
Nakakawala ka agad pero
38:08.8
Sa oras na mahuli niya ito
38:13.8
Yung bahay namin Sir Seth ay para ng pinamamahayan ng kaluluwa
38:21.8
Nagsasagawa doon si Lola Toria ng mga ritual
38:25.1
Para bang nararamdaman kong may nakatira ng elemento
38:29.3
Bigla na lamang kakalampag ang mga pintuan
38:33.2
Tapos yung mga kurtina ay nagagalawan kahit wala namang hangin
38:37.4
Nang mga panahon na ito
38:41.0
Hindi pa rin nagigising ang tiwin
38:43.7
Magdadalawang linggo na siya sa ospital
38:46.9
Nakaschedule na rin ako ng operasyon niya sa uta kasi nga
38:50.9
May barawmano ng dugo doon
38:53.6
Kung titingnan mo ay parang normal lamang umano na sakit ang sani
38:59.1
Kung walang malalim na pagunawa at paniniwala sa mga bagay-bagay
39:03.9
Ay parang magiging mangmang tayo sa totoong nangyayariya
39:11.9
Bigla na lang dumating sa bahay ang asawa ni Mang Ernesto
39:16.0
Wala na si Tio noon
39:19.0
Parang sasabog ang ulo ko noon sa tindi ng galit
39:26.1
Hindi ko alam ang gagawin
39:28.6
Nagwala ako at pinagbabato ko ang silid noon ni B-Boy
39:32.8
Hinawat naman ako ni Manong Ernesto
39:36.4
Tanggapin ko na lamang umano ang sinapit ng Tio
39:40.2
Napamura talaga ako at sinabi kong
39:43.9
Hindi ko man lang nasabi sa kanyang mahal na mahal ko siya
39:47.8
Para akong mababaliw noon
39:50.2
Gusto ko nang sugurin kung nasaan man naroro ng Tia pero
39:54.6
Ang sabi ni Mang Ernesto
39:57.1
Babalik umano yun hindi dahil magdadalamhati
40:01.3
Malakas ang kotob ni Mang Ernesto noon
40:06.4
Nababalik ito para asikasuin ng mga dokumento sa lupain
40:09.7
Para malipat sa pangalan niya
40:12.2
Pusibling bumalik din umano yung B-Boy
40:16.1
Masaya na umano yun dahil namatay na ang Tio
40:19.7
At kumpiyansa yun dahil sa tingin ni B-Boy
40:23.1
Ay walang nakakakilala sa kanya
40:26.2
Bagay na doon siya nagkamali
40:29.9
Habang pinaglalamayan ang Tio Ruben
40:35.0
Ay nga nangyayari
40:36.4
Nagpakita si Tia Arosa
40:39.6
Napakakapal na muka
40:42.1
Umiiyak pa yung animal
40:44.3
Nasadila ko na noon ang pagsumbat ka sa maraming tao doon
40:49.5
Mga kakilala ng Tio at malalapit na kaibigan
40:55.5
Ang iba dito ay kilalang personalidad pa
41:02.8
Haabot talagang saklaw ng Tio sa mga ito dahil nga negosyante yun
41:06.4
Pinapakalma ako noon ni Manong Ernesto
41:10.1
Wala noon si Manong Bansu
41:15.1
Pero si Lola Toria ay nasa loob lamang ng bahay
41:19.2
Doon ito sa silid ko kasama ng apo niya
41:22.8
At nagtatago doon
41:25.6
At alam niyo ba Sir Seth
41:27.6
Kung ano ang ginagawa ni Lola Toria bukod sa pagtatago
41:33.1
Naghahanda na ito sa kung anumang gagawin kay B-Boy
41:39.1
Hindi nagpapakita doon ang taong ito
41:42.7
Hindi ko pinapansin si Tia
41:46.6
Pangitingiti pa ito sa akin pero hindi ako nagbigay ng simpatya
41:51.7
Ang nasa isip ko noon kapag nabigyan lang talaga ako ng pagkakatawan
41:57.3
Papatahin ko siya
42:01.9
Doon pa natulog si Tia
42:03.3
Parang hindi niya ramdam na malamig kami sa kanya
42:06.8
Maliban na lamang doon sa wala pang nakakaalam sa sitwasyon
42:12.5
Pinapansin si Tia at nire-respeto din
42:19.6
Nakita ko ang Tia na may hawak-hawak na papel
42:23.3
At kung hindi ako nagkakamali ay dokumento na ito sa lupa
42:29.6
Pagsapit ng hapon ay may dumating doon na isang desenteng tao
42:32.7
At ito si Lola Toria
42:33.1
At ito si Lola Toria
42:33.3
Kaibigan niyo ng Tio na isang abogado
42:36.2
Pasimple akong lumapit sa kanya
42:39.8
Hanggang sa narinig ko ang pinag-uusapan nila
42:43.5
Patungkol ito sa ari-ariyan ni Tio
42:47.1
Galit ang Tia a Rosa
42:50.5
Na para bang may problema
42:52.8
Hanggang sa narinig kong hindi pwedeng malipat ang ari-ariyan ng Tio dahil
42:59.0
Hindi umanoligal ang kasal nila noon
43:03.3
Bata pa si Tia noon
43:05.3
Nasa labing anin na taong gulang
43:08.1
Hindi sila nagpakasal ulit sa West
43:11.1
Nang tumungtong nasa saktong edad ng Tia
43:13.4
Mapupunta o manuang ari-ariyan
43:16.6
Sa pinakamalapit na kamag-anak
43:21.9
Nabanggit ang pangalan ko doon, Sir Seth
43:24.7
Patay mali siya ako
43:28.0
Detalyado kong pinapakinggan ang lahat ng pinag-uusapan nila
43:33.3
Habang nilalasap ko ang sarap ng karma
43:37.2
Nagpatuloy pa ako sa pakikinig sa kanila
43:40.4
Ayon sa abukado ay pwede daw mapasakamay ng Tia ang ari-ariyan
43:45.7
Yan ay kung papayag ako
43:47.9
May papipirman lang pero
43:50.5
Dapat ay nasa hustong edad na umano ako noon
43:53.9
Bago mangyari yun
43:55.7
Habang inaantay umano na umabot ako sa edad na yun ay
44:00.6
Kailangan akong alagayan ni Tia na may iyon
44:01.4
Kailangan akong alagayan ni Tia na may iyon
44:02.4
Kailangan akong alagayan ni Tia na may iyon
44:03.3
Napang iwi ang bibig ko noon
44:07.4
Kako sa sarili ko
44:09.5
Kahit anong gawin mo
44:12.0
Hindi ako papayag
44:14.3
Dali-dali na akong umalis noon
44:18.0
Ang mga nalaman kong impormasyon ay sinabi ko kay Manong Ernesto
44:22.6
Ayon pa sa matanda
44:25.3
Mabuti daw at hindi palaligal ang kasal nila dati
44:29.5
Ganun naman o ang kalalabasan
44:31.6
Mapupunta na ako sa isa
44:33.3
Sa akin ang ari-arian kasi nga walang ibang malapit na kamag-anak ang Tio
44:39.5
Dalawa lang din silang magkakapatid
44:42.2
Ang tatay ko na Yumao
44:46.6
Habang nasa kasagsagan ng lamay ay panaysipat sa akin ang Tia
44:52.2
Para bang gustong lumapit nito
44:55.2
Hanggang sa noong malapit ng ilibing ang Tio
44:59.5
Bigla na lamang itong naglaho noon
45:03.3
Hindi ko alam kung dala ba niya ang mga papeles
45:07.2
Nawala yung malaking envelope sa aparador
45:10.2
Hindi naman ako nagalala dahil kahit anong gawin niya doon
45:14.3
Ay hindi malilipat sa kanyang ari-arian
45:16.4
Hindi na bumalik yun
45:19.7
Hanggang sa nailibing na lamang ang Tio Bukod
45:22.9
Na para bang alam niya kung anong mangyayari pagkatapos ng libing
45:27.2
Sabi ni Manong Ernesto
45:30.9
Isumbong na umano namin sa kinauukulan pero
45:34.4
Giniit kong huwag na
45:36.9
Dahil bukod sa kakulangan ng ebedensya
45:39.6
Ay wala ding maniniwala na barang ang kinamatay noon
45:42.3
At kung patungkol naman doon sa relasyon nila B-Boy
45:45.8
Pwedeng itanggi ni B-Boy kapag pinaratangan
45:49.5
Kaya't ang tanging paraan lamang
45:52.6
Ay patayin din sila
45:55.6
Sa kahit anong paraan
45:57.2
Galit na galit talaga ako nun Sir Seth
46:00.8
May sinabi sa akin si Lola Toria noon
46:05.9
Alin ba daw sa kanila ang unang nais kong patayin
46:13.1
Sabay silang dapat mamatay
46:18.6
Nahanapan ko na ng paraan
46:20.4
Yung salagubang na ginamit
46:23.1
Ibabalik natin kay B-Boy
46:25.6
Habang ang tiyan mo naman na ba eh
46:28.6
Pwede kong patayin ora mismo
46:30.8
Wala naman siyang proteksyon
46:33.0
At iyak tatama kaagad ang gagawin ko
46:35.1
Sambit ni Lola Toria
46:37.9
Kasalukuyang naroon sa bahay
46:41.2
Si Manong Banso at Manong Ernesto
46:43.4
Inutusan ni Lola Toria si Manong Banso
46:46.9
Na magtanim din ang sumpa sa paligid ng bahay ni B-Boy
46:49.6
Yan ay kung alam daw ni Manong Banso
46:52.9
Kung saan nakatera yun
46:55.5
Napakailap kasi nito
46:58.0
At hindi matukoy ng Lola Toria
47:01.1
Walang anu-anong sinabi ni Manong Banso
47:05.6
Na aalamin niya kung saan
47:07.7
May nakapagsabi naman sa kanya
47:10.5
Na isang katiwala din namin na
47:12.3
Namataan daw sa isang lugar si B-Boy
47:15.0
Doon nito sa may koronadal
47:18.1
Pusibling naroroon nito nakatira
47:21.4
Ano ang ilalagay ko
47:25.9
Sa oras na makita ko ng bahay mamang
47:27.8
Tanong ni Manong Banso
47:30.6
Ayon kay Lola Toria
47:32.6
Bukas niyo Mano'y bibigay
47:35.3
Paghahandaan niya muna ito
47:40.8
Pwede po ba akong sumama?
47:45.3
Ang sabi ni Manong Banso
47:46.6
Mahaba na umano ang pagliban ko sa skwela
47:49.9
Siya na umano ang bahala doon pero
47:52.8
Giniit ko na wala na akong ganang mag-aral
47:58.5
Nagkatitigan si Manong Ernesto at Manong Banso
48:00.6
Sabay pang tumango ang dalawa at sinabi ni Manong Ernesto noon
48:05.8
Nasasama na rin siya
48:08.6
Pinaalalahanan na ako ni Manong Banso na aalis kami
48:13.4
Pagkatapos daw matanggap ang ipapatanim ni Lola Toria
48:17.7
Sisibat na umano kami noon
48:20.6
Naganda talaga ako noon
48:24.1
Hanggang sa pagsapit ng hapon
48:26.9
Tinawag na ako ni Manong Banso
48:29.6
At sinabi ni Manong Banso
48:30.6
Kasalukuyang nasa silid ako noon nila tiyo
48:33.4
At paglabas ko ay nakabungad sa akin ang dalawang matanda
48:37.4
Nakabungad ang aligagang mga muka nila Manong Ernesto at Manong Banso
48:43.7
Nagpapasalamat talaga ako sa mga ito
48:47.5
Sukdulan ang pagmamalasakit nila sa akin
48:51.2
Kahit si Lola Toria
48:53.4
Hindi ko ka mag-anak yan
48:55.7
At sa malayo pa nakatira pero
48:58.0
Nagugol talagang oras para mag-anak yan
49:01.3
Ipagpalagay na lamang nating mambabarang din ito pero
49:05.9
Alam kong mabuti ang kanyang kalooban
49:14.1
Isang oras lang naman ang biyahe patungong Coronadal
49:18.1
Habang nasa biyahe kami ay bitpit ni Manong Banso noon
49:22.4
Ang maliit na sisidlan
49:23.5
Belt ba kita sir Seth?
49:27.9
Nagtanong ako kung anong laman nun
49:30.6
Ang sabi naman ni Manong Banso ay hindi ko daw magugustuhan
49:36.4
Gawa ng nagkakaroon ako ng intereston sa pamamara ng isang may karunungan
49:41.6
Ipinasilip niya sa akin ito sir Seth
49:48.1
Paano ba naman kasi
49:50.8
Hapat na matayo na hindi ko alam
49:54.5
Kung galing ba sa hayop
50:00.6
Nakasilid sa magkakaibang supot
50:02.9
Ang sabi naman ni Manong Banso
50:06.4
Yun na daw ang para tanim sa paligid ng bahay ni Biboy
50:12.9
Pambasag o manuyo ng karunungan
50:16.2
Para madali lang kumapit ang isa sa gawa ni Lola Toria
50:21.0
Sumabat naman si Manong Ernesto
50:24.9
Nagtanong ito kung alam na ba ni Manong Banso ang tirahan
50:30.6
Tumangon naman si Manong Banso noon
50:32.3
Alam niya daw dahil nga
50:34.7
Yung nakakita mismo dito nakatiwala namin
50:38.2
Inutusan niya kaagad na balikan ng lugar
50:41.4
Noong nakaraang gabi lamang daw umuwi at nalanoon ang balitang
50:46.7
Nasa isang nayon si Biboy
50:49.7
Katunayan ay nakita pa muna ito sa labas ng bahay at kasama si Tia Arosa noon
50:55.5
Alam ko ang lugar na yon
51:00.6
Napisado ko ang pasikot-sikot dahil
51:02.6
Doon ako minsan nanatili noong may ginagamot ako
51:08.6
Kapag may nangyari sa akin ay umuwi kayo
51:11.9
Ito ay sakaling matiktikan ni Biboy ang gagawin ko
51:15.4
Pero sisikapin kong malagay ng maayos ang laman ng sisidlang ito
51:21.3
Tumangon naman ang kapatid niya tumingin sa akin
51:24.9
Ayon kay Manong Ernesto
51:27.6
Huwag umano akong lalayo sa kanya
51:30.6
Hindi na ako nagsalita pa
51:34.7
Basta gusto kong matunghaya noon kung paano isagawa ang pagpatay sa kalaban
51:41.0
Maging ang Tia kong nagtaksil noon
51:44.6
Ramdam na ramdam ko pa rin noon ang katanungan na
51:48.8
Bakit kahit napakabait ni Tio
51:51.8
Nagawa niya pa rin pagtaksilan
51:55.9
Hindi na nga sila nabigyan ng anak pero lahat naman ang kinakailangan ng Tia ay nakakasalaman
52:00.6
Talagang sutilito at hindi nararapat buhayin
52:05.0
Basta walang ibang laman ang isip ko noon kung hindi ang matinding galit
52:10.8
Nang makababa kami ng Coronadal
52:14.2
Sumakaiba kami noon ng tricycle
52:17.4
May checkpoint pa nga noon kaya kinabahan si Manong Banso
52:21.4
Baka umanohalong katin ang nilalaman ng sisidlan
52:25.1
Mabuti na lang at hanggang sa tingin lamang sa mga muka namin ng mga sundalo
52:30.6
Sabi naman ni Manong Banso ay baka operation yun dahil nga may
52:35.0
Nangyayaring enkwentro sa pagitan ng mga rebelde at sundalo
52:38.6
Na malapit lamang doon sa lugar
52:44.7
Bumaba na kami noon
52:46.9
Sa naalala ko ay malapit lamang sa merkado
52:50.8
Tapos ay may mahabang daan patungong bukid
52:55.9
Tinuro ng Tio na ang bahay o mano
52:58.0
Ay nasa dulo ng mahabang daan
53:02.4
Nasa dalisdis ng bundok
53:08.1
Sobrang sakit na nang tama ng araw
53:11.1
Pero hindi yun naging dahilan para magpahinga kaming pang samantala
53:15.3
Naglakad kami sa tirik na araw sa mahabang daanan na yun
53:20.1
Ang bawat gilid nito ay iba't ibang klase ng pananima
53:28.1
May mais at kakaw
53:30.6
Naroroon din ang mga lansones
53:32.9
Nagtaka pa nga ako kung bakit may lansones noon
53:38.3
Nabubuhay ba yun sa sobrang init kasi
53:41.1
Sa pagkakaalam ko ay nabubuhay ang lansones sa malilim na lugar
53:45.1
Hanggang sa nakarating na kami sa dulo
53:48.9
May nakakubling na yun doon
53:53.3
Marami mga bahay dito
53:57.2
At may magkakalayo
54:00.6
Ang may okasyon noon
54:02.1
Maraming tao ang naglalakad
54:04.5
Tapos ay merong bandiritas
54:07.4
Hanggang sa may tinuro si Manong Bansu
54:11.4
At kung hindi ako nagkakamali
54:13.9
Yun ang bahay nila, Biboy
54:16.6
Kagaditong nagmungkahi na manatili lamang doon kami sa lugar at antayin siya
54:22.4
Tutalay marami namang tao at iyak hindi siya mapagkakamala noon
54:29.3
Pinuntahan nga yun ni Manong Bansu
54:30.6
At habang papalapit sa bahay
54:32.4
Kinalabit ako ni Manong Ernesto
54:35.4
Pumunta daw kami sa may bandang kamalig
54:39.2
Bali yung tinigilan naming lugar ay may kamalig na parabang waiting shed
54:44.2
At doon kami nagantay
54:46.5
Mga ilang segundo lang
54:50.1
May napadaang habal at nakita ko si Tia noon
54:53.7
Huminto pa ito sa tapat ng kamalig na yun
54:57.4
Kaya naman mabilis kaming tumalikod
55:02.4
Walang iba kundi si Kuya Biboy na pangising-isi pa
55:06.1
Napamura si Manong Ernesto at uwi ka niya
55:10.6
Sana ay naisagawa na ng kanyang kapatid
55:16.3
Hanggang sa naglakad na yung dalawa
55:21.6
Doon nga ang bahay nito sa tinuro ni Manong Bansu
55:25.3
Sobrang lakas na ng pagkabog ng dibdib ko noon
55:30.6
Nakahinga na lamang ako nang maluwag nang bumalik na si Manong Bansu
55:34.7
Kaagad sinabi nito na taninan niya umano ang mga sumpa
55:39.1
Umuwi na kayo ngayon din Ernesto
55:44.0
Bigyan nyo ng hudyat ang matandang si Mamang Toria
55:47.4
Magpapaiwan ako dito para siguraduhin mamamatay talaga si Biboy
55:52.1
Tinitigan ko noon ang mga mata ni Manong Ernesto
55:56.7
Nakahudyat ito sa akin ng ibig sabihin
56:05.3
Gusto ko makita yung pagkamatay nila
56:08.0
Gusto ko makita kung paano sila magdusa
56:11.0
Muli ay nagkatitigan ang magkapatid na ito
56:18.2
Ikaw na lang Ernesto
56:19.6
Parang gigil na gigil ang batang to
56:22.4
Sabagay hindi biro ang mga nangyari
56:25.4
Wala namang kalaban ang tiyo niya
56:30.6
Nagbigay ng komento si Manong Ernesto
56:32.9
Mabilis itong umalis habang si Manong Bansu naman ay kinausap ako
56:38.2
Nalaman niyang bukas ang kapyastahan ng lugar
56:42.4
Pwede daw kaming gumala noon pero
56:45.3
Dapat ay maging mapagmatsyag kami
56:48.1
Ramdam niya umanoon na napakaraming mambabarang sa lugar
56:53.1
Swerte na nga lang at ang mga mambabarang na ito
57:00.4
Malaya niyang naitanim ang sumpa
57:05.6
Napakaingay sa lugar
57:07.9
May igik ng baboy
57:10.3
Kantahan at ilan pang sigawan na galing sa mga taong nagiinuman
57:14.6
Yung igik ng baboy siguro
57:18.0
May nagkakatay na sa ganong oras
57:20.6
Natatanaw ko ang bahay nila Kuya Biboy
57:24.9
May mga tao din doon at sobrang kapal ng usok sa lugar
57:30.4
Iyon ang pagbisoungg
57:34.4
Ang tatalagang pagbisunog
57:36.4
Ang tagal naming nakaupo doon
57:38.6
Napakasakit na ng balakang ko
57:40.8
Ang tanong ay kung saan kami matutulog
57:44.4
Nagsisisi tuloy ako noon
57:47.1
Hindi ko naisip na matatagalan ang resulta
57:50.6
Pero dahil na rin sa kagustuhan kong matunghaya ng lahat
57:54.7
Hindi ako nagreklamo
57:57.7
Hanggang sa maya-maya ay nagsabi si Manong Bansu na gumalagalado kami
58:03.3
Dadaan-daan lamang sa mga kabahayan tapos babalik agad
58:10.9
At sa hindi inaasang pagkakatawan
58:14.1
Nakasalubong pa talaga namin si Tia
58:17.6
Nagmamadali ito habang may bitbit na malaking tupperware
58:24.4
Napahintuyon at tumitig sa amin
58:26.2
Hindi naman kumibo si Manong Bansu kaya hindi na din ako kumibo nun
58:31.1
Nakipagtitigan lamang kami sa kanya
58:34.5
Hiniisip kong kapag may motibo ay aalis ang Tia pero
58:41.8
Papansinin kami nito
58:44.2
Pero alam niyo ba kung anong nangyari?
58:49.4
Dinaanan lang kami matapos ng ilang segundong titigan
58:52.8
Parang hindi kami kilala
58:55.5
Nang makalayo ang Tia
58:58.9
Dali-dali kaming sumirit ng lakad
59:04.1
Tapos ay nagtago kami noon sa isang panda
59:07.5
Natatanaw namin ang bahay ni Manso na parabang nagkakagulo doon
59:12.8
At nakatoon ang atensyon ng mga tao
59:15.6
Sa kung saan kami nakasalubong ni Tia
59:21.7
Dapat pala hindi na lang tayo gumala ano?
59:25.5
Ano mang mangyari Jose?
59:28.3
Sa oras na may lumapit sa atin
59:29.8
Tumakbo ka lang ng tumakbo ha
59:32.3
Ako nang balang humarap
59:34.3
Basta tumakas ka lang
59:36.7
Dagdag pa ng albularyo
59:40.0
Sobrang taga lumanon ang hudyat na may nangyayari na kay Biboy
59:44.2
Dapat sa ganong oras umano ay may dinadaing na ito pero
59:50.3
Hindi naman ako nagsalita noon
59:54.2
Nagpasalamat na lamang ako at walang lumapit sa amin
60:00.1
Kaya sinabi ni Manong Manso na ako na lamang ang tumakbo
60:05.1
Hindi niya na kayang gawin yun
60:07.2
Matandang matanda na kasi ang kapatid ni Manong Ernesto
60:14.0
Hindi ako nakaramdam ng takot
60:16.5
Desperado ako noon
60:19.8
Kung wala nga lang magagalit noon ay lalapitan ko talaga ang Tia
60:23.7
Bubulyawan ko ito sa kabulas tugad niya
60:30.9
Nagkasigawan muli
60:33.5
Doon ay napatayo na si Manong Manso
60:36.7
Hindi ko alam kung papano niya nalaman
60:40.5
Basta sinabi niya sa akin at tumama na daw ang barang
60:44.5
Yung pagsisigawang yun ay saglit lang naman at natahimik din kagad
60:50.9
Kasi nga may mga taong lumapit
60:53.7
Hanggang sa ano ba itong nakain ko pero
60:58.0
Tinawag ako ni Manong Manso pero hindi ako nakikinig sa kanya
61:02.9
Nais ko lamang patunayin noon kung totoo ba ang mga sinasabi ni Manong Manso
61:09.0
Ilang distansya na lamang ako noon
61:12.9
Nakita ko sa bintana na parang pinagtutulungan si Biboy
61:17.5
Hindi man malinaw dahil ulo lamang ang nakikita ko sa kanya
61:23.7
Nakaupo ito sa gilid ng bintana
61:26.4
Tinatapik-tapik ng isang tao doon
61:30.4
Narinig ko pa na tinatawag nila si Kuya Biboy at kasunod ito ang katagang
61:38.2
Gising! Uy Biboy! Gising!
61:42.6
Pinagmumura ko siya sa isip ko
61:45.3
Umiiyak ang animal sa taong lapastanganan
61:49.3
Umiiyak siya doon sa kabit niya
61:54.6
Mas gwapo naman ang tiyo kumpara kay Kuya Biboy pero
61:57.9
Kapit na kapit si Tia doon
62:01.6
Ilang saglit lang ay muling nagkasigawan
62:04.6
At ang sigaw na yon ay kasama na doon ang katagang
62:08.3
May lumalabas na sa lagubang sa bibig ni Biboy
62:12.8
Napangiwi na lamang ako noon at dahil nasa bintana ang Tia
62:20.0
At lakas loob kong sinabi na
62:25.8
Susunod ka na dyan!
62:28.6
Pinandilatan ko siya ng mata at dinuro ko ng kamay
62:31.4
Kitang kita ko kung papano matulala ang Tia Arosa
62:38.5
Mabilis akong naglakad noon pabalik
62:41.7
Nakita ko si Manong Bansu doon sa may kamalig
62:45.9
Galit na galit ito at ang sabi ay bakit pa daw ako lumapit
62:52.2
Magiging halatana
62:54.4
Ng mga kalaban namin kung sino ang dahilan
63:00.3
Kahit hindi naman ako magpakita ay talagang may motibo na sila
63:04.4
Wala namang gagawa nung iba kundi ang kalaban lang
63:07.4
Hindi na umimig pa si Manong Bansu noon
63:11.2
Dali-dali kaming umuwi
63:13.4
At nang makarating kami sa bahay ay nakita ko si Manong Ernesto na nakabungad sa beranda
63:22.2
Naglalaro ng baraha
63:23.6
Pagsabi sa akin ni Toria na tumama ng barang
63:28.5
Naglaro na ako ng baraha
63:32.0
Gagamitin ko sana sa lamay ng tiyo mo pero
63:34.8
Hindi ko maatimdong eh
63:37.0
Kaya hindi ko nilabas
63:38.5
Ngayon ko lang nilabas para pangunaan yung lamay ni Biboy
63:42.3
Pesting yaawa yun
63:44.6
Ang sabi ni Toria
63:46.6
Hindi na daw sisikata ng araw yun
63:51.1
Napatangun na lamang ako
63:52.2
Maging si Manong Bansu noon
63:54.9
Pagkapasok ko ng bahay
63:57.8
Natutulog ang matanda kasama ng aponyang silila sa sala
64:00.9
Nakita ko mga bakas ng patak ng kandila sa sahig
64:05.4
Tapos ay ilang mga kagamitan na hindi pa nalilipit na matanda
64:12.7
Nagpaalam na sila Lola Toria
64:17.6
Hindi man lang nito tinanggap ang perang inabot
64:22.2
May pera na ako noon, Sir Seth, na dapat ay hindi ko pa hinahawakan.
64:26.8
Nakita ko kasi ang lagay ng pera ni Tio.
64:30.0
Sang katutak yun?
64:31.8
Hindi ko nalang sasabihin ang bilang.
64:36.0
Tinago ko yun dahil baka kunin ni Tia.
64:39.3
Alam kong kasama ito sa hinahanap niya sa bahay noon kasabay ng mga dokumento.
64:45.4
Ganoon na lamang ang pasasalamat ko sa kanila.
64:48.7
Pero hindi talaga ako pumayag noon kung walang kapalit.
64:52.2
Sabi ko, kung pwede ba si Lila ay doon na lang para makapag-aral din ito.
65:00.3
Tuwang-tuwa si Lila, mabilis na pumayag si Lola Toria.
65:05.9
Sabi naman ni Manong Ernesto, kung paihintulutan ko ba daw siyang maging tagapangasiwa sa lupain
65:11.9
para na rin mapanatili ang negosyo ng Tio.
65:17.0
Hindi ako kagad nakapagsalita noon na parang lumalabas na ako ang amo.
65:22.2
Kailangan mo ng tulong Jose.
65:26.2
Hanggat buhay pa ako at narito ako para tumulong.
65:29.5
Eh, huwag mong pabayaan ang iniwan ng Tio mo.
65:33.7
Tumangu ako noon.
65:35.9
Sabi ko ay pinapahintulutan ko siya.
65:38.9
Maging si Manong Bansu noon.
65:42.0
Ipinagkatiwala ko sa kanya ang tanima ng saging pero
65:44.8
ayon dito, matanda na daw siya.
65:49.2
Ang mga anak niya na lamang umano.
65:52.2
Nga pala Sir Seth,
65:58.7
ito ang kasalukuyan kong asawa.
66:03.7
Kahit ako ay hindi ko inaasahan.
66:06.4
Sabagay, kami lang naman sa bahay kaya nagkaroon talaga ng spark noon.
66:10.6
Lalo na nung tinutukso ako noon ni Manong Ernesto.
66:15.6
yung pananatili niya ay panghabang buhay na pala.
66:20.5
Pero bago nangyari yun,
66:23.1
balikan muna natin yung mga araw pagkatapos mamatay si Biboy.
66:28.6
Hindi na nga nasikatan ang araw ito.
66:32.5
Ilang araw lang ay bumisita si Tia Rosa.
66:36.3
Parabang may sakit na maluba.
66:39.4
Napakalalim na mga mata.
66:42.1
May timang labi at ang putla na mukha noon.
66:45.5
Tapos kung kumilos,
66:47.6
nanginginig ang katawan.
66:50.9
Sinabi niyang patay na mga katawan.
66:52.2
na umano si Biboy.
66:54.6
Pagkatapos din noong
66:57.5
ay hindi na umano ito humihinga.
67:01.4
Sa mga sandaling ito
67:02.7
ay wala na si Lola Toria.
67:05.4
Kami na lamang nilila doon
67:06.7
kasama ni Manong Ernesto
67:08.3
at mga anak ni Manong Banso.
67:12.5
Nasa bukana ng bahay ang tiyah.
67:15.6
Nagmamakaaway ito
67:16.4
na patawarin siya.
67:18.7
Inaamin niyang kasalanan niya
67:20.2
ang pagkamatay ng tiyo pero
67:21.7
dahil lamang umano ito
67:24.7
sa kabulastugan ni tiyo.
67:28.6
May babae din umano si tiyo
67:30.2
kaya nagtaksil din siya.
67:35.6
pinagmumura ko talagang tiyah Arosa.
67:39.9
hindi magagawa ng tiyo yun dahil kilala ko siya.
67:43.4
Kung may taksil man sa kanila,
67:45.7
ito ay walang iba
67:49.5
Hindi ka na nahihang animal ka.
67:51.7
May mukha ka pang ipapakita dito.
67:57.6
mambabarang din yung mga kaanak ni Biboy?
68:00.3
Bakit hindi gumagante?
68:02.5
Sabiyan mo, gumante.
68:04.8
Siguro napag-isip-isip nila na
68:06.4
kayo lang din ang may kasalanan, ano?
68:11.1
Wala akong pakisa kung anong mangyayari sayo.
68:14.8
Wala na talaga akong pakinon.
68:17.4
Brutal na sa brutal
68:18.4
pero sa tingin ko ay tama lamang ang ginawa ko.
68:24.7
Pagkatapos nun anong mangyayari?
68:27.1
Pagkagalingin siya ni Lola Toria
68:28.5
tapos magkakasama kami sa bahay?
68:33.8
Malaki ang pinagbago ng ugali ko nun.
68:38.4
dala na rin ang depresyon.
68:40.9
Pero hindi naman ako ganun kastrikto
68:42.5
sa mga katiwala namin.
68:45.0
Doon lamang sa mga taong masasama
68:50.4
Maraming salamat po, sir.
68:51.1
Maraming salamat po, sir.
68:51.7
Sir Seth, hanggang dito na lamang
68:56.2
Sa ngayon ay masaya ako pero
68:57.4
sobrang abala talaga sa trabaho.
69:01.1
Buhay pa si Manong Ernesto.
69:03.7
Si Manong Banzo ay pumanaw na.
69:06.6
Maging si Lola Toria
69:10.0
Yung bahay namin sa General Santos
69:11.7
ay pinagkatiwala ko ito sa anak ni Manong Ernesto.
69:16.1
Nasa ibang lugar na kasi kami
69:17.3
ng asawa ko na si Lila.
69:20.5
Kasama na mga anak namin.
69:21.7
Ang portal na ako kundi compassion at ear
69:42.3
Siyempre kiwala ay lalimit
69:43.9
ay punta walang cellyer
69:45.4
kung hanggang polis
69:50.5
Akot naman siyempre.