01:37.0
Si Jennifer Ravelo po.
01:38.5
Okay. Si Ma'am Jennifer Ravelo ay isang home room advisor ba siya?
01:43.3
Advisor po siya po ng anak po.
01:44.5
So mismong home room advisor.
01:46.3
Sinusubukan natin na makontak si Ma'am Jennifer Ravelo ng San Agustin Elementary School sa Paranaque City. Pero sorry, I think nagsabi siya na hindi siya magsasalita.
01:57.6
Okay. Pero ulitin po namin.
01:59.7
Binibigyan namin ng pagkakataon ang lahat ng panig dito para marinig kung ano naman po ang kanilang saluobin.
02:06.8
Kaya lang si Ma'am Jennifer ay she deferred. At sabi niya hayaan na lang daw ang deaf ed ng mga salita.
02:13.6
From grade 1 to grade 6, sinayaan po nila ng gano'n yung anak ko. Nilalaban pa po nila yan sa baton twirlers po sa ibang school.
02:21.5
Pero hindi pinag-graduate.
02:23.2
Opo. At yung mga ibang program po sa school, alaw po siya. Nakabihis po ang babae po siya.
02:29.7
Yung epekto doon po sa anak ko.
02:31.0
Yes. Yun sana ang sasabihin po eh. Kasi yung trauma sa bata. Diba?
02:35.0
12 years old ba? Nang sabihin nila bata po yan. Hindi nakakaintindi. Pero ako para sa akin, hindi eh.
02:39.6
Nangyari sa anak ko, grabe po. Halos ayaw na po. Lumabas ng bahay po yung anak ko.
02:44.1
Actually po ma'am, ngayon, grade 7 po, ayaw niya po magpa-enroll.
02:49.0
Kasi sabi niya po.
02:49.9
Ayaw niya po masok.
02:50.3
Opo. Ma, pwede ba hindi mo na ako papasok ngayong school year?
02:53.8
Kasi yung mga kabatch ko, mga classmate ko,
02:58.2
syempre alam nila, nakita.
02:59.7
Alam nila ako na hindi ako graduate.
03:02.1
Parang sa kanya po, masakit po yun eh.
03:04.8
Annalisa Esperanza, magandang hapon po.
03:07.7
Tapoy nun sa lahat ng manonood.
03:09.4
Tisha, pinaakyat ng stage, hindi pinasama sa graduation rights.
03:15.6
Ano po ba, meron po ba na guidelines ang DepEd tungkol sa mga ganito?
03:23.1
Yes po. Actually, this is not a novel case.
03:27.3
Way back 2022 po,
03:29.7
meron nang in-issue ang DepEd NCR for all public schools in the National Capital Region
03:37.0
na napayagan ang lahat ng estudyante na dumalo sa any school-sanctioned activities
03:46.8
including mga graduations, ceremonies, and end-of-school year rights
03:51.5
na hindi sinisiil ang kanilang gender expression.
03:56.7
Ibig sabihin, not restricting.
03:59.7
It includes the way, ang gender expression po kasi natin kasama dyan kung paano ka manamit,
04:08.6
kung ano yung haircut mo, yung mga role na gusto mong gampanan sa isang mga palatuntunan
04:16.7
at palatuntunin po natin sa DepEd.
04:19.9
So, meron na po tayo as early as 2022.
04:25.4
Talagang express yan.
04:27.0
So, this is based Department Circular?
04:29.7
Department Circular ito?
04:31.3
This is a regional memorandum of DepEd NCR signed by the regional director.
04:37.1
This is based on our DepEd order ng Central Office na Gender Responsive Basic Education.
04:46.9
So, on the basis of that DepEd order, we issued the regional memorandum.
04:52.9
But of course, it covers only sa amin dito sa DepEd National Capital Region,
04:58.4
all public schools po.
05:00.4
Yes. Paranyaki City po ito eh.
05:04.4
Kasama po. Kasama po, attorney, ang San Agustin Elementary School
05:08.6
and all public schools in the National Capital Region.
05:12.4
So, in fact, noong 2022, may mga estudyante, marami din po sila, ganyan din po ang predicament nila,
05:20.0
nakagraduate po sila wearing the clothes that they prefer
05:28.4
Long hair po sila, yung ating mga ano.
05:31.4
Kasi, yan po ang kanilang gender expression.
05:35.1
So, if they identify as such, as female or male,
05:39.0
then they have the, they are given po, the opportunity po.
05:45.9
At hindi po natin nire-restrict yung kanilang gender expression.
05:50.8
So, malino naman po yan sa DepEd order.
05:53.6
And every time po, kinakascade po ng ating regional office,
05:58.4
sa field ng ang mga, at hindi pa po yan, 2022 pa yan, hindi pa po yan nare-repeal.
06:05.1
Okay. Ma'am, so ano po ang recourse?
06:08.2
Kung kunwari, yan, merong hindi pinayagan.
06:11.1
So, pwede bang masanction yung school nito?
06:15.0
Or, kasi clearly, it caused, you know, anxiety on the part of the child, on the part of the student.
06:23.2
Ah, yes po. Maaari po yun, mga attorney.
06:26.0
In fact, sabi po ni,
06:28.4
ni ma'am, na nag-file na po sila ng complaint.
06:31.2
And yesterday, I received in our office, sa DepEd NCR,
06:36.1
the endorsement from the division office,
06:38.7
endorsing the complaint of ma'am here.
06:42.6
And now, we are, the regional director already issued an order for the preliminary investigation.
06:50.0
So, after preliminary investigation po, kung may prima facie din,
06:54.2
a formal charge shall be issued against the personnel of DepEd po.
06:58.4
Okay. So, klarong-klaro po dito ha, na bawal, bawal ipagbawal.
07:05.8
Kumbaga, hindi pwedeng pigilan ang isang bata o isang estudyante na bigyang laya ang kanyang gender expression,
07:15.2
ang kanyang gender identity. Tama?
07:19.4
Pero may meron lang po kaming kolatilya doon sa aming regional memorandum,
07:26.0
provided that this is...
07:28.4
Expressly allowed by the parent.
07:31.1
Kasi po, baka naman yung magulang ang ayaw, then mag-cost pa ng ano.
07:35.7
So, as long as allowed ng magulang, at may authority, may sanction ng magulang po,
07:41.9
then, it must be respected.
07:44.4
Inaanaw po natin yan.
07:45.4
Yes po, it must be respected.
07:47.2
So, klarong-klaro.
07:48.5
Yes. So, klarong-klaro, ipaliwanag din natin sa ating mga netizens,
07:52.3
na ang mga karapatan na ito, these are universal rights.
07:58.4
Universal rights ito.
08:00.2
And while wala pa tayong SOGI law na tinatawag,
08:05.7
meron na tayong maraming policy declarations and principles.
08:09.5
Ito ay galing sa DepEd mismo,
08:12.1
isang based on what we call a DepEd order na ginawa ng regional memorandum.
08:21.0
So, ibig sabihin, pinagtibay lalo na ng regional office para sundin talaga ng kinasasakupan,
08:28.4
ng mga skwelahan.
08:30.5
Tama ba ako, Attorney Annalisa?
08:33.9
Okay. So, na hindi pwede na ipagbawal ang estudyante na i-express ang kanyang gender identity affiliation or choice.
08:45.9
At ito naman, klarong-klaro, na si Nanay Edita ay sumasangayon, sinusuportahan niya, yung anak niya.
08:55.0
Comment ko lang, ano, kasi maraming sa mga netizens,
08:58.4
na parang binabash si Nanay kasi bakit daw kinukonsinti, gano'n.
09:02.1
No, it is not about na kinukonsinti. It is about respecting a choice.
09:07.4
It's quite controversial. Pero, again, universal human rights muna ang tinitingnan natin dito.
09:14.4
Attorney Annalisa, marami na bang ano? Marami na kayong mga ganitong reklamo na umaabot sa inyo?
09:23.6
Actually, this is the first time that there is a formal complaint.
09:28.4
First time po siya. Pero before, may mga nagtatanong na, tinatanong rin naman po ng ating mga schools, ng ating mga division office, for them to be guided.
09:39.6
Kasi, yun nga, may mga ganyang request.
09:42.6
So, ayun, that's the reason why we came up with this regional memorandum, number 358 series of 2022.
09:52.3
On June 23, 2022, ito po yung bago, mag-end of school year, noong school year 2022.
10:00.9
So, as early as 2022, may established, ano na po tayo, guidelines on this matter, on this issue.
10:08.9
So, saan po nila nakuha po yung sinasabi po nilang DepEd protocol po?
10:13.3
Oo. Ang sinasabi is DepEd protocol.
10:15.4
Yung po ang pinagsasabi po nila.
10:16.2
Parang kulang siguro sa kaalaman po, or hindi?
10:18.8
Oo, ma'am. At saka alam nyo po yung teacher na yan po. Kasi, ma'am, di ko po alam kung bakit niya po napag-iinitan yung anak ko.
10:24.7
Siguro, kung meron kayong dapat na iparating sa DepEd, na mapulang.
10:28.4
So, paimbisigahan, it's on this. Dalawa, two items. This, and then kung talagang personal na na-witness ng estudyante,
10:39.7
yung hindi ka nais-nais na asal o gawain during school hours and in school premises, ibang ano rin yun. Ibang issue rin yun.
10:47.6
O ulitin po namin ha, wala pong pinapanigan ang show natin, pero pinapalabas lang natin, pinapakita natin kung ano ang nasa mga documented.
10:58.4
None еÑтьι polisis ng ating mga agencies of government. Para lang to share the information at kaalaman sa mga kinuukulan.
11:10.1
Atty. Annalisa, ang next step nito, because there has been a formal complaint, there will be an investigation.
11:15.5
Kayun napa po. It will be an internal or will you need the active participation of the complainant?
11:23.3
Yes, they will be called po
11:25.2
by the investigating measuring officer,
11:27.7
In the division office.
11:30.3
So, maghanda, mag ano lang po sila, mag-prepare rin lang po sila kasi ipapatawag po sila for the preliminary investigation.
11:38.6
Itong isang issue relative to restriction of the gender expression of her child po.
11:46.5
Dinuro-duro niya po yung anak ko tapos sinabihan niya po ng ingitera ka ba?
11:50.7
Ma'am, bridge na, na-update kayo diba tungkol sa issue na ito?
11:55.8
Ano po ba ang pwede nating maitulong sa mag-ina?
12:00.4
So, kasi po, na-assess po namin si bata na possible po na subject siya ng bullying,
12:07.3
tsaka shaming din po dahil doon sa discrimination mo sa gender niya.
12:11.1
So, ang naging recommendation po sa amin is i-refer po sila sa OPD-PGH for psychological assessment na rin at saka intervention.
12:23.0
Then, dahil na-i-refer na rin po siya kahapon sa school division office po ng Paranaque, yun naman po ang aming recommendation.
12:34.5
Ang panawagan ko lang ay maging bukas ang isipan natin at ang puso natin sa mga iba't-ibang mga kaganapan sa mundo at sa buhay.
12:44.3
Mahirap maging judgmental dahil hindi po tayo ang nandun sa kinalalagyan ng buhay.
12:53.0
Yes, I agree. We need to respect each other.
12:58.7
Dahil doon nagsisimula ang, siguro sabihin na natin, yung maayos na pagdala natin ang buhay natin.
13:09.0
Respeto. Ganun. Yun lang.
13:11.5
Whatever their gender orientation might be. I agree. I so very well agree with that.
13:17.2
Okay, huwag lang na lumabag tayo sa kabutihang asal.
13:19.5
Ibang usapan rin yun na you will be using your identity.
13:23.0
Your gender identity, your expression, para naman makalamang ka or manira ka sa ibang tao.
13:29.2
We follow through with the DepEd, NCR, through the legal officer, si Atty. Annalisa Esperanza.
13:37.2
Siya yung naka-assign dito. Thank you very much, Atty. Annalisa.
13:40.7
Napakabata pa ni Atty. Annalisa pero very well versed siya.
13:44.6
And sa City Social Welfare Development Office ng Paranaque.
13:53.0
...assessment and counseling at kung ano pa ang pwede nilang i-extend na tulong sa mag-ina.
14:00.8
May gusto ba kayong sabihin sa anak ninyo, kay Tintin? At siguro sa...
14:07.2
Sana lang po talaga, ma'am, hindi po maapektuhan yung mga activity niya.
14:12.4
Kasi po, napaka-talented nung bata eh. Sayang kung mawawalan po siya ng gana.
14:18.4
Kasi po, sabi niya, mama, ganun din naman po, mama. Mag-aaral ako.
14:22.2
Tapos hindi rin ako gagraduate.
14:25.7
Na, yung tindihan natin.
14:32.5
Tintin, ipagpatuloy mo ang pag-aaral kasi para sa sarili mo yan eh.
14:37.1
Nakikinig siya sa likod ng student.
14:39.5
Sige, Tintin, hindi ito tungkol sa kung paano ka tatanggapin ng mga kapwa, estudyante mo.
14:48.1
Pero ipakita mo sa kanila kung ano ang laban mo.
14:52.2
At yan, patas ang lahat dyan.
14:54.1
Because your talent, your intellectual ability will speak for itself.
15:03.2
Huwag mong pangunahan ang mga pangyayari para sa akin.
15:07.5
Kahit ano pa man ang pinagdaraanan, huwag mong pangunahan.
15:13.0
Dahil marami pang pwedeng mangyari.
15:17.4
Marami kang pwedeng gawin sa buhay mo.
15:19.3
I know of so many.
15:22.2
Who started out probably parang si Tintin, yung magulo, yung unsure.
15:31.9
Pero sa buhay naman kasi hindi talaga natin, sorry, hindi natin talaga kontrolado lahat ng pangyayari.
15:41.6
Ang kontrolado natin yung sarili natin.
15:44.4
Basta laban lang na.
15:45.4
At saka napakalaking bagay na nandyan ang suporta ng,
15:52.2
mga magulang nga.
15:54.2
Ano ba ang pamamaraan ng pag-disseminate natin ang information na ito po sa regional,
16:02.1
I mean on the regional level?
16:03.8
Kasi yun naman sa NCR kayo eh.
16:07.3
Padala lang po ba nung memo?
16:09.7
Or are there, do the, does DepEd actually engage in, anong tawag nito?
16:19.1
Kasama po lahat yan.
16:20.5
We have coordination meetings.
16:22.2
We have info, parang mga information campaigns sa field po.
16:29.5
Regular naman po na may mga meetings ang mga superintendents at mga heads ng different division offices.
16:40.3
And they also disseminate this memoranda to the field po.
16:45.3
At sa mga seminars naman po, ay lagi po yan.
16:49.2
Kasi this is not, actually hindi naman po ito.
16:52.2
Talaga novel issue.
16:54.8
In fact, pati po sa, hindi lang naman po sa mga estudyante din, kahit sa mga teacher, may ganito din pong issue.
17:02.7
So, pwede bang mag-cross-dress, mag-uniform ng pambabae, si teacher, at vice versa, ganun po.
17:12.4
So, hindi po, hindi ko lang po alam sa school.
17:17.2
We don't know po, really, yung sa side ng school.
17:22.2
Kung ano po ang masasabi nila dito.
17:25.3
Kung hindi ba nakarating sa kanila itong regional memorandum na ito.
17:29.4
But, siguro, dadagdagan pa po namin ang information dissemination campaign when it comes to these issues and concerns po.
17:37.8
Para lahat po, ay alam, hindi lamang ang mga opisyal natin sa paaralan, maging ang ating mga estudyante at mga magulang.
17:47.3
So, thank you very much, Atty. Annalisa Esperanza, legal officer ng DPS.
17:54.9
Thank you din kay Ma'am Virgilia Frias, ang social welfare officer natin ng Paranaque City, sa City Social Welfare Development Office natin.
18:04.1
So, Mami, anuhan mo ha? Alalayan mo lang si Tintin.
18:10.4
Kaya nyo yan. May iba ka pang anak? May mga kapatid ba si Tintin?
18:14.0
Dalawa lang po sila, ma.
18:15.1
Dalawa sila. Panganay ba si Tintin?
18:17.9
Ah, bunso. So, maganda naman ang relationship niya.
18:22.2
Ang tatay niya, ang papa niya, okay naman.
18:24.4
Apo. Okay naman po.
18:25.9
So, sige po. Ma'am, samahan na lang din po namin kayo sa office po ni Atty. Annalisa Esperanza.
18:30.6
Sige po, Ma'am. Salamat po. Magandang hapon po.